Efficiënt verwarmen zonder thermische isolatie

De thermische isolatie van een gebouw wordt fundamenteel geacht voor een efficiënt verwarmingssysteem. Dat is echter alleen maar zo als een huis met luchtverwarming op temperatuur wordt gebracht. Kiezen we voor stralingswarmte, een alternatieve strategie die een veel langere geschiedenis kent, dan kunnen ook niet-geïsoleerde gebouwen comfortabel en efficiënt worden verwarmd.

Foto: Isolatie van schaapswol. Wikipedia Commons.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Gebouwenverwarming neemt in landen zoals België en Nederland een grote hap uit het totale energieverbruik. Overheden hebben daar op gereageerd met steeds strengere isolatienormen. Eind 2020 moeten in Europa alle nieuwe gebouwen "bijna-energieneutraal" zijn: een nieuw gebouw mag nauwelijks nog energie verbruiken voor verwarming, een streefdoel dat hoofdzakelijk moet worden gehaald via een doorgedreven thermische isolatie van muren, daken, vloeren, ramen en deuren. Luchtverversing wordt geregeld door mechanische ventilatie met warmterecuperatie.

Op zich is er niets mis met een "bijna-energieneutrale woning". Het concept werkt, in de zin dat zo'n huis inderdaad met heel weinig energie kan worden verwarmd. Er bestaan ongezonde en weinig ecologische isolatiematerialen, maar er zijn ook gezonde en duurzame alternatieven. Mechanische ventilatie kan gezondheidsproblemen veroorzaken, maar niet als ze goed wordt geplaatst en onderhouden. Toch is er een fundamenteel probleem met deze aanpak: ze houdt in dat we vrijwel ons volledige woningbestand moeten afbreken en weer opbouwen. De meerderheid van de gebouwen in België in Nederland is oud en slecht geïsoleerd.

Afbreken en weer opbouwen

Dit betekent dat de keuze voor energieneutrale woningen slechts op zeer lange termijn vruchten zal afwerpen, om twee redenen. Ten eerste kunnen we uiteraard niet alle gebouwen tegelijk vervangen. Ten tweede kosten zowel de afbraak van oude huizen als de bouw van nieuwe huizen veel energie. Het kan vele decennia duren eer die geïnvesteerde energie wordt gecompenseerd door het lagere operationele energieverbruik van grondig geïsoleerde woningen. Nemen we beide factoren in rekening, dan duurt het al gauw 100 jaar alvorens we het energieverbruik van verwarming drastisch kunnen doen dalen.

Nieuwbouw met isolatie. Wikipedia Commons.

Daarbij dreigt er op deze manier ook heel wat architecturaal erfgoed verloren te gaan, en kost het volledig herbouwen of grondig renoveren van onze steden en dorpen natuurlijk ook heel veel geld.

Lowtech Magazine heeft eerder al een aantal alternatieve strategieën besproken die veel sneller en veel  goedkoper tot energiebesparing kunnen leiden, zoals het isoleren of verwarmen van het lichaam door middel van thermische onderkleding of elektrisch verwarmde kleding. In deze artikelenreeks presenteren we een ander alternatief: stralingswarmte, geproduceerd door een tegelkachel of een elektrische infraroodverwarming. In tegenstelling tot luchtverwarming levert stralingswarmte ook efficiënte verwarming in een niet-geïsoleerd gebouw.

Convectie, Conductie en Stralingswarmte

De focus op het luchtdicht verpakken van gebouwen is het gevolg van het feit dat moderne verwarmingsystemen allemaal zijn gebaseerd op het verwarmen van lucht, meestal tot een temperatuur van ongeveer 21 graden. Die lucht verwarmt dan het menselijk lichaam. Maar luchtverwarming ("convectie") is niet de enige vorm van warmteoverdracht. Je kan het menselijk lichaam ook rechtstreeks verwarmen, door conductie of straling.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Luchtverwarming is niet de enige vorm van warmteoverdracht

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Conductie vindt plaats als twee objecten of lichamen met een verschillende temperatuur met elkaar in aanraking komen. De warmte zal dan van het warme naar het koude object of lichaam vloeien, tot beide dezelfde temperatuur hebben. Een mooi voorbeeld in de context van gebouwenverwarming is een koude vloer. Wie met blote voeten op een koude vloer gaat staan, koelt snel af en krijgt het koud -- ook al bedraagt de luchttemperatuur 21 graden Celsius. Vloerverwarming zorgt voor het omgekeerde effect.

Elk object dat warmer is dan de omgeving, geeft infrarode straling af. Foto: Wikipedia Commons.

Warmteoverdracht door straling (warmtestraling of stralingswarmte) is dan weer gebaseerd op de uitwisseling van infrarode straling. Elk object of lichaam dat warmer is dan de omgeving, geeft infrarode straling af, een fenomeen dat kan worden geobserveerd met een infraroodcamera. Die straling wordt opgenomen door objecten of lichamen in de omgeving met een lagere temperatuur, en weer uitgestraald.

Thermisch comfort bij lage luchttemperatuur

Iedereen kent het effect van stralingswarmte, want het is de directe warmte die door de zon wordt geleverd. Een extreem voorbeeld van het effect van stralingswarmte is een skiër die hoog in de bergen in lichte kleding kan uitrusten, ook al bevindt de luchttemperatuur zich rondom het vriespunt. De infrarode straling van de zon zorgt er immers voor dat de skiër op een directe manier wordt opgewarmd. Schuift er evenwel een wolk voor de zon, of steekt er een wind op, dan is de pret voorbij.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zowel conductie als straling kunnen ervoor zorgen dat een mens thermisch comfort bereikt bij relatief lage luchttemperaturen

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Hoewel het contrast in onze streken kleiner is, is er natuurlijk ook altijd een verschil tussen de temperatuur in de schaduw (afhankelijk van de luchttemperatuur) en de temperatuur in volle zon (waar infrarode straling ons op een directe manier extra opwarmt).

