In het tijdperk voor de Industriële Revolutie werd hernieuwbare energie alleen maar gebruikt als ze beschikbaar was. Als er geen wind was, dan lagen windmolens en zeilschepen stil.
Dezelfde strategie zou ook vandaag heel nuttig kunnen zijn, zeker als we ze verbeteren met behulp van moderne kennis en technologie. Bijvoorbeeld fabrieken, schepen en vrachttreinen zouden alleen maar gebruikt kunnen worden als het waait of als de zon schijnt.
De energievraag aanpassen aan het wisselende aanbod van zon en wind zou de transitie naar hernieuwbare energie veel duurzamer, sneller en goedkoper maken.
Schilderij: Stoneferry (detail), John Ward of Hull.
Watermolens, windmolens en zeilboten zijn al in gebruik sinds de Oudheid, maar het waren de Europeanen die deze technologieën tot hun volle ontwikkeling brachten vanaf de vijftiende eeuw. Op het hoogtepunt, vlak voor de Industriële Revolutie, telde Europa naar schatting 200.000 windmolens en 500.000 watermolens.
De belangrijkste toepassing van wind- en watermolens was het vermalen van granen, een arbeidsintensieve taak die eeuwenlang met de hand gebeurde. Tot in 1900 werd de volledige tarweoogst van Noord-Europa vermalen door windmolens in Nederland, Denemarken en Duitsland.
Gaandeweg werden ook steeds meer andere productiemethoden afhankelijk van wind- of watermolens: het zagen van hout, het vermalen van mortel, het maken van papier, het polijsten van glas, het boren van waterleidingen, de productie van textiel, het slaan van munten, enzovoort. [1-3]
Een zomers landschap. Jan van Os.
Het gebruik van windenergie voor transport – in de vorm van de zeilboot – nam een hoge vlucht toen de Europeanen nieuwe werelddelen ‘ontdekten’. Vanaf de middeleeuwen tot aan de twintigste eeuw ondersteunden zeilboten een robuust, divers en globaal handelsnetwerk in zowel bulkgoederen (graan, wijn, hout, metaal, keramiek of gedroogde vis), luxegoederen (edele metalen, dierenhuiden, kruiden, ivoor, zijde, medicijnen), dieren, en menselijke slaven. [4]
Deze internationale handel was cruciaal voor de economie van heel wat landen. Bijvoorbeeld de Nederlandse scheepsbouwindustrie, met haar 450 door wind aangedreven zaagmolens, importeerde alle benodigde materialen (hout, teer, ijzer, hennep en vlas) uit de Baltische regio. Ook de voedselbevoorrading kon afhankelijk zijn van zeilboten: naar het einde van de zestiende eeuw importeerden de Nederlanders 2000 scheepsladingen graan per jaar vanuit Gdansk. [4] Zeilboten waren ook van groot belang voor de visserij.
Wat als er geen wind was?
Hoewel variabele energiebronnen cruciaal waren voor de Europese samenleving in de 500 jaar voorafgaande aan de Industriële Revolutie, hadden onze voorouders geen chemische batterijen, geen elektrische transmissielijnen, en geen balanscapaciteit van fossiele brandstofcentrales om de variabiliteit van wind en zon op te vangen. Dus wat deden ze als het niet waaide?
Tot op zekere hoogte rekenden onze voorouders op technologische oplossingen waarmee ze probeerden het aanbod van energie altijd af te stemmen op de vraag ernaar -- net zoals wij dat vandaag doen. Vanaf de middeleeuwen werden dammen gebouwd waarmee kleine stuwmeren werden aangelegd, een vorm van energieopslag die lijkt op de huidige pompcentrales. [2] Dankzij deze waterreservoirs konden de wijzigingen in het waterpeil – afhankelijk van het weer en de seizoenen – worden opgevangen.
Windenergie kon echter niet worden opgeslagen. Eén oplossing was de rosmolen, waarin paarden, ossen of ezels energie leverden als er geen wind was. Toch gebeurde dat alleen voor levensnoodzakelijke productieprocessen (vooral het malen van graan), of in kleine werkplaatsen waar lastdieren ook als energieproducent werden ingezet. [1] De rosmolen was duur en inefficiënt in gebruik, omdat het voeden van een paard een stuk landbouwgrond vereiste dat ook acht mensen kon voeden. [9]
The Horse Mill, James Herring. Ca. 1850.
Rosmolens waren evenmin een oplossing voor zeilboten. In principe kon een zeilboot terugvallen op menselijke spierkracht als er geen wind was. Maar een voldoende grote roeibemanning heeft veel extra water en voedsel nodig, waardoor ofwel het laadvermogen ofwel het bereik van een zeilboot wordt beperkt. Bijgevolg werd roeien uitsluitend gebruikt voor oorlogsschepen en voor kleinere boten.
Geen wind, geen werk
Gezien hun beperkte technologische opties voor het opslaan of transporten van hernieuwbare energie stemden onze voorouders hun energieverbruik af op het wisselende aanbod. Met andere woorden: ze accepteerden dat hernieuwbare energie niet altijd beschikbaar was en handelden daarnaar.
Windmolens en zeilboten werden niet gebruikt als er geen wind was. Een windmolenaar werkte altijd als het waaide, ook al moest hij dag en nacht werken. Zo onthult een document dat een windmolenaar in Cranbrook, Engeland, slechts drie uur sliep op een winderige periode van 60 uur. [3]
In vroegere tijden werd de molenaar gestraft voor het werken op zondag, maar daar trok hij zich niet altijd iets van aan. Toen er geprotesteerd werd tegen een Engelse molenaar uit Norfolk, antwoordde die: “Als de heer goed genoeg is om mij wind te sturen op een zondag, dan gebruik ik die ook”. [11]
Mills in the Westerzijdeverveld near Zaandam, Claude Monet.
Langs de andere kant: als er geen wind was, dan deden windmolenaars ander werk, zoals het onderhoud van hun machines, of namen ze tijd vrij. Noah Edwards, de laatste windmolenaar van de windmolen in Arkley, zat bij mooi weer op de staart van zijn windmolen en speelde viool. [11]
Geen wind, geen transport
Met zeilboten gebeurde hetzelfde. Als er geen wind was, dan bleven zeelieden aan de wal. Ze repareerden en onderhielden hun schepen, of ze deden andere dingen. Toch was hun werk niet zo onvoorspelbaar. Zeelieden planden hun vertrek alnaargelang de seizoenen. De wind op zee is niet alleen veel sterker dan op land, maar ook veel voorspelbaarder.
De lagere atmosfeer van de planeet wordt omcirkeld door zes grote windzones, drie in elke hemisfeer. Vanaf de equator tot de polen zijn deze heersende winden de passaatwinden, de westenwindgordels, en de polaire oosterwinden. Deze windzones bewegen zich noordwaarts tijdens de noordelijke zomer en zuidwaarts tijdens de zuidelijke zomer. Vijf grote zeestromingen zijn gecorreleerd aan de dominante windstromen.
Amaldus Nielsen, Ved Cadiz, 1925.
Gaandeweg ontcijferden de Europese zeelieden het globale patroon van winden en stromingen, wat leidde tot nieuwe zeilroutes over de gehele wereld. Begin zestiende eeuw had Christopher Columbus uitgedokterd dat de combinatie van passaatwinden en westenwindgordels een retourroute mogelijk maakte voor het oversteken van de Atlantische Oceaan.
De passaatwinden bereiken hun meest noorderlijke lengtegraad op het eind van de zomer, wat ze in het bereik brengt van Spanje en Portugal. De wind blaast dan bijna rechtstreeks van Europa naar de Caraïben en Zuid-Amerika. Dezelfde route op de terugweg zou bijna onmogelijk zijn. In plaats daarvan zeilden Spanjaarden en Portugezen eerst noordwaarts, richting passaatwinden die op het eind van de winter hun meest zuidelijke locatie bereiken. Deze heersende winden brachten de zeelieden bijna rechtstreeks naar huis.
Windkaart van de Atlantische Oceaan, 9 september 2017. Bron: Windy.
Iets later ontdekte de Bask Andrés de Urdaneta een gelijkaardige route in de Sille Oceaan. Het mee surfen met heersende winden maakte de reistijden van zeilboten relatief voorspelbaar. “Ocean Passages for the World” vermeldt dat de typische reistijd van New York naar het Engelse kanaal 25 tot 30 dagen bedroeg (voor een zeilschip uit de tweede helft van de negentiende eeuw). [13]
Tussen 1818 en 1832 was de snelste overtocht 21 dagen, terwijl de traagste overtocht 29 dagen bedroeg. De reis van het kanaal naar New York duurde 35-40 dagen in de winter en 40-50 dagen in de zomer. [13] Dat is twee tot drie keer trager dan de huidige containerschepen, waarvan de snelheid varieert alnaargelang de brandstofprijzen en de economische activiteit.
Oude aanpak, nieuwe technologie
Opnieuw kiezen om het energieverbruik af te stemmen op het wisselende aanbod van hernieuwbare energie, betekent niet dat we terug moeten grijpen naar pre-industriële middelen. We hebben veel betere technologie beschikbaar, waarmee we de economie makkelijker kunnen afstemmen op de grillen van het weer.
Op een wereldwijde schaal is industriële activiteit goed voor ongeveer de helft van al het energieverbruik. Veel mechanische processen die vroeger ook door windmolens werden uitgevoerd, zijn nog steeds essentieel: zagen, snijden, boren, vergruizelen, polijsten, enzovoort.
Deze bewerkingen zouden net zo goed opnieuw met een variabele energiebron kunnen gebeuren. Onderbrekingen in het productieproces hebben geen enkele invloed op de kwaliteit ervan, ze beïnvloedden alleen de productiesnelheid. Hetzelfde geldt voor veel voedselbewerkingsprocessen, mijnbouwactiviteiten of textielproductie.
Werken met molens, Jean Bruggeman, 1996
Een traditionele windmolen had constant aandacht nodig, maar moderne windturbines werken geheel automatisch. Niet alleen zijn windturbines en waterturbines praktischer en krachtiger dan in vroegere tijden, we kunnen ook gebruik maken van zonne-energie om mechanische energie te produceren. Dit gebeurt meestal met fotovoltaische panelen, die zonlicht omzetten in elektriciteit waarmee dan elektrische motoren worden aangedreven.
Bijgevolg kan een fabriek die mechanische energie nodig heeft, gerund worden op een combinatie van windenergie en zonne-energie, wat de kansen verhoogt dat er voldoende energie is om de machines te doen werken. De mogelijkheid om zonne-energie te gebruiken is een enorm voordeel omdat de zon met grote voorsprong de meest overvloedige hernieuwbare energiebron is. De meeste capaciteit voor waterkracht is al ingenomen.
Ook voor thermische energie
Een ander cruciaal verschil met vroeger is dat we dezelfde strategie ook kunnen toepassen op industriële processen die met thermische energie werken. Warmte domineert het industriële energieverbruik, bijvoorbeeld voor het maken van chemicaliën en microchips, of voor het smelten van metalen.
In de pre-industriële tijd werden er bij deze productieprocessen biomassa, turf of steenkool verbrand. Het gebruik van deze energiebronnen veroorzaakte problemen op grote schaal: ontbossing, verlies van land, luchtvervuiling. Hoewel zonne-energie ook werd ingezet, bijvoorbeeld voor het verdampen van zout langs de kust, het drogen van gewassen om ze langer te bewaren, of het in de zon bakken van stenen, was het gebruik ervan beperkt tot processen die relatief lage temperaturen vereisten.
Vandaag kunnen we gebruik maken van andere energiebronnen dan biomassa om thermische energie te produceren. Ten eerste kunnen we windturbines, waterturbines of zonnepanelen gebruiken om elektriciteit op te wekken, die in warmte kan worden omgezet door middel van een elektrische weerstand. Dit was niet mogelijk in de pre-industriële tijd, want we konden geen elektriciteit maken.
Drukpers op zonne-energie van Augustin Mouchot, 1882.
Ten tweede kunnen we zonne-energie ook direct toepassen, door het gebruik van vlakkeplaatcollectoren en vacuümbuissystemen (de zogenaamde "zonneboilers"), die zonnestraling uit alle richtingen opnemen en temperaturen kunnen bereiken van 120 °C , of door middel van geconcentreerde collectoren, die de zon volgen, het zonlicht concentreren, en veel hogere temperaturen halen. Deze technologie -- zeer geschikt voor industriële toepassingen -- ontstond pas op het einde van de negentiende eeuw, als gevolg van verbeteringen in de productiemethoden voor glas en spiegels.
Beperkte energieopslag
Fabrieken laten draaien op variabele energiebronnen betekent niet dat energieopslag of andere methoden taboe worden. Ze kunnen een ondersteunende rol spelen, bijvoorbeeld voor het aandrijven van productieprocessen die niet onderbroken kunnen worden, of voor productieprocessen die te belangrijk zijn om stil te liggen (voedsel, medicijnen, enzovoort). Een beperkte energie-opslag is ook nodig voor computergestuurde processen.
Ook op het vlak van energieopslag hebben we veel betere technologie. We kunnen biomassa gebruiken als een betrouwbare bron van mechanische energie, iets wat pre-industriele molenaars niet konden doen omdat er voor de komst van de stoommachine geen manier was om biomassa in mechanische energie om te zetten. We hebben ook chemische batterijen, en we hebben lowtech systemen zoals vliegwielen, persluchtopslag, hydraulische accumulatoren, en pompcentrales.
Al deze opslagtechnieken zouden tekort schieten als ze een grote hoeveelheid hernieuwbare energie zouden moeten opvangen, maar ze kunnen zeer nuttig zijn op een kleine schaal.
Een nieuwe toekomst voor de zeilvaart
Goederentransport is een andere kandidaat voor het gebruik van variabele energiebronnen. Dit ligt het meest voor de hand voor de scheepvaart. Schepen vervoeren nog altijd 90% van de wereldhandel en hoewel het schip de meest energie-efficiënte manier van vervoer is per ton-kilometer, is het totale energieverbruik hoog en zijn hedendaagse schepen extreem vervuilend.
Een high-tech idee is het installeren van windturbines in zee en de elektriciteit daarvan om te zetten in waterstof, die vervolgens dient als brandstof voor zeeschepen. Maar het is natuurlijk veel praktischer en efficiënter om de schepen rechtstreeks aan te drijven met de wind, zoals we duizenden jaren hebben gedaan.
Thomas W. Lawson, een zeilschip gebouwd in 1902.
Bovendien liggen containerschepen soms dagenlang of wekenlang voor anker in of voor een haven eer ze binnen of buiten kunnen, wat de relatieve onbetrouwbaarheid van zeilboten minder problematisch maakt.
Net zoals in het geval van industriële productie hebben we nu veel betere technologie en kennis ter beschikking om een wereldwijde zeilvaart op touw te zetten. We hebben nieuwe materialen om betere schepen en zeilen te bouwen met een langere levensduur, we hebben accuratere navigatie- en communicatie-instrumenten, we hebben betere weersvoorspellingen, we kunnen gebruik maken van zonnepanelen aan boord, en we hebben meer kennis over winden en stromingen.
In feite werden de globale winden en stromingen pas volledig in kaart gebracht toen de tijd van de commerciele zeilvaart bijna voorbij was. Tussen 1842 en 1861 verzamelde de Amerikaanse zeevaarder Matthew Fontained Maury een enorme hoeveelheid gegevens, wat het mogelijk maakte om de reisduur van heel wat routes in the korten. Zo werd een reis van New York naar Rio de Janerio verkort van 55 tot 23 dagen, terwijl de reisduur van Melbourne naar Liverpool werd gehalveerd tot 63 dagen. [18]
Recenter heeft ook de sport heel wat innovaties meegebracht die nooit zijn toegepast in de commerciele zeilvaart. Het Emirates Team Nieuw Zeeland introduceerde in de America’s Cup 2017 het gebruik van stationaire fietsen voor de besturing van het hydraulische systeem dat de boot bestuurt. Normaal worden daar handslingers voor gebruikt, maar onze benen zijn sterker dan onze armen. Deze techniek laat toe om sneller overstag te gaan en te gijpen, maar ze kan ook nuttig zijn om het aandeel menskracht te reduceren in de commerciale zeilvaart. [19]
Snelheidsrecords zijn ook veelzeggend. De snelste zeilboot in 1972 haalde niet eens 50 km/u, terwijl de huidige recordhouder – de Vestas Sailrocket 2 – meer dan 120 km/u haalde in 2012. Deze schepen zijn niet praktisch om goederen mee te vervoeren, maar ze zouden andere ontwerpen kunnen inspireren die dat wel zijn.
Treinen op wind en zonne-energie
Dezelfde strategie kan ook werken voor transport over land, in de vorm van door wind en zon aangedreven vrachttreinen. Treinen zouden alleen maar rijden als er hernieuwbare energie is, vergelijkbaar met zeilboten. Uiteraard is het niet de bedoeling om treinen uit te rusten met zeilen, wel om ze te doen rijden op elektriciteit die gemaakt is door zonnepanelen of windturbines langs de rails.