Kortom, zowel conductie als straling kunnen ervoor zorgen dat een mens thermisch comfort bereikt bij relatief lage luchttemperaturen, zowel binnen als buiten. Wij zijn door het algemeen gebruik van luchtverwarming aan het idee gewend geraakt dat ons thermisch welbehagen afhangt van de luchttemperatuur, maar straling, conductie en luchtverplaatsing (tocht of wind) spelen een even grote rol.

Evolutie van verwarmingstechnologie

Geen enkele verwarmingstechnologie levert 100% convectie, straling of conductie. Het gaat steeds om een combinatie van de drie, maar de verhoudingen kunnen wel grondig verschillen. Opvallend is dat stralingswarmte doorheen het grootste deel van de menselijke geschiedenis de belangrijkste bron van warmte was, terwijl ze in de loop van de twintigste eeuw bijna volledig uit onze huizen werd verbannen.

Een open haard levert 80 tot 90 procent warmte door straling, en slechts 10 tot 20 procent warmte door convectie. Voor kachels ligt de verhouding op ongeveer 60 procent straling en 40 procent convectie. Bij de eerste (zware en grote) radiatoren die in centrale verwarmingssystemen werden gebruikt, was de verhouding convectie/straling ongeveer gelijk -- daarom werden ze "radiatoren" genoemd, een benaming die vandaag verwarring schept want bij moderne (lichte en kleinere) radiatoren is het aandeel stralingswarmte gedaald tot ongeveer 10 tot 20 procent. Onze moderne radiatoren zijn in feite "convectoren".

Nadelen van convectie

Het toenemende belang van convectie tijdens de twintigste eeuw is opmerkelijk, want verwarming door convectie heeft veel nadelen. De techniek is gebaseerd op een constante circulatie van lucht: warme lucht stijgt, koelt af, daalt, wordt opgewarmd en stijgt opnieuw. Het gevolg is dat er bij convectie steeds een verschil in temperatuur is tussen de verschillende luchtlagen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Luchtverwarming moet omwille van efficiëntie en gezondheid samengaan met goede thermische isolatie

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De warmste lucht bevindt zich tegen het plafond, terwijl het aan de vloer koud blijft. Dat is weinig efficiënt -- zelfs in een luchtdicht huis en zeker in ruimtes met hoge plafonds -- en levert bovendien koude voeten op. Hoe hoger de verwarming staat, hoe groter het verschil in temperatuur tussen de verschillende luchtlagen wordt: de vloer wordt steeds kouder en het plafond steeds warmer.

Een ander gevolg van convectie is een doorlopende circulatie van stof en ziektekiemen. Vooral mensen met astma of een huismijtallergie worden daardoor getroffen, maar het effect is voor niemand plezierig. Convectie gaat ook heel slecht samen met natuurlijke ventilatie. Als je een raam of een deur openzet, dan gaat de warmte in een ruimte heel snel verloren. De lucht moet opnieuw op temperatuur worden gebracht, wat tijd en energie kost. Vandaar dus de nadruk op mechanische ventilatie met warmterecuperatie.

Luchtverwarming in een niet geïsoleerd huis creëert ideale omstandigheden voor schimmel. Wikipedia Commons.

Een ander probleem van convectie is dat de lucht altijd warmer is dan de muren. Dat heeft twee nadelen. Ten eerste lekt een koude muur warmte: in een niet-geïsoleerd gebouw blijft minder dan de helft van de primaire energie als gebruiksenergie over in de lucht van de ruimte. Ten tweede wordt het vocht overgebracht van de lucht naar de muren. Het resultaat: enerzijds droge lucht, wat irriterend is voor keel en neus, en anderzijds vochtige muren, die de isolatiewaarde verder verslechteren en bovendien een ideale omgeving creëren voor de vorming van schimmel.

Luchtverwarming moet omwille van efficiëntie en gezondheid dus samengaan met goede isolatie, wat veel van de hier geschetste problemen oplost -- in die zin is de keuze voor luchtdicht verpakte huizen dus logisch.

Voordelen van stralingswarmte

Maar het kan ook anders. Bij het gebruik van stralingswarmte treedt geen enkele van deze problemen op. Stralingswarmte laat de lucht onbewogen. Er is dus geen circulatie van stof en ziektekiemen, en het temperatuurverschil tussen de verschillende luchtlagen blijft beperkt (ongeveer 2 graden celsius). Dat is efficiënter en comfortabeler: er wordt geen grote hoeveelheid energie verkwist voor het nutteloze verwarmen van de ruimte onder het plafond, en de vloer wordt niet kouder naarmate de verwarming hoger wordt gezet.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Een gebouw dat met infraroodstraling wordt verwarmd, kan ook zonder thermische isolatie efficient op temperatuur worden gehouden

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Bij stralingswarmte zijn de muren (alsook de andere objecten in de ruimte) warmer dan de lucht, zodat de muren droog blijven. Dat heeft drie belangrijke voordelen. Ten eerste blijft de luchtvochtigheid in de ruimte op peil, wat aangenamer is voor de mensen die er vertoeven. Ten tweede werkt het schimmelvorming tegen, zelfs als het huis niet is geïsoleerd. Ten derde lekt er door droge muren minder warmte naar buiten.