Dat zou een geheel nieuwe toepassing zijn van een eeuwenoude strategie om met variabele energiebronnen om te gaan, mogelijk gemaakt door de uitvinding van elektriciteit.
Cardiff Docks, Lionel Walden, 1894
Goederentreinen rijden vaak ‘s nachts, wanneer er vaak meer wind is en wanneer het energieverbruik op zijn laagst is. En net zoals vrachtschepen hebben goederentreinen onregelmatige uurroosters omdat ze vaak stilstaan op rangeerterreinen, wachtend op extra vracht.
Zelfs de snelheid van de treinen zou geregeld kunnen worden door de beschikbare energie, net zoals de snelheid van een zeilschip wordt bepaald door de heersende windkracht. Een gelijkaardige aanpak zou ook kunnen werken voor andere elektrische transportsystemen, zoals trolleyboten of kabelspoorbanen.
Het combineren van goederentreinen met fabrieken creëert extra mogelijkheden. Bijvoorbeeld, op het eerste gezicht lijken passagierstreinen op zon of wind onmogelijk, omdat mensen minder flexibel zijn dan goederen. Als een op zon rijdende trein niet rijdt of te traag rijdt, dan moet een afspraak mogelijk op het allerlaatste moment worden verzet. Op bewolkte dagen zouden de meeste pendelaars niet of veel te laat op kantoor raken.
Zonnepanelen op een spoorlijn in België. Foto: Infrabel.
Dit zou kunnen worden opgelost door dezelfde hernieuwbare energiebronnen te gebruiken voor fabrieken en voor passagierstreinen. De zonnepanelen die langs de spoorlijnen staan opgesteld zijn gedimensioneerd op bewolkte dagen, en garanderen zodoende een hoeveelheid energie voor een minimumdienst van passagierstreinen (maar geen industriele productie). Op zonnige dagen wordt de extra energie dan gebruikt om de fabrieken langs de spoorlijnen te doen werken, of om extra goederen- of passagierstreinen te laten rijden.
Gevolgen voor de samenleving: consumptie en productie
Als industriële productie en goederentransport volledig afhankelijk zouden worden van hernieuwbare energie, dan zouden we nog steeds in staat zijn om een grote diversiteit aan consumentengoederen te produceren, en die vervolgens over heel de aardbol te transporteren. Maar niet alle producten zouden altijd beschikbaar zijn.
Als ik nieuwe schoenen wil kopen, dan moet ik mogelijk wachten op het juiste seizoen om ze geproduceerd en geleverd te kunnen krijgen. Productie en consumptie zouden afhankelijk worden van het weer en de seizoenen. Op zonne-energie draaiende fabrieken zullen meer produceren in de zomermaanden, terwijl op wind draaiende fabrieken meer zullen produceren in de wintermaanden. Seizoenswinden zullen leveringstermijnen beïnvloeden.
A Windmill at Zaandam, a painting by Claude Monet, 1871.
In principe hoeft deze aanpak niet tot een lagere productie te leiden. De jaarlijkse energieproductie van alle geïnstalleerde windturbines en zonnepanelen blijft in theorie immers volledig beschikbaar. Producenten zouden dus seizoenstekorten kunnen opvangen door producten 'in het seizoen' te produceren en ze dan dicht bij consumenten te stockeren voor verkoop 'buiten het seizoen'. In feite vervullen de producten in dit scenario zelf de rol van energieopslag.
In praktijk is de kans groot dat een direct gebruik van hernieuwbare energie tot een lagere productie zal leiden. Overproductie in tijden van veel energie vereist immers grote productiefaciliteiten en opslagplaatsen, die vervolgens voor het grootste gedeelte van de tijd onderbenut zouden zijn. Om kosten-efficient te produceren, zullen producenten compromissen moeten sluiten.
Van tijd tot tijd zullen deze compromissen tot productietekorten leiden, die op hun beurt mensen kunnen aanzetten om andere oplossingen te overwegen, zoals reparatie en hergebruik van bestaande producten, ambachtelijk gemaakte producten, doe-het-zelf oplossingen of het uitwisselen en delen van goederen.
Gevolgen voor de werknemers
De energievraag aanpassen aan het energieaanbod impliceert ook dat de werknemers zich aan het weer aanpassen. Als een fabriek op zonne-energie draait, dan komt de beschikbaarheid van energie heel goed overeen met menselijke ritmes. Maar als een fabriek of een trein op windenergie rijdt, dan zouden mensen ook ‘s nachts moeten werken, wat als ongezond wordt beschouwd. Als een fabriek of een transportsysteem alleen op wind of zon draait, dan zouden werknemers ook te maken hebben met onzekerheid over hun werkuren.
Nachtelijk werk in de dokken, Henri Adolphe Schaep, 1856.
Maar het zijn niet enkel de hernieuwbare energiecentrales die intussen geautomatiseerd zijn. Hetzelfde geldt in grote mate voor de fabrieken zelf. De laatste eeuw heeft een steeds toenemende automatisering van productieprocessen gezien, gebaseerd op computers en robots. Als een fabriek geen werknemers heeft, dan maakt het niet uit wanneer ze draait.
Bovendien draaien veel fabrieken al 24 uur per dag, deels bediend door miljoenen nachtwerkers. Voor deze mensen zou het nachtwerk alleen maar afnemen, want hun fabrieken zouden alleen nog maar ‘s nachts draaien als er wind is.
Tot slot zouden we ook de industriële productie en het goederentransport kunnen beperken tot normale werkuren, ook als het daarna blijft waaien. In dat geval zouden we gewoon minder spullen hebben, en meer vakantie. Er zou ook nood aan andere jobs zijn, zoals ambachtslui en zeelieden.
Wat met het internet?
Conclusie: zowel industrie als goederentransport – over land als over het water – zouden bijna volledig op variabele energiebronnen kunnen werken, zonder grootschalige infrastructuur voor energieopslag of transmissie, zonder balanscapaciteit van fossiele brandstoffen of kernenergie, en zonder het overdimensioneren van de generatiecapaciteit zonnepanelen en windturbines.
Deze infrastructuur is noodzakelijk als het aanbod ten allen prijze aan de vraag moet kunnen voldoen, en maakt van hernieuwbare energieproductie een complexe, dure en vooral onduurzame onderneming.
Marina, Carol Popp de Szathmary, 1800s.
Tot slot, wat kan werken voor industrie en goederentransport is niet noodzakelijk geldig in elke andere context. Hoewel het internet volledig op variabele energiebronnen zou kunnen werken, door het gebruik van asynchorne netwerken en software, zouden veel nieuwe toepassingen dan verdwijnen.
Thuis kunnen we wellicht niet verlangen dat mensen in het donker zitten of geen eten klaarmaken als er geen hernieuwbare energie is. En mensen gaan niet alleen naar het ziekenhuis komen als de zon schijnt. In die omstandigheden is er dus een grotere nood aan energieopslag of andere maatregelen.
Kris De Decker
Verwante artikels:
Bronnen:
[1] Lucas, Adam. Wind, Water, Work: Ancient and Medieval Milling Technology. Vol. 8. Brill, 2006.
[2] Reynolds, Terry S. Stronger than a hundred men: a history of the vertical water wheel. Vol. 7. JHU Press, 2002.
[3] Hills, Richard Leslie. Power from wind: a history of windmill technology. Cambridge University Press, 1996.
[4] Paine, Lincoln. The sea and civilization: a maritime history of the world. Atlantic Books Ltd, 2014.
[9] Sieferle, Rolf Peter, and Michael P. Osman. The subterranean forest: energy systems and the industrial revolution. Cambridge: White Horse Press, 2001.
[10] Freese, Stanley. Windmills and millwrighting. Cambridge University Press, 1957
[11] Wailes, Rex. The English windmill. London, Routledge & K. Paul, 1954
[13] Jenkins, H. L. C. "Ocean passages for the world." The Royal Navy, Somerset (1973).
[18] Leighly, J. (ed) (1963) The Physical Geography of the Sea and its Meteorology by Matthew Fontaine Maury, 8th Edition, Cambridge, MA: Belknap Press. Cited by Knowles, R.D. (2006) "Transport shaping space: the differential collapse of time/space", Journal of Transport Geography, 14(6), pp. 407-425.
[19] Rival teams rejected pedal power because they feared radical change, says Team New Zealand designer. The Telegraph, May 24, 2017.
(1)
Ik heb je artikel zojuist gedeeld op mijn tijdlijn, met deze commentaar (die ik jou niet wil onthouden): "Low Tech Magazine: een visionair, creatief en intelligent tijdschrift, dat altijd een brug legt tussen verleden en toekomst - boeiend en leerrijk! Echt iets voor een druilerige winterzondag..."
Erg bedankt voor al je opzoekwerk, altijd, en het bruggenbouwen!
Geplaatst door: Marieke 'Zwervende Eik' Van Coppenolle | 03 december 2017 om 11:00
(2)
Goed artikel. En eigenlijk helemaal niet zo heel moeilijk om ook praktisch te maken. Als je de filosofie van Elon Musk volgt, waarbij je een transitie voor elkaar krijgt door bedrijven vanuit de markt een financiële prikkel te geven, dan zou de oplossing wellicht in de elektriciteitsprijs liggen.
Als groene energie heel goedkoop zou zijn, of zelfs gratis en fossiele energie schrikbarend duur, dan zou het het voor de industrie domweg economischer wordt om op groene energie te draaien.
Voor huishoudens geldt dan, dat de aanschaf van een batterij systeem, eventueel in combinatie met zonnepanelen, ineens veel interessanter wordt.
Geplaatst door: Jacco van der Pol | 03 december 2017 om 12:51
(3)
Als de trein enkel rijdt als er energie is, en als er bvb 1/2 van de tijd energie is, er 2 keer zoveel treinen en rails nodig zijn voor de zelfde hoeveelheid te vervoeren....
Geplaatst door: jan | 03 december 2017 om 14:08
(4)
Ik ben het volledig eens dat een grondige mentaliteitswijziging bij de consumenten noodzakelijk is, wil een volledige overschakeling op duurzame energie mogelijk zijn. Ik denk dat we daar heel, heel ver van af zijn.
En, beste Kris, toch voorzichtig met Hot Air...
Geplaatst door: Bart Vandenbroucke | 03 december 2017 om 16:09
(5)
Een mentaliteitsverandering zal er uiteindelijk komen, maar ten koste van welke planetaire schade? Uiteindelijk zou het erop neer moeten komen hoeveel 'Aardse' bronnen/grondstoffen we per bewoner willen toekennen. Dus hoe meer mensen op onze planeet, hoe minder we mogen/kunnen verbruiken. Momenteel is het nog volop genieten van alle niet hernieuwbare bronnen/grondstoffen. De gevolgen mogen onze nabestaanden aanpakken. Let wel dat ik ook niet te vinden ben om massaal hernieuwbare energie te oogsten. Indammen van rivieren heeft al gekende gevolgen. Massaal oogsten van zonne- en windenergie zal dat ook hebben.
Ik zou ook graag de term 'economische groei' willen zien verdwijnen. Deze staat (meestal) haaks op de leefbaarheid van onze planeet.
Geplaatst door: Nico S. | 04 december 2017 om 11:39
(6)
Wederom dank voor een breed en diepgaand artikel. Speciale dank dit maal voor de collectie prachtige schilderijen. Kris, je geeft hiermee weer dat ook schoonheid en emotie een rol spelen in een veranderende wereld. Bravo!
Geplaatst door: Rolf Grooten | 04 december 2017 om 12:07
(7)
Waar u voor pleit, ingrijpen aan de vraagzijde, is het omgekeerde van wat in de media, in het politieke discours en in de hoofden van investeerders en van de meeste mensen leeft: het aanbod oppimpen. Ik word er niet goed van hoe mensen echt schijnen te geloven dat onze welvaart en levenswijze kan voortgezet worden als we maar genoeg investeren in "hernieuwbare" energie. Er is een totaal gebrek aan inzicht en kennis van energiesystemen, thermodynamica en de band met economie en welvaart. En intussen gaat de verspilling door, en ontglipt ons de tijd om prioriteiten te stellen en te beginnen met een moeilijke maar hoognodige omschakeling. Wat gaat dat een pijnlijk ontwaken zijn.
Geplaatst door: Veerle Raskin | 05 december 2017 om 21:05
(8)
Zoals gebruikelijk weer een zeer doorwrochte analyse, Chris.
Ik ben ervan overtuigd dat zodra het op schaarste aan zou komen, we het heel prima zouden kunnen, die overschakeling naar gefaseerd gebruik van (duurzame) energiebronnen.
Alleen, wanneer het om een vrijwillige transitie gaat, zullen we - zoals de zaken er nu voorstaan - maar weinig spelers meekrijgen. We gaan dan gewoon door met de pan waarin wij zelf de kreeften zijn, steeds een graadje warmer te stoken.
Hoewel de oplossingen (theoretisch) voor het oprapen liggen, blijven we vastklampen aan het bestaande systeem. Of we wachten af totdat anderen hun spel wijzigen (wat niet gebeurt omdat wij het ook niet doen).
De steeds zwakkere overheden zijn (vooralsnog?) niet bij machte voldoende aan noodzakelijke spelregels op te leggen.
Zullen (eventuele) latere beschavingen met verwondering zien dat onze maatschappij ondanks een onvoorstelbare schat aan kennis, technologie en creativiteit alsnog ten onder is gegaan? Dan zouden ze zomaar eens tot de conclusie kunnen komen dat dit niet door onkunde is gegaan, maar door verslaving. Een zeer lastig te behandelen aandoening, waarop we naar ik hoop alsnog tijdig een geschikte therapie zullen vinden. Maar de tijd dringt steeds meer en de juiste diagnose wordt zelden genoemd...
Geplaatst door: h.honnest | 06 december 2017 om 15:35
(9)
- Energie opslag is niet alleen handig voor als de vraag groter is dan het aanbod, maar ook voor als het aanbod groter is dan de vraag. Het opslaan van een (te) groot energieaanbod, zorgt voor een betere benutting van windmolens en zonnepanelen. Dit artikel gaat voorbij aan die betere benutting.
- Wordt stroomverbruikende apparatuur alleen benut als er voldoende aanbod is, dan zorgt dit voor een grondstoffen onderbenutting. Dat is de keerzijde van de hier aangeprezen zuinig energieverbruik. Niet duidelijk is, hoe de balans uitvalt met minder energieverbruik, tegenover een slechter materiaal benutting.
Geplaatst door: roland | 06 december 2017 om 17:04
(10)
@roland. Jouw eerste opmerking past m.i. beter bij het artikel 'Hoe duurzaam is een duurzaam elektriciteitsnet?'. Zie [1]
Jouw tweede opmerking is interessant en is idd iets waar we niet aan gewoon zijn. Meestal moeten machines 100% draaien om economisch rendabel te zijn (alhoewel we de daaruit komende productie niet/ niet onmiddellijk nodig hebben). Aan de andere kant hebben we toch heel wat zaken die niet altijd benut worden: auto's (vooral dan in privé-bezit), verwarming, parkeerplaatsen, winkels, stockeerruimte,... Bij die vbn hebben we blijkbaar aanvaard dat we ze "onderbenutten".
Een aspect die in het artikel zijdelings wordt aangeraakt, maar niet echt wordt uitgediept is 'de werknemer'. Heel wat beroepen zijn gewend aan een vast loon, maar hoe gaat dat als je in het begin van de maand niet zou weten hoeveel je zal kunnen werken (en dus verdienen)? Waar vroeger een meerderheid van de beroepen zo was georganiseerd is dat nu een minderheid (denk ik).
[1] http://www.lowtechmagazine.be/2017/09/hoe-duurzaam-is-een-duurzaam-elektriciteitsnet-.html
Geplaatst door: Mattias | 06 december 2017 om 21:21
(11)
@Veerle Raskin,
@: "Er is een totaal gebrek aan inzicht en kennis van energiesystemen, thermodynamica" als dat dat zo zou zijn, hoe kun je dan wel inzicht tot een "hoognodige omschakeling" verwachten?
Geplaatst door: roland | 07 december 2017 om 09:19
(12)
@Mattias,
Dank voor de reactie, ik reageer op: "Dezelfde strategie zou ook vandaag heel nuttig kunnen zijn, zeker als we ze verbeteren met behulp van moderne kennis en technologie, fabrieken, schepen en vrachttreinen zouden alleen maar gebruikt kunnen worden als het waait of als de zon schijnt.De energievraag aanpassen aan het wisselende aanbod van zon en wind zou de transitie naar hernieuwbare energie veel duurzamer, sneller en goedkoper maken." en "industrie als goederentransport – over land als over het water – zouden bijna volledig op variabele energiebronnen kunnen werken, zonder grootschalige infrastructuur voor energieopslag"
- Waarom de huidige mogelijkheden voor energieopslag uitsluiten en dus de benutting van materialen geheel afhankelijk maken van de grillige beschikbaarheid van zon-windenergie? Niet alleen verslechtert dat de werkomstandigheden en werktijden, ook zorgt dat voor een slechte benutting van beschikbare middelen. De transmiddelen, zoals schepen, worden op deze wijze aanzienlijk minder benut (meer dan helft minder) waardoor ook minder ander de helft vervoerd wordt, dan wel het aantal schepen verdubbeld moet worden. Een onderbenutting dus, die aanzienlijk groter is dan de huidige.