Een vochtige muur heeft een veel lagere isolatiewaarde dan een droge muur: volgens een onderzoek van de Technische Universiteit Kaiserslautern vermindert vier procent vocht de isolatiewaarde van een muur met ongeveer 50%. Bovendien neemt het warmteverlies via de muren af naarmate de luchttemperatuur daalt. Ook dat is in het voordeel van stralingswarmte, want ze biedt thermisch comfort bij lagere luchttemperaturen.

Elektrische infraroodverwarming. Easytherm.

Een gebouw dat met warmtestraling wordt verwarmd, kan dus ook zonder thermische isolatie efficient worden verwarmd. Stralingswarmte zorgt ervoor dat de muren zelf een goede isolatie vormen. Dat effect kan overigens even op zich laten wachten, en zelfs tijdelijk averechts werken, als de verwarming in een huis met vochtige muren wordt geïnstalleerd. De muren moeten immers eerst uitdrogen en dat proces, dat maanden kan duren, heeft een afkoelend effect.

Tot slot gaat stralingswarmte ook beter samen met natuurlijke ventilatie. De warmte bevindt zich immers niet alleen in de lucht, maar is ook opgeslagen in de muren, de vloer, en de objecten in de ruimte, die de warmte traag en gelijkmatig in de kamer uitstralen. Bij het gebruik van stralingswarmte wordt de hele ruimte onderdeel van de verwarming -- infrarode straling wordt geabsorbeerd, opgeslagen, en weer uitgestraald.

Bij het openen van een raam of een deur zakt de luchttemperatuur wel degelijk, maar er is minder energie nodig om het thermisch comfort weer op peil te brengen eens deuren of ramen weer gesloten worden, om twee redenen: de luchttemperatuur moet op een minder hoog peil worden teruggebracht, en muren en andere objecten houden de warmte veel beter vast dan lucht dat doet.

Elektrische Infraroodverwarming

Hoe produceer je stralingswarmte binnenshuis? De ideale verwarmingstechnologie voor de productie van stralingswarmte was tot voor kort de tegelkachel. Maar sinds een paar jaar is er ook een praktischer en compacter alternatief op de markt, dat mogelijk op veel grotere schaal kan worden ingezet: elektrische langgolvige infraroodverwarming. Daar hebben we het uitgebreid over in het tweede deel van dit artikel.

Kris De Decker

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Update februari 2015. Dit artikel is, samen met andere artikels over stralingsverwarming op deze blog, verder uitgewerkt tot een boek van 176 pagina's, dat verkrijgbaar is bij uitgeverij Eburon: "Stralingsverwarming: gezonde warmte met minder energie". Een kwart van het boek is gewijd aan de wisselwerking tussen stralingsverwarming en thermische isolatie, inclusief een hoofdstuk over reflecterende isolatie. Er zijn bijna zes maanden onderzoek in het boek gekropen, en op basis daarvan zijn een aantal conclusies uit het bovenstaande artikel bijgesteld. Voor zij die het boek niet willen of kunnen kopen, hebben we deze nieuwe inzichten kort samengevat in een apart artikel.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Comments

[Geplaatst door: Harry van Trotsenburg]

(1)

"Kiezen we voor stralingswarmte"..." dan kunnen ook niet-geïsoleerde gebouwen comfortabel en efficiënt worden verwarmd. "

Maar een goed geisoleerd huis, is nog comfortabeler met stralingswarmte.

Een goed geisoleerd huis zal, om een zelfde comfortniveau te bereiken, altijd minder ( stralings) warmte nodig hebben.

Goed isoleren blijft dus hoofdzaak

[Geplaatst door: Dion]

(2)

Kris, in grote lijnen klopt je betoog wel. Echter je conclusie dat er helemaal géén isolatie nodig zou zijn bij gebruik van stralingswarmte is wel wat overdreven. Om een aangenaam binnenklimaat te handhaven met stralingswarmte, dient de lucht-temperatuur toch nog altijd wel 17 à 18 graden te bedragen. Indien je binnenshuis warme, goed isolerende kleding draagt, kan het nog wel wat lager. Maar toch niet erg veel lager. Anders krijg je het namelijk snel koud als je rondloopt/beweegt, als iemand langs je loopt, als iemand in je buurt een deur open/dicht doet enz.: allemaal zaken die relatief koude lucht langs je lichaam doen bewegen. Bovendien blijft het ook bij stralingswarmte belangrijk om tocht te vermijden. Dus bij stralingswarmte is isolatie weliswaar minder van belang dan bij convectieverwarming. Maar een totaal ongeïsoleerd gebouw krijg je met stralingswarmte niet op een voor ons Westerse mensen gewenst comfort-niveau.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(3)

@ Harry & Dion:

Dat klopt uiteraard. Stralingswarmte + isolatie is nog efficienter. Maar niet iedereen heeft de middelen of de mogelijkheid zijn huis of appartement te isoleren, en in veel oude gebouwen is dat ook niet altijd even makkelijk. Stralingswarmte lijkt me dan een betere oplossing dan slopen.

Zoals het Duitse onderzoek uit het tweede deel van het artikel aantoont, is stralingswarmte in een totaal ongeïsoleerd huis efficiënter dan luchtverwarming.