Wat is daar duurzaam / goedkoop / snel aan?
Geplaatst door: roland | 07 december 2017 om 14:32
(13)
@ roland
"Waarom de huidige mogelijkheden voor energieopslag uitsluiten"
Ten eerste, dat doe ik niet, ik pleit voor energieopslag in een ondergeschikte rol. Dus de correcte vraag is waarom energieopslag ondergeschikt moet worden aan het aanpassen van de vraag.
En het antwoord is dat je op die manier de enorme infrastructuur vermijdt die je nodig zou hebben als je ondanks de variabiliteit van wind en zon, toch altijd zo veel energie wil hebben als er maar gevraagd wordt. Zoals Mattias al stelde: zie het vorige artikel (waar je zelf ook op hebt gereageerd).
Verder: het is niet omdat schepen "de helft minder" benut worden, dat we dan "dubbel" zoveel schepen moeten inzetten. Een waarschijnlijker resultaat is we minder spullen gaan verschepen. En dat is de bedoeling.
Je schrijft ook: "Het opslaan van een (te) groot energieaanbod, zorgt voor een betere benutting van windmolens en zonnepanelen." Dat klopt niet. Als de energievraag wordt aangepast aan het wisselende aanbod, kan je in principe evenveel wind- en zonne-energie gebruiken. Er hoeft helemaal niks verloren te gaan, het gaat erom dat je de energie verbruikt als ze er is.
Sterker nog, er zijn geen transmissieverliezen, noch laad- en ontlaadverliezen, en er moet geen overtollige energie vernietigd worden. In tegenstelling tot wat jij beweert, worden wind en zon dus beter benut dan in jouw scenario.
Geplaatst door: kris de decker | 07 december 2017 om 17:37
(14)
@Kris,
- Natuurlijk besparing - minder spullen verschepen - is het meest effectief voor minder windmolens, zonnepanelen. Dat is het punt niet!
- Bij zonnepanelen heb je een sterk wisselend aanbod, veel energie in lente en zomer, heel weinig in de winter. Om zonnepanelen goed te benutten kun je niet volstaan met ondergeschikte energie opslag en die vergt omzet- en opslagverliezen, zoals bij de moeilijke opslag in de vorm van waterstof.
- Een andere vorm van opslag is de produktie bij veel zonnestroom sterk opvoeren voor gebruik in de winter. Op die wijze gaat geen zonnestroom verloren, maar de prijs is hoog. Hoger dan bij meer opslag met bijbehorende verliezen.
- Grote produktie bij veel zonnestroom betekent dat die produktie middelen maandenlang sterk onderbenut blijven. Een uitruil dus van minder energie opslag tegen meer produktiemiddelen met een (te) hoge prijs.
Waarom zou dat duurzamer zijn?
Geplaatst door: roland | 08 december 2017 om 12:23
(15)
@ roland
Wat je eerste punten betreft: zie het artikel en mijn eerdere reactie.
Wat je laatste punt betreft, nog deze verduidelijkingen. Ten eerste kan een fabriek draaien op een combinatie van wind- en zonne-energie. Er is dus geen reden om aan te nemen dat de productiemiddelen "maandenlang" onderbenut blijven. Ten tweede kan deze strategie er ook voor zorgen dat fabrieken verhuizen naar locaties waar meer zon of wind is.
Ten derde zijn er heel veel dingen die alleen maar in bepaalde seizoenen werken. Denk bijvoorbeeld aan de vrijetijdsindustrie: skipistes liggen er verlaten bij in de zomer, terwijl zwembaden en stranden er verlaten bij liggen in de winter. In de landbouw worden oogstmachines slechts een heel beperkte periode van het jaar gebruikt. Autosnelwegen zijn 's nachts grotendeels leeg.
Ten vierde is er geen verplichting om de productiemiddelen af te stemmen op het grootst mogelijke aanbod van hernieuwbare energie. Dat zou niet kosten-efficiënt zijn, precies om de reden die je aangeeft. Staat ook allemaal in het artikel hoor, dus graag lezen voor je reageert.
Geplaatst door: kris de decker | 08 december 2017 om 12:48
(16)
@kris,
- "geen verplichting om de productiemiddelen af te stemmen op het grootst mogelijke aanbod" niet bij mij; het aanbod gaat zonodig deels naar de opslag. Dus juist geen afstemming "op het grootst mogelijke aanbod van hernieuwbare energie"!
- "Autosnelwegen zijn 's nachts grotendeels leeg" het belangrijkste probleem dat de autowegomvang vaak op de spitsvraag zijn afgesteld, dus voor een heel korte dagperiode. Er is steeds meer nachtelijk goederenvervoer.
- zwembaden, stranden, landbouw zijn weersafhankelijke gebruikers.
Het gebruik van kassen poogt die afhankelijkheid te verminderen. Met het mijden van uitzonderlijk omstandigheden en energieverbruik kan ook hier de voedselproduktie sterk vergroot worden.
Opslag kan de weersafhankelijkheid bij zon-windenenergie (sterk) verminderen en overproduktie van energie geheel benutten
Dank voor de laatste opmerking
Geplaatst door: roland | 08 december 2017 om 14:20
(17)
@roland. Je hebt het over "en dus de benutting van materialen geheel afhankelijk maken van de grillige beschikbaarheid van zon-windenergie?" en wat verder over "Wat is daar duurzaam / goedkoop / snel aan?"
100% benutting van apparaten/grondstoffen/... is niet automatisch duurzaam. Zo hebben we een nulenergiewoning gebouwd, maar we hadden elektriciteit over (PV). Dus hebben we een (2ehands) droogkast gekocht.
In die slechts twee zinnen zit redelijk wat dat niet duurzaam is:
1) onze woning in vrijstaand, dus niet zo duurzaam als een rijwoning.
2) nulenergiewoning... dus kunnen we nu alle ruimtes verwarmen, waar we vroeger in onze ámper geïsoleerde half-openbebouwing enkel de ruimtes verwarmden waar we aanwezig waren (en in de slaapkamer een goede pyjama + deken). Het is wel duidelijk dat we nu een hoger comfort hebben en dat vinden we heel aangenaam!
3) elektriciteit over is enkel op jaarbasis: in de zomer en hebben we veel overschot, in de winter en 's nachts een tekort (net zoals alle andere met PV).
4) de droogkast is een groot gemak: we kunnen het ook gebruiken als er geen zon is... wat dan ook wordt gedaan
5) de droogkast zorgt dat kledij zachter is, maar ook dat deze sneller verslijt
Dat waren genoeg redenen om de droogkast terug 3e hands te verkopen. Nu drogen we alles op een wasrek in huis en door de ventilatie (sowieso nodig in een luchtdicht huis) geraken die ook droog.
Ik zou eenzelfde verhaal kunnen brengen over de e-auto's: dat die veel beter zijn dan de gewone auto, dat die hun batterij nodig is om over te kunnen gaan op een smart grid, etc etc. Het feit is wel dat we nog altijd beter een auto (om het even van welk type) vervangen door een (e-)fiets. En dat we het asfalt voor parkeerplaatsen in veel situaties beter door fietspaden zouden vervangen. Etc etc.
Hetzelfde verhaal met onze consumptiemaatschappij. Ik vind het niet normaal dat ik vandaag iets kan bestellen, dat morgen al in mijn brievenbus ligt. Zonder twijfel: dat is een betere benutting van stockering, weginfrastructuur, bestelwagens,... Maar dat lijkt me helemaal niet duurzaam... niet in het minst voor de mens zelf (zie [1]).
Andere interessante cijfers en grafieken vind je bij [2]. Dat zijn zaken die Kris ook al heeft aangekaart, maar dan zie je het eens op een andere manier/hoor je eens van iemand anders ;-).
Dat er opslag nodig is ontkent Kris niet, maar hoe ver we daar in gaan is het twistpunt. Ik weet het ook niet en hoop dat het niet zo ver moet komen als de titel 'Geen wind? Geen trein.'. Ik heb alvast meer en meer twijfels over onze "superieure" high-tech technologische maatschappij. Op heel wat vlakken vind ik niet dat we beter af zijn in vergelijking met vroeger en vind ik dat ons denkpatroon vastzit in het zoeken van high-tech oplossingen. Net zoals we voor mobiliteit nogal snel vastzitten in ons voorruitdenken (zou DAKP [3] zeggen). Ik ben trouwens niet tegen high-tech: dankzij het internet kunnen we hier discussiëren, zonder ons te moeten verplaatsen met een ton wegend "apparaat" ;-).