[Geplaatst door: Antoine Maartens]

(4)

Hierbij Duits onderzoek dat Kris stelling onderbouwt:

http://www-user.rhrk.uni-kl.de/~kosack/forschung/?download=ForschungsberichtIR.pdf

Beste groet,

Antoine Maartens

[Geplaatst door: Dion]

(5)

@Kris: er zijn denk ik ook nog wel tussen-oplossingen. Stralingswarmte combineren met een eenvoudig type goedkope isolatie bijvoorbeeld. Dan is noch slopen, noch zwaar isoleren nodig.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(6)

Dion, dat is zo. Ik heb niet gezegd dat thermische isolatie nutteloos is. Mijn punt is dat het in combinatie met stralingswarmte niet essentieel is voor het bereiken van een efficiënte en comfortabele verwarming.

Antoine, dat is inderdaad het Duitse onderzoek dat in het tweede deel van het artikel wordt besproken.

[Geplaatst door: Niek Vermeulen]

(7)

De normen voor isolatie zijn bedoeld voor nieuwbouw. Niemand verplicht je om een oud gebouw af te breken. En vrijwel alle oudere huizen zijn heel goed en goedkoop alnog redelijk te isoleren. Isolatie is beslist de goedkoopste manier om energie te besparen. Dat is pas echt Low-Tech.

Helaas zijn er bedrijven die altijd weer proberen nieuwe snufjes te verkopen. Deze zorgen voor misleidende infomatie. Ze misbruiken de juiste informatie over stralingswarmte om die te corrumperen tot hun eigen doel.
Inmiddels werk ik tot grote tevredenheid en voor de tweede keer met een tegelkachel (heet en zeer schoon gestookt op onbehandeld afvalhout) en ben dus en enorm voorstander van stralingswarmte: efficiënt en behaalglijk.

Maar stralingswarmte werkt niet in een slecht geïsoleerd huis, zoals iedere ervaren tegelkachelbouwer kan onderschrijven. Voor optimaal effect moeten de bewoners zich in het stralingsbereik van de stralingsbron bevinden. Daarom is de foto van het stralingselement in het vervolgartikel ook zo absurd. Het warmteëlement hangt boven de bank. Iemand die op die bank gaat zitten, heeft het stervenskoud.

Dan het argument "warmte wordt ook opgeslagen in muren etc.". Dat klopt helemaal en daarom is juist isolatie van zo'n groot belang. Slecht geïsoleerde en vochtige muren worden zeer beperkt opgewarmd. De warmte verdwijnt naar buiten. Een vriendin had een tegelkachel geplaatst en wilde de muren vanuit esthetische overwegingen niet isoleren. Ze heeft het geweten. Want de ruimte was zelfs met intensief stoken niet warm te krijgen en voelde ook om de volgende reden zeer onaangenaam aan. Het gaat hier om het veschil in gevoelstemperatuur.

Wanneer je eenzijdig wordt aangestraald door een stralingsbron en aan de andere zijde bevindt zich een koud oppervlak, zoals een enkelglas of slecht geïsoleerde muur, dan ervaar je die kant als zeer onprettige koudestraling.

Laat de verkopers van elektrische stralingselementen zich dus alsjeblieft beperken tot de plaatsen waar ze wel geschikt zijn, zoals boven een receptionist bij een deur die telkens open gaat. Maar ze zijn ongeschikt om een slecht geïsoleerd huis te verwarmen en vragen daar enorm veel energie.

Bovendien moet je geen hoogwaardige energie (elektriciteit) gebruiken om te verwarmen. De verliezen bij de produktie en transport over het net zijn groot. Van de energie die je er in de centrale in moet stoppen, blijft aan het stopcontact iets meer dan eenderde over. De rest is verlies in de centrale en tijdens het transport. Om die reden zijn warmtepompen ook niet efficiënter wat betreft CO²-uitstoot dan een gas HR. Maar dat is weer een ander verhaal.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(8)

@ Niek

Je stelling dat stralingswarmte niet werkt in een slecht geïsoleerd huis wordt tegengesproken door het Duitse onderzoek dat in het tweede deel van het artikel wordt besproken.

Wat de foto betreft: wellicht hangt er eenzelfde paneel aan de overkant. Zoals je kan zien op het plan uit het Duitse onderzoek hangen er verschillende panelen in alle ruimtes, omwille van de redenen die jij aanhaalt.

Als iedereen zoals jij hout gaat stoken in een tegelkachel, dan kunnen we niet meer ademen. Elektriciteit heeft dus wel degelijk een voordeel: het kan in principe warmte leveren die geen enkele luchtvervuiling oplevert. Hout kan dat niet.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(9)

Niek, je schrijft ook:

"Niemand verplicht je om een oud gebouw af te breken."

Klopt. Maar lees dit eens: http://www.demorgen.be/dm/nl/989/Binnenland/article/detail/1710896/2013/09/25/Oude-huizen-slopen-is-beter-dan-isolatiepremie.dhtml

[Geplaatst door: HUgo Vanderstadt]

(10)

Niek heeft gelijk, ik heb als bio-architect 30 jar ervaring met stralingswanden en het blijkt steeds opnieuw dat het warmtecomfort wordt bepaald door de temperatuur van de lucht en de temperatuur van de omgevende wanden en vloeren. Een luchttemperatuur van 18 ° is een minimum. Dus moet je isoleren. Luchtdichtheid is noodzakelijk om condensvorming tegen te gaan en om de isolatie te optimaliseren als het buiten waait.
Akkoord dat overal passiefbouw in historische steden zeer nadelig zou zijn voor het straatbeeld.
mvg
Hugo Vanderstadt

[Geplaatst door: Maranke Spoor]

(11)

Zeer interessant! Inderdaad ook heel fijn voor de huurhuizen die er in NL veel zijn.

Woon zelf in een oud huisje, wel met hr++ dubbele beglazing en meer maar het blijft een oud huis.

Een inderdaad dergelijke wijze van verwarmen zou veel zinniger kunnen zijn dan afbreken en wat nieuws bouwen... tjonge dat kost een energie zeg!

Veranderen van verwarmingswijze is in de geschiedenis van mijn huis ook al meermalen gebeurt, er zijn nog sporen verwarming op hout te vinden en van de aansluiting van gaskachels daarna... en nu is er inderdaad een CV die vooral de lucht verwarmd. Bepaalt niet ideaal of logisch.

Je een dergelijke inefficiente wijze van verwarmen kunnen veroorloven moet haast wel weer een kenmerk zijn van de eeuw van de goedkope olie... het in relatief zeer korte tijd opstoken van zeer grote hoeveelheden fossiel zonlicht! Er zal veel moeten veranderen de komende tijd en allemaal terug hout gaan stoken lijkt mij om diverse redenen ook bepaald niet reeel.

Erg fijn ook dat dit artikel naar de gehele impact kijkt en niet focust op details...

Vele vriendelijke groene groeten,

Maranke Spoor

[Geplaatst door: Michel]

(12)

Heel interessant artikel! Ik mis alleen nog de bespreking van de traditionelere vormen van stralingswarmte, bijv. door wandverwarming op basis van warm water. Zelf verwarm ik op die manier mijn muren en ik vind het heel comfortabel.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(13)

@ Hugo

Ik ben het met je eens dat een luchttemperatuur van ongeveer 18 graden een minimum is, voor slecht geklede moderne mensen althans. Er is ook een persoonlijke factor. Uit het onderzoek van TNO (zie deel 2) bleek dat alle proefpersonen zich comfortabel voelden bij 18 graden. Bij 16 graden voelde slechts de helft van de proefpersonen zich comfortabel.

Daaruit besluiten dat je "moet isoleren" is echter een brug te ver. Je moet inderdaad isoleren als je luchtverwarming hebt, anders krijg je problemen. Maar die problemen heb je niet of veel minder met stralingswarmte. En ook zonder isolatie kan je met stralingswarmte 18 graden halen.

Zoals vermeld is de combinatie stralingswarmte + isoleren inderdaad efficiënter dan stralingswarmte zonder isolatie. Maar we leven niet in een ideale wereld. We hebben nu eenmaal de huizen die we hebben.

Als architect zie jij logischerwijze de oplossing in nieuwbouw of vernieuwbouw. Dat is echter maar een deel van de oplossing, omdat we de vruchten van jouw inspanningen pas in de verre toekomst zullen plukken. Eerst moet de energie worden terugbetaald die je in de bouw van de nieuwe gebouwen hebt gestopt.

Daarbij hebben veel mensen niet eens de mogelijkheid om hun huis te isoleren. Zoals Maranke stelt: de Belgen mogen dan bijna allemaal een eigen huis hebben, in andere landen is dat lang niet altijd zo. Een huurder kan zijn of haar huisbaas niet verplichten om een woning te isoleren, en als de overheid de verhuurder daartoe dwingt, dan is de kans groot dat hij of zij het huis neergooit en er een nieuwbouw voor in de plaats zet.

Stralingswarmte in een ongeïsoleerd gebouw lijkt me dus een zeer interessante tussenoplossing. Zeker als ze wordt gecombineerd met die andere lowtech oplossing: thermische onderkleding. Dan kan de luchttemperatuur nog verder naar beneden. In tegenstelling tot gebouwenisolatie kan iedereen deze technieken toepassen.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(14)

@ Michel

Wandverwarming op warm water wordt in de tekst vermeld: er zijn ook panelen die volgens dat systeem werken. Maar ik ben er niet dieper op ingegaan omdat het eerder bij nieuwbouw en grondiger verbouwingen hoort. Het vraagt minstens evenveel breekwerk als isolatie en het is niet iets dat je als huurder kan toepassen.

Bij nieuwbouw of vernieuwbouw is het zeker een hele goede keuze -- wellicht een betere keuze dan elektrische infraroodverwarming omdat het water op zijn minst gedeeltelijk door zonnewarmte zou kunnen worden verwarmd. Je hebt dus niet de omzettingsverliezen van elektriciteitsproductie.

[Geplaatst door: Lieven Scheire]

(15)

En als we nu eens een kinect in de living hangen die volgt waar de persoon zicht bevindt en de kamer, en de stralingswarmte laten uitsturen door parabolische spiegels zodat enkel de personen verwarmd worden.
Niet echt low-tech, maar lijkt me wel een plezant bouwseltje :-)

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(16)

Lieven

Dat bestaat al :-)

http://senseable.mit.edu/local-warming/

[Geplaatst door: peter]

(17)

Mij is verteld dat stralingswarmte geen zin heeft in een huis met niet geisoleerde wanden omdat de ongeisoleerde muren op hun beurt koude stralen. Gezien de grote oppervlakten van die koude stralende muren kan een veel kleinere warmtestraler daar niet tegenop. Punt van die auteur was: een tegelkachel in een niet geisoleerd huis is een bron van teleurstelling.