[1] https://www.vrt.be/vrtnws/nl/2017/12/08/-nachtwerk-is-nefast-voor-de-gezondheid--hou-daar-rekening-mee-a/
[2] http://www.hembrow.eu/cycling/2017odeaangaia.html#slide6
[3] https://deanderekrispeeters.wordpress.com/
Geplaatst door: Mattias | 08 december 2017 om 20:11
(18)
@Mattias,
- Dat "superieure high-tech" minder winst biedt dan vaak gesteld wordt, is juist, maar dat we op "heel wat vlakken niet beter af zijn in vergelijking met vroeger" is het andere uiterste. Wil je liever terug naar de oude woning, waar de wind doorheen waait?
- Wel moet je - de overheid voorop - high-tech selektief toepassen. Geen subsidies voor nog snellere treinen, die bestaand treingebruik ontmoedigen, maar verbeter met high-tech het hestaande openbaar vervoer.
- De huidige subsidie voor zonnepanelen bevordert de inzet van minder duurzame energie vergeleken met windmolens. Per kwh is de milieulast van zonnepanelen hoger dan die van windmolens. Daar komt bij dat goedkope zonnestroom meer verbruik uitlokt met de aanschaf van een drooglast, een e-auto ...
- "in de zomer hebben we veel overschot, in de winter een tekort"
- De subsidieregeling (salderen) is zo, dat niet de veroorzaker maar anderen daarvoor betalen. Heel vreemd dat zich duurzaam noemende mensen dat pervers stelsel steunen.
- ".. een enorm voordeel omdat de zon met grote voorsprong de meest overvloedige hernieuwbare energiebron is" Zeker in onze streken is zon-energie minder duurzaam, dan windenergie, "overvloedig" zegt niet alles!
Op aarde is water overvloedig aanwezig, toch is droogte een groot probleem!
- "dankzij internet kunnen we hier discussiëren, zonder ons te moeten verplaatsen"
- Helaas onderzoek toont dat internet niet leidt tot minder mobiliteit, maar juist tot meer!
- "Dat er opslag nodig is ontkent Kris niet, hoe ver we daar in gaan is het twistpunt"
- dat is het punt en ook hoe zwaar telt daarbij de sociale duurzaamheid zoals bij: "kan deze strategie er ook voor zorgen dat fabrieken verhuizen naar locaties waar meer zon of wind is." Gedwongen verhuizing, grillige werktijden vanwege duurzaamheid? "de economie afstemmen op de grillen van het weer", "geen wind, geen werk / transport"? "het is natuurlijk veel praktischer en efficiënter om de schepen rechtstreeks aan te drijven met de wind", "Treinen zouden alleen maar rijden als er hernieuwbare energie is, vergelijkbaar met zeilboten"
- niet "natuurlijk", noch "praktischer en efficiënter"
Geplaatst door: roland | 09 december 2017 om 12:24
(19)
Interessant artikel.
Ik denk zelf ook dat dit vooral een kwestie is van aanvaarding dan van technische uitdaging.
Werken als er werk is en consumeren als het beschikbaar moet best lukken als je er voor open staat.
Maar zo worden we tegenwoordig niet opgevoed. Integendeel: stabiliteit wordt als iets goed voorgespiegeld.
Terwijl goed kunnen omgaan met veranderende omstandigheden van nature waarschijnlijk beter is voor de mens, zowel fysiek als mentaal. Een periode hard werken en dan een periode quasi niets doen/rusten is beter dan constant 8h per dag werken zelfs al kom je op de langere termijn uit op hetzelfde aantal gewerkte uren.
Dit zou je praktisch kunnen toepassen bij het probleem met de zonnepanelen: veel energie (overschot) in de zomer, te weinig om je huis te verwarmen in de winter.
Je zou kunnen denken aan een soort van winterslaap waarbij je je terugtrekt in een klein compartiment van je woning en je bezig kan houden met studeren, lezen, films kijken,... afgewisseld met gaan wandelen, fietsen,... In de winter ga je dan ook niet werken.
In de lente/zomer compenseer je dit dan met veel werken zodat je de winter kan overbruggen.
Op die manier heb je over een volledig jaar bekeken een stuk minder energie nodig om te wonen/werken maar het vereist wel een serieuze mentaliteitswijziging.
Geplaatst door: mathias | 10 december 2017 om 12:16
(20)
@Mathias,
Is die "winterslaap" een vrijwillige of gedwongen keuze?
We kunnen (moeten?) met (veel) minder energie toe, dat is mijn punt niet.
= "high-tech is windturbines in zee en de elektriciteit daarvan om te zetten in waterstof als brandstof voor zeeschepen. Maar het is natuurlijk veel praktischer en efficiënter om de schepen rechtstreeks aan te drijven met de wind, zoals we duizenden jaren hebben gedaan"
- Vroeger was het zoveel beter toch!
Edoch de bewering "praktischer en efficiënter" is onjuist en of waterstof daarbij de beste brandstof is, is evenmin duidelijk.
Geplaatst door: roland | 10 december 2017 om 13:27
(21)
@roland. Ik stelde dat we op heel wat vlakken niet beter af zijn in vergelijking met vroeger, maar we zijn inderdaad ook op heel wat vlakken beter af. Door de (al bij al) goedkope fossiele energie hebben we (in de westerse wereld) een welvaartsstaat kunnen uitbouwen. We kennen (in onze contreien) ook geen oorlog meer. Het is nu eenmaal gemakkelijker vrede te hebben in (een perceptie van) overvloed.
Ik geloof niet in een "duurzame mens": duurzaam bestaat enkel in verschillende tinten :-). Zo beschouw ik mijn "handel en wandel" duurzamer dan velen in mijn kennissenkring, maar ik zou mezelf niet duurzaam noemen. Zo twijfelden we om zonnepanelen te plaatsen... de doorslag kwam door de financiële prikkel. Zonder subsidies (certificaten), saldering en fiscaal voordeel was de kans klein(er) dat we het hadden gedaan.
Ik ben benieuwd naar een link naar het onderzoek dat internet leidt tot meer mobiliteit, maar ik kan me wel inbeelden dat dit zo is.
Je kan inderdaad redelijk wat nadelen bedenken voor het voorstel van Kris (zoals je zei: gedwongen verhuizing, grillige werktijden,...). Persoonlijk zie ik het voorstel van Kris ook niet zitten: geef mij maar hoger comfort! Maar de vraag is of we daar niet toe gedwongen zullen worden en in dat geval is het beter om daar al vroeger mee bezig te zijn. Er zijn andere voorbeelden waar heel wat knipperlichten genegeerd zijn. Bv. crisis in de huizenmarkt in VS, Griekenland, failliete Venezuela (nochtans een rijkdom aan fossiele brandstof),... Had men de koe bij de horens gevat bij de eerste knipperlichten, dan was de crisis minder erg geweest.
Er zijn heel wat knipperlichten op vlak van energie, maar als ik de commentaren nalees op het artikel "Belg wil af van kerncentrales maar energieprijs zal sowieso minstens met 40 procent stijgen" van Het Laatste Nieuws... [1] dan heb ik de indruk dat velen die knipperlichten eerder beschouwen als mooie kerstverlichting... Ik weet niet in hoeverre het leespubliek van HLN doorgaat voor de doorsnee, maar het stemt tot nadenken. En de status in de politiek stemt me ook al niet gelukkig. Als je bv. kijkt naar hoe ze het mobiliteitsknoop nog niet ontward hebben of zelfs in de hand gewerkt hebben...
[1] https://www.hln.be/wetenschap-planeet/milieu/belg-wil-af-van-kerncentrales-maar-energieprijs-zal-sowieso-minstens-met-40-procent-stijgen~aa98b90d/#comments
Geplaatst door: Mattias | 10 december 2017 om 14:10
(22)
@ roland
Jij beweert dus dat de combinatie van windturbines + waterstof (of andere energiedrager) + schepen energie-efficiënter is dan een direct gebruik van wind om een zeilboot voort te stuwen? Ik ben benieuwd welke fysica je daarvoor gaat opdiepen.
Geplaatst door: kris de decker | 10 december 2017 om 14:23
(23)
@roland
Ik heb zelf nog niet nagedacht over gedwongen of vrijwillig.
Het hoeft volgens mij ook niet zwartwit te zijn. Sommige activiteiten zijn nu eenmaal beter geschikt om mee te schuiven in de tijd dan andere.
In mijn huidige job lijkt het mij wel haalbaar om het grootste deel van mijn werk in lente zomer te doen en dan in de herfst/winter minder tot niet te werken. Ik zou evenveel verdienen op jaarbasis.