[Geplaatst door: Dion van Oirschot]

(18)

@peter

Het hangt allemaal sterk van de omstandigheden af. Ik heb jaren in een niet-geïsoleerde boerderij gewoond met een tegelkachel van De 12 Ambachten. Omdat de buitenmuren steens gemetseld waren en van binnenuit drooggestookt werden, gingen de stenen beter isoleren en op die wijze kon ik het binnenshuis redelijk aangenaam warm krijgen. Wel heb ik goed alle kieren moeten dichtmaken om tocht te vermijden.

De situatie kan weer geheel anders zijn in een halfsteens gebouw waarin zelfs als je de muren van binnenuit droog stookt, de isolatiewaarde te laag gaat zijn en er inderdaad koude vlakken ontstaan die erg onaangenaam werken. Dubbel glas of liever nog HR++ glas met coating is ook zeer aan te bevelen, ook met stralingswarmte. Enkele beglazing vormt eveneens een 'koude straler' (tussen aanhalingstekens omdat koude in wezen niet straalt maar omgekeerd: een koud vlak doet ons lichaam in die richting extra warmte uitstralen, wat wij gewaar worden als 'koude straling'.

[Geplaatst door: Koen Vandewalle]

(19)

Fantastisch artikel !

Ik vermoed dat één en ander wat historisch mislopen is door de introductie van "de thermostaat". Vroeger stookte men op gevoel met haarden en kachels, maar eenmaal de meting van voornamelijk de luchttemperatuur de sturing domineerde, is er meer en meer ingezet op convectie denk ik.

Ik heb in mijn (oud, slecht geïsoleerd) huis het systeem met de thermostaat ontmanteld. In plaats daarvan is het nu een geprogrammeerde cyclus die eerst een discrete hoeveelheid heet water in de ketel maakt, terwijl de pomp uit staat. Vervolgens gaat de ketel uit, en draait de pomp exact het aantal seconden dat nodig is om de discrete hoeveelheid water naar 2 hoofdradiatoren te pompen. Het bovenste stuk van de radiatoren wordt echt heet, terwijl de onderkant koud blijft. Het valt op dat je de straling heel goed kan voelen. Tussen de cycli staat de gasgestookte ketel volledig koud, alsook alle leidingen. Dus een absoluut minimum aan verliezen. Vooral het feit dat de warmtewisselaar in de ketel gemiddeld veel kouder is, verhoogt ook daar het rendement.

Mijn huis maak ik dan warmer of kouder door de intervaltijd tussen de cyclussen manueel in te stellen volgens gevoel. Is het koud buiten, of heeft de installatie een hele tijd stilgelegen, dan bedraagt de boost-cyclus ongeveer 7 minuten. Na enkele cycli gaat het dan op 27; 37, tot 97 minuten.

In het begin vonden mijn huisgenoten het een beetje vreemd, maar het gegeven dat je heel snel (minder dan 5 minuten) een hete radiator kunt hebben als je het koud hebt, vond iedereen wel handig. Vooral om er op te gaan zitten.

Het systeem werkt natuurlijk niet 100% als je overal radiatoren staan hebt, met verschillende lengtes van leidingen.

Als ik thuis kom, en in mijn bureel wil verwarmen, draai ik de kranen in de woonkamer een tijdje dicht, tik ik andere pomptijden in de sturing, en na welgeteld 7 minuten heb ik een kokend-hete radiator in mijn bureel. De tijd voor één kop koffie. Het lokaal is vooral door de straling vrij snel comfortabel na opstart. Daarna loopt er een compromis-tijd voor de pomp. Nadeel is dat er dan wel ergens een stuk leiding is waar er wat warm water in blijft stilstaan.

In het tussenseizoen draait de ketel gemiddeld 3,5 minuten per 47 minuten, of per 57 minuten. Vooral in deze tussenperiode is mijn gasverbruik zeer merkbaar gedaald en heb ik een zeer goed comfort. Eigenlijk lost dit systeem de overdimensionering op.

Laatste voordeel is dat als de kinderen de deur laten open staan, ik geen gram gas extra verbruik.

Het zou nog makkelijker zijn mocht elke radiator een elektrische klep hebben, en we automatisch radiator per radiator van een discrete hoeveelheid warm water voorzien, verdeeld over verschillende tijdschema's. Maar het rondlopen om aan de kranen te draaien, en de warmte met de hand te regelen, maakt iedereen juist bewust van zijn warmteverbruik. Net zoals je vroeger de luchtklep van de kolenkachel moest regelen, en je aan het aantal kolenkitten per dag kon weten hoe verkwistend je wel was. Als alles automatisch gaat, zit je ook automatisch te veel te verkwisten.

Het is eigenaardig dat er anno 2014 nog zo veel te doen is inzake verwarming. Het zet EPC-onderzoeken en certificaten op hun kop. We hadden dit 40 jaar geleden ook kunnen verzinnen.

[Geplaatst door: Peter]

(20)

De auteur bedoelt wsl dat je dankzij stralingswarmte niet hoeft te wanhopen als je met huis zit dat niet te isoleren is. Wat ik een nuttige boodschap vind. Maar de titel en eerste alinea zijn eerder provocatief dan informerend en dat vind ik jammer voor de geloofwaardigheid en serieux van deze website. Lees over dezelfde materie zeker ook eens het goed onderbouwde artikel op http://www.zonnearc.be/pdf/146.pdf.

[Geplaatst door: Renaat]

(21)

Ik sluit me graag aan bij Peter. De suggestie dat isoleren onbelangrijk is bij het toepassen van stralingswarmte tast inderdaad de geloofwaardigheid van deze website aan en doet de poging om een terechte boodschap over te brengen geen goed.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(21)

@ Peter

Ik heb dat artikel gelezen tijdens de voorbereiding van mijn verhaal.

Een groot deel van de kritiek van auteur Willy Lievens slaat op tegelkachels en is niet toepasbaar op infraroodverwarming. Bijvoorbeeld het feit dat je maar één kamer kan verwarmen en dat het vermogen erg laag is.

Verder stelt hij dat een tegelkachel alleen maar zin heeft in een laagenergiewoning, met "provocatieve" quotes als "Wie niet evenveel investeert in isolatie als in de aankoop van een tegelkachel, begrijpt niets van het concept".

Welnu, op pagina 11 staat wat Willy Lievens een "succesvol isolatiebeleid" vindt: de luchttemperatuur in zijn laagenergiewoning bedraagt tussen 20 en 24 graden. Als dat je minimum comfortvereisten zijn, dan kan je inderdaad maar best in een geïsoleerd huis wonen.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(22)

@ Renaat

Wat vind je dan van de resultaten van dat Duitse onderzoek?

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(23)

@ Peter en Renaat

Ik zie overigens niet in wat er provocatief is aan de titel en eerste alinea van mijn verhaal. De vlag dekt de lading.

Ik schrijf niet dat isoleren onbelangrijk is. Ik schrijf dat het geen fundamentele vereiste is in het geval van stralingswarmte. Dat is niet hetzelfde. In het artikel worden zes alinea's gewijd aan het feit dat de efficiëntie van stralingswarmte verder omhoog kan worden gebracht door isolatie.

Waarom is isolatie zo'n gevoelig onderwerp? Mensen hebben duizenden jaren in ongeïsoleerde huizen gewoond, in combinatie met stralingswarmte van de open haard. Uiteraard was het daarbinnen geen 20 tot 24 graden, maar laat ons niet vergeten dat wij de eerste generatie in 100.000 jaar menselijke geschiedenis zijn die dat comfort normaal vindt.

Voor je de geloofwaardigheid van LTM in vraag stelt, moet je je ook realiseren dat niet iedereen op dezelfde manier leeft. Ik heb jarenlang in een negentiende-eeuws appartement gewoond met hoge plafonds, enkele beglazing en één gaskachel in de middelste kamer. Tijdens de winter deed ik zo goed als alles naast die kachel: schrijven, eten, slapen. Waarom? Omdat het de enige plek was waar je wat stralingswarmte kon opvangen (al wist ik toen niet wat dat was). De verwarmde lucht verdween namelijk meteen naar het plafond en door de ramen.

Eén of twee IR-panelen zouden mijn comfort flink hebben verhoogd, en tegelijk het energieverbruik drastisch hebben doen dalen. Voor isolatie was het huis absoluut niet geschikt. En als je dan zou besluiten dat het huis niet meer van deze tijd is en beter kan worden afgebroken: het gaat om een beschermd monument, en het was fantastisch om er te wonen.

Misschien beweeg ik me in de foute kringen, maar de meeste van mijn vrienden wonen in ongeïsoleerde huizen. Omdat ze huren, omdat ze geen geld hebben voor isolatie, of omdat het huis er gewoon niet voor geschikt is. Voor die groep mensen is IR zeer interessant. Ik snap niet wat daar zo controversieel aan is.

[Geplaatst door: Hans Baarslag]

(24)

Hoe functioneert het DTA systeem dan.Dat is isoleren van de muren met een reflecterende folie met een luchtspouw voor en achter de folie.Reflecteert dat niet de IR straling?
Ook de warmte elementen ipv "radiatoren" maken een goedkope muurverwarming mogelijk.

[Geplaatst door: Niek Vermeulen]

(25)

Kris, je weet kennelijk niet hoe we hier stoken. De Finoven wordt in een zachte winter, zoals afgelopen winter slechts 1x gestookt met een halve mand hout. De stookdeur gaat nooit open om hout bij te vullen. Het afvalhout is dun en volledig droog. Het dikste hout ligt onderop, met bovenop aanmaakhout dat wordt aangestoken. Vanaf het begin is er geen rook te zien. Het hout brandt extreem fel op. Niemand ziet dit, want uit de schoorsteen kot geen rook. De warmte wordt opgeslagen in de buffer van beton en leem en geeft zijn weldadige stralingswarmte geleidelijk af. Maar wel in een goed geïsoleerd huis omdat ik uit ervaringen van anderen weet hoe onprettig stralingswarmte werkt wanneer ramen en muren slecht zijn geïsoleerd. Deze ervaring zegt meer dan een onderzoekje van een Duits bureau, dat zelfs de meetapparatuur door de leverancier van de stralingspanelen laat betalen.
Mijn advies aan ieder: laat je niet verleiden door de leverancier van deze panelen. Ze leiden alleen maar tot meer gebruik van elektriciteit, die in ons land voor slechts enkele procenten uit hernieuwbare bronnen wordt opgewekt. Elektrisch stoken op dit moment betekent kolencentrales en kernsplijters financieren.