En er zijn nu al mensen in bepaalde jobs die (onbewust?) zo werken denk aan bijvoorbeeld het toerisme of de landbouw.
In andere jobs is dit natuurlijk moeilijker; denk aan bvb hulpdiensten, ziekenhuis,... die kunnen niet zeggen wacht maar tot de lente.
Geplaatst door: mathias | 10 december 2017 om 15:55
(24)
@Mattias,
- "We kennen (in onze contreien) ook geen oorlog meer" maar we voeren ze nog wel met grote gevolgen voor de burgerbevolking.
- Meningsonderzoek zegt me niet zoveel, er kan een groot verschil tussen zeggen en doen.
- Het is juist dat zonnepanelen subsidie (en saldering) afhankelijk zijn. Zoals vaker bij subsidies gaan die vooral naar de rijken,vaak met de grootste daken.
- Pikant is dat Kris een high-tech uitzondering maakt: "beperkte energie-opslag is ook nodig voor computergestuurde processen"
- "Sommige activiteiten zijn beter geschikt om mee te schuiven in de tijd dan andere." Ook zonder verbod kun je dat schuiven bevorderen met een (veel) hoger tarief voor grootverbruikers, waardoor prijsgevoelige zaken sneller in tijd verschuiven. Waar energiekosten slechs marginaal zijn, werkt zo'n prijsverhoging niet of nauwelijks. Beperk dan het energie aanbod bij weinig zon-windenergie.
- "De opkomst van internet beloofde dat locatie er steeds minder toe zou doen. Werken kon immers overal. Het is een van de paradoxen van de internet-revolutie dat in plaats van minder, er juist meer verplaatsing van personen lijkt plaats te vinden."
https://www.nrc.nl/nieuws/2017/07/29/infrastructuur-toename-mobiliteit-in-nederland-verdient-een-urgente-reactie-12282496-a1568294
- "Ook is er vooralsnog weinig bewijs voor een mogelijk substitutie-effect door ICT-mogelijkheden (internet, smartphones e.d.)"
https://www.cpb.nl/sites/default/files/CPB-PBL-Boek-19-WLO-2015-Mobiliteit.pdf
@kris,
- "Jij beweert dus dat de combinatie van windturbines + waterstof (of andere energiedrager) + schepen energie-efficiënter is dan een direct gebruik van wind"
- Regelmatige vaart zorgt voor betere werkomstandigheden en benut de bestaande vloot veel beter.Je kunt volstaan met een veel kleinere vloot voor eenzelfde transport, dan wanneer je volledig afhankelijk bent van beschikbare windkracht. De bijkomende brandstof om in windluwe/stille tijden te varen komt van eerder opgeslagen windenergie. Meer opslagkosten voor meer brandstof wegen op tegen kosten voor een veel grotere vloot (en waarschijnlijkmeer havencapaciteit e.d.)
- Op land is het transportprobleem nog groter als "Treinen zouden alleen maar rijden als er hernieuwbare energie is". Dat betekent dat de sporen soms overbezet raken, dan wel moeten uitbreiden. Met een aangepaste snelheid blijft de energieopslag voor dit transport beperkt.
Geplaatst door: roland | 10 december 2017 om 17:54
(25)
@ roland
Opnieuw: jij neemt "eenzelfde transport" als uitgangspunt. Het gaat er niet om dat we dezelfde hoeveelheid vracht gaan vervoeren en dezelfde hoeveelheid spullen gaan produceren.
In het artikel wordt uitgelegd dat producenten en transporteurs een compromis zullen moeten vinden tussen overcapaciteit en ondercapaciteit, precies om de redenen die jij aanhaalt.
Geplaatst door: kris de decker | 10 december 2017 om 19:15
(26)
@Kris,
- "De energievraag aanpassen aan het wisselende aanbod van zon en wind zou de transitie naar hernieuwbare energie veel duurzamer, sneller en goedkoper maken"
vervang ik door:
- "Verminder de energievraag zoveel mogelijk met een stevig, stijgende CO2 heffing beginnend bij de grootverbruikers, dat maakt de overgang naar hernieuwbare energie duurzamer, sneller en goedkoper"
- Dit staat haaks op het huidige overheids energiebeleid (zonder verzet uit de milieubeweging), waarbij de kleinverbruiker en vooral de armen de steeds hogere rekening betalen.
Geplaatst door: roland | 11 december 2017 om 17:25
(27)
@roland
Voor de duidelijkheid: uiteraard heeft een oorlog grote gevolgen voor de burgerbevolking, maar ik wou er niet te diep op ingaan.
Ik had het niet zozeer op het meningenonderzoek van het artikel van HLN zelf (er is idd een groot verschil tussen zeggen en doen), wel over de commentaren óp het HLN-artikel. Daarover had ik het over 'het stemt tot nadenken'.
Jouw opmerking vh 'pikante' van de high-tech uitzondering kan ik verkeerd interpreteren, maar Kris zweert niet 'per definitie' high tech af. Ik heb persoonlijk alvast niet die indruk.
Merci voor de link naar het onderzoek ivm ICT dat niet per definitie minder mobiliteit biedt. Het lijkt een beetje op 'met de komst van de pc' kunnen we eindelijk dromen van een 'papierloos kantoor'. Ook dat bleek verre van waar te zijn.
Geplaatst door: Mattias | 11 december 2017 om 20:42
(28)
@roland i.v.m. "de subsidies die vooral naar de rijken gaan"... het 'Matteüseffect' hebben we idd helaas nogal vaak (fiscaal voordeel eigen woning, zonnepanelen, elektrische auto,...). Op vele vlakken zou rantsoenering een betere oplossing zijn (zie [1]). Zo is een elektrische straalkachel op een terras in de herfst je reinste verspilling, maar diezelfde elektriciteit gebruiken om met een warmtepomp je huis warm te krijgen is ecologisch(er). Alhoewel het de dag van vandaag evenveel kost... eigenlijk niet logisch.
[1] http://www.lowtechmagazine.be/2011/01/rantsoenering-van-energie.html
Geplaatst door: Mattias | 11 december 2017 om 22:40
(29)
@mattias,
- "een elektrische straalkachel op een terras in de herfst je reinste verspilling, diezelfde elektriciteit gebruiken om met de warmtepomp je huis warm te krijgen is ecologisch(er)"
- Die terrasverwarming wordt niet alleen in de herfst gebruikt, maar het hele jaar ook op frisse zomeravonden, ook op lege terrassen! Zonder een ingrijpende rantsoenering is nog veel winst mogelijk, zoals met gebruiksvoorschriften, een rendementseis (die ontbreekt ook bij een "ecologische" warmtepomp) en anders een gebruiksverbod. In de europese regelgeving zijn alleen zuinige apparaten toegestaan, een mooi maar te beperkt begin. Helaas vaak ondoorzichtig, hoe weet de gebruiker dat een label A koelkast de minst zuinige is?
- Saldering bij zonnepanelen lokt veel stroomgebruik uit, zoals met straalkachels, immers die zonnestroom is "gratis". Zolang ook de milieubeweging ijvert voor saldering ontbreekt het zicht op effectief klimaatbeleid.
- Ook bij de luchtvaart komt de milieubeweging niet verder een matiging van de groei. zoals met een vliegtax en kerosineheffing (hoe hoog?): http://www.greenpeace.nl/Global/nederland/report/2017/klimaat%20en%20energie/input%20AO%20luchtvaart%2021-9.pdf terwijl het alternatief HSL meer nadelen dan voordelen kent.
Geplaatst door: roland | 13 december 2017 om 12:54
(30)
Goed artikel. Enkele opmerkingen :
1) Energieopslag door middel van waterbekkens is niet verwaarloosbaar en tamelijk goedkoop. Een samenwerken tussen Noorwegen, Zwitserland, Duitsland, Frankrijk, ... is één grid zorgt voor zeer veel mogelijke energieopslag.
2) In Oostenrijk is al zelfs zwaar geïnvesteerd in reusachtige "batterijen" : energie-opslag door middel van 2 onderling verbonden stuwmeren zodat overschotten aan energie kunnen opgepompt worden ; bijvoorbeeld Kaprun Limberg II (zie website Verbund AG). Kostprijs batterijen is 2 € per kWh. Vergelijk dat met Tesla : kostprijs batterijen is voorlopig 50 à 100 x duurder.
3) Ook de run-of-river hydropower electriceit kan zorgen voor een constante basis vermogen (MegaWatt) : zie ook in Oostenrijk : enorm vermogen. Ook vermogen in België mogelijk ? Ik vraag het mij af.
Chris Crombez
Geplaatst door: Chris Crombez | 13 december 2017 om 18:31
(31)
@roland, ik herinner me een artikel die stelde dat "de" milieubeweging soms teveel meeging in halfslachtige oplossingen, om toch maar iets uit de brand te slepen. Terwijl de nood eigenlijk hoger was. Helaas vind ik het niet meer terug. Er valt iets voor te zeggen, maar soms moet er water bij de wijn worden geschonken, om toch iets gedaan te krijgen.
Geplaatst door: Mattias | 13 december 2017 om 18:48
(32)
Mogelijk kan een groot deel van de bevolking verhuizen naar de locatie waar de hernieuwbare energie volgens het seizoen op zijn hoogst is. Dan verlaag je de energie die benodigd is om te verwarmen en verminder je transport van voedsel. Een beetje de terugkeer naar de nomaden. Hiervoor is wel meer energie nodig om de mensen te verplaatsen.
Geplaatst door: Nico | 14 december 2017 om 21:23
(33)
Er zijn heel wat fabrieken (dat zijn er veel en flink grote gebruikers) die je beter niet kan stilleggen... Levert serieuze procesproblemen op. Alleen al opstarten kan dagen kosten. Maar goed, de industrie verhuist toch naar vervuilende landen, dus hier kunnen we prima groen doen.
Geplaatst door: Freek | 21 december 2017 om 20:53
(34)
@: "liggen containerschepen soms dagenlang of wekenlang voor anker .. wat de relatieve onbetrouwbaarheid van zeilboten minder problematisch maakt."
- Opmerkelijk dat een eerdere bewering dat zeilschepen even snel varen is herzien, http://www.lowtechmagazine.be/2010/02/moderne-containerschepen-trager-dan-oude-zeilschepen.html
Geplaatst door: roland | 28 december 2017 om 12:20
(35)
Veklaar je nader, roland. Ik snap je punt niet.
Geplaatst door: kris de decker | 28 december 2017 om 15:46
(36)
Met "nieuwe materialen om betere schepen en zeilen te bouwen met een langere levensduur, accuratere navigatie- en communicatie-instrumenten, betere weersvoorspellingen" blijft de afhankelijk van voldoende wind.
Wordt de gemiddelde snelheid van zeilboten alleen vergelijkbaar met containerschepen, daar die laatste dagenlang of zelfs wekenlang stil liggen?
Geplaatst door: roland | 28 december 2017 om 16:21
(37)
@ roland
het antwoord staat in het oudere artikel waarnaar je verwijst...
Geplaatst door: kris de decker | 28 december 2017 om 16:49
(38)
Om het eens over andere opslag te hebben, nl. de gevolgen van 'peak water', waarbij gletsjers hun waterbuffercapaciteit door de klimaatverandering. Zie https://klimaatverandering.wordpress.com/2018/02/05/peak-water-gevolgen-van-het-massaverlies-van-gletsjers-voor-de-beschikbaarheid-van-water/
"In theorie zou het wel mogelijk moeten zijn om de afnemende buffercapaciteit van gletsjers op te vangen, bijvoorbeeld met spaarbekkens of dammen. De praktijk zou vaak wel eens weerbarstiger kunnen zijn. Vanwege kosten, of technische complicaties."
Te vergelijken dus met opslag van elektriciteit. Velen denken dat we bij 'groene energie' het gewoon maar op te slaan hebben, maar vergeten dat dit allemaal zo gemakkelijk niet is. Velen denken trouwens dat we het al behoorlijk goed doen op vlak van 'groene energie'. Zie bv. https://www.youtube.com/watch?v=EualIUXlhC8, als je het eens met een (tragi-)komische noot wenst...
Geplaatst door: Mattias | 10 februari 2018 om 18:28
(39)
@Mattias,
- " Velen denken dat we bij 'groene energie' het gewoon maar op te slaan hebben, maar vergeten dat dit zo gemakkelijk niet is."
- Elektriciteit opslaan is ongemakkelijk, opslag van (groen)gas niet.
Je kunt stroom omzetten in gas of vloeibare brandstof. Die omzetting geeft verliezen, maar is heel goed mogelijk. Dus ik zie het punt niet.
Zonder opslag van duurzame stroom is de afhankelijkheid van windkracht en zonnestraling, veel ongemakkelijker.
Geplaatst door: roland | 13 februari 2018 om 13:11
(40)
Ik hoop dat je gelijk hebt! Maar als het zo gemakkelijk is, dan zou ik denken dat we al meer zo'n werkende opslag in de praktijk zouden hebben. Ken je voorbeelden, die al zo'n uitgebreid netwerk hebben?
Geplaatst door: Mattias | 16 februari 2018 om 09:13
(41)
@Mattias,
De stroomopslag is nu vooral waterkracht met een hoog (80-90%) rendement zoals tussen Denemarken en Noorwegen.
De geringe opbrengst van groene stroom maakt opslag nog niet dringend, vooral door omzettings verliezen en de opslagkosten.
Geplaatst door: roland | 18 februari 2018 om 16:12
(42)
Dit idee is niet haalbaar omdat we niet terug willen naar een tijd dat mensen niet konden worden geholpen als er geen energie voorradig was. Wil je echt geen brandweer, ambulance, enz. als er toevallig op dat moment geen energie voor handen is? Vroeger was niet alles beter en één van die dingen was dat je afhankelijk was van natuurlijke energiebevoorrading voor levensnoodzakelijke zaken. Mensen werden minder oud, kinder stierven als vliegen voor ze vijf jaar oud waren. Er was onnoemelijk veel leed omwille van energieafhankelijkheid. We vergeten zo gemakkelijk hoe simpel het is om zo verschrikkelijk rijk te zijn en alle opties open te kunnen houden op afroep. De meeste bestaande energie-oplossingen werden zo veel decennia terug niet zonder reden als reddend en een stralend toekomstvisioen in de markt gezet. Ze waren dat ook echt, ten minste in vergelijking tot wat men tot dan toe kende. Het zou fout zijn terug te willen naar afhankelijkheid naar natuurlijk aanbod van energiebronnen om één heel simpele reden: je krijgt het huidige welvaartspeil met alle voordelen die dat bied niet georganiseerd. Wat je wel kunt doen is trachten minder energie te verbruiken en daarbij rekening te houden met het aanbod en de mogelijkheden. Maar beschikbaarheid van energie afbouwen is de poort openzetten voor enorm veel leed. Ik ben er vrij zeker van dat niemand dat echt wil.
Geplaatst door: Cor Vanistendael | 11 maart 2018 om 21:02
(43)
@ Cor
Helaas leven we niet in een ideale wereld. Want die energie-onafhankelijkheid delft tegelijk ook ons graf. Ons welvaartsniveau vasthouden maakt onze leefomgeving kapot.
Het is dus niet zozeer "willen" maar "moeten".
Maar het is niet kiezen tussen alles of niks. Ons welvaartsniveau terugschroeven kan ook zonder terug te keren naar de middeleeuwen.
Het zijn niet de ziekenhuizen of brandweerwagens waarop we moeten bezuinigen. Er zijn heel veel energie-slurpende dingen die helemaal niet nodig zijn. Vliegtuigen, auto's, smartphones, microwaves, digitale reclamepanelen, noem maar op.
Zie ook het volgende artikel: http://www.lowtechmagazine.be/2018/02/hoeveel-energie-hebben-we-nodig.html
Geplaatst door: kris de decker | 11 maart 2018 om 21:58
(44)
@Cor
welvaart interesseert me eigenlijk totaal niet en ik begrijp de focus op welvaart ook niet. Het enige dat er echt toe doet is welzijn. En hoewel een zekere mate van welvaart noodzakelijk is om voldoende welzijn te bereiken is er absoluut geen recht-evenredig verband tussen welvaart en welzijn en zien we meer en meer dat een verdere welvaartstoename helemaal niet meer bijdraagt aan een welzijnstoenamen.
Meer zelf, het streven naar welvaartstoename tast het welzijn van aanzienlijke delen van de wereldbevolking sterk aan en een welzijnsvergroting in combinatie met een beperkte welvaartsdaling is helemaal niet ondenkbaar.
Integendeel, het is op termijn waarschijnlijk de enige logische weg om te bewandelen. Als we er immers niet voor kiezen om bewust onze welvaart een beetje af te bouwen ten voordelen van ons welzijn dan zal de werkelijkheid ons op niet al te lange termijn op een veel minder aangename manier tot welvaartsdaling dwingen. En dat wordt dan een welvaartsdaling die ook een welzijnsdaling inhoudt.
Geplaatst door: Renaat | 12 maart 2018 om 23:55