[Geplaatst door: Dries Callebaut]

(26)

Als EPC deskundige in Gent kan ik in ieder geval beamen dat een heel groot deel van de woningen die ik bezoek baat zouden hebben bij het stralingsprincipe. Heel veel mensen hebben simpelweg niet de middelen, laat staan de plaats om hun honder jarige rijhuis grondig te verbouwen met isolatie, centrale verwarming en balansventilatie. Slim geplaatste IR panelen zouden veel miserie kunnen besparen.
Wat ik ook niet goed snap is hoe het komt dat vloerverwarming zo weinig populair is. Heeft onwaarschijnlijke voordelen, en is door een doe het zelver eigenlijk vrij eenvoudig te plaatsen.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(27)

Niek

Ik weet perfect hoe een tegelkachel werkt. Maar begrijp ik het goed dat jij beweert dat een tegelkachel geen luchtvervuiling oplevert?

Hier een document van de Amerikaanse vereniging van tegelkachelbouwers: http://mha-net.org/docs/position.PDF

De schadelijke emissies van een tegelkachel bedragen 0.9 tot 5.7 gram per kg opgestookt hout (afhankelijk van het model tegelkachel). Daarmee scoort de technologie veel beter dan een open haard of houtstoof (ongeveer 18 g/kg en er is ook meer hout nodig), maar luchtvervuiling is er. Reken maar eens uit wat dat zou geven als in een doorsnee stad iedereen met tegelkachels gaat stoken.

Het is opvallend dat de grootste tegenstanders van elektrsiche infraroodpanelen de bezitters van tegelkachels zijn.

Wat betreft je opmerking over de betrouwbaarheid van het Duitse onderzoek: als je een technologie wil testen, dan heb je de medewerking nodig van de fabrikant ervan. Niet alleen voor het materiaal, maar ook voor de kennis. Dat sluit geen objectief onderzoek uit.

Peter Kosack, de wetenschapper in kwestie, schreef ook een vervolg op het onderzoek, waaruit duidelijk blijkt dat hij niet naar de pijpen van anderen danst: zo maakt hij zich erg boos over het feit dat sommige verkopers van IR-panelen de resultaten van zijn onderzoek misbruiken, en stelt hij een meetmethode voor die misbruik moet voorkomen:

http://www-user.rhrk.uni-kl.de/~kosack/forschung/index.php?INFRAROT-STRAHLUNGSHEIZUNG

Hij voert momenteel vervolgstudies uit, waarbij IR-verwarming ook in andere types woningen wordt getest.

De Technische Universität Kaiserlautern is overigens geen "bureau" maar een universiteit.

[Geplaatst door: Dion van Oirschot]

(28)

@Kris: Omdat de MHA kennelijk enkel de waarden voor fijnstof geeft, ben ik eens verder gaan zoeken op internet en vind deze studie van het Umweltbundesamt (Oostenrijk): http://www.umweltbundesamt.at/fileadmin/site/publikationen/REP0448.pdf

Zie pag. 27-30.
Tegelkachels zijn kategorie T11.
Ze blijken tegenover de moderne typen houtkachels, met name inzethaarden en pelletkachels, eigenlijk niet veel beter te doen. Het rendement ligt op het gemiddelde. Koolmonoxide eerder boven het gemiddelde (waar met name pelletkachels zeer goed presteren), op vlak van NOx presteren ze het beste van allemaal, fijnstof ook weer gemiddeld (en wederom zeer goede prestaties van pelletkachels).

Valt me toch wat tegen. Ik had beter verwacht van de tegelkachel.

[Geplaatst door: Koen Vandewalle]

(29)

Ongelofelijk hoe de artikels van Kris door het kopje blijven malen.
Het Duits onderzoek toont heel mooi aan dat je met een bescheiden vermogen, maar met goede oriëntatie een aangenaam warmtegevoel kunt creëren, aangepast aan het gebruik van de ruimte.
Het omgekeerde experiment is om komende zomer uit te proberen: in plaats van airconditioning, ga ik proberen van koude vlakken te creëren. Dit via doeken die met koud water of ijswater gekoeld worden.

[Geplaatst door: roland]

(30)

Verwarrend: "Kiezen we voor stralingswarmte, dan kunnen ook niet-geïsoleerde gebouwen comfortabel en efficiënt worden verwarmd" geeft de indruk dat isoleren overbodig is, terwijl blijkbaar bedoeld wordt in panden waar isolatie onmogelijk is! Natuurlijk is de mate isolatie vergelijkbaar met nieuwbouw zwaar overdreven met een erg ongunstige prijs/kwaliteits verhouding. De bekende wet van de verminderende meeropbrengsten!

Is elektrische (stralings)verwarming energetisch beter dan thermisch? "Mensen hebben duizenden jaren in ongeïsoleerde huizen gewoond, in combinatie met stralingswarmte van de open haard" is in deze niet zo'n sterk argument. Als je tevreden bent met een veel lagere binnentemperatuur - net als vroeger - kan stralingswarmte energetisch de voorkeur hebben.

"TNO besluit dat het verlagen van de luchttemperatuur met lokale verwarming 25-32% verwarmingsenergie kan besparen." Een vermindering van 30% is onvoldoende voor het energieverlies bij fossiele elektriciteits-produktie. Uiteraard verandert dat als we ooit een overschot aan windstroom bereiken. Tot die tijd is stralingsverwarming enkel zinvol, als je tevreden bent met een (veel) lagere luchttemperatuur.

[Geplaatst door: willy lievens]

(31)

Beste Kris,
Weeral een bewogen bijdrage! Houden zo!
Stralingswarmte zonder isolatie is echt geen 'vetten' hoor. Ik heb het jarenlang aan de lijve mogen ondervinden. De koudestraling van de omringende wanden domineert de eerder bescheiden warmtestraling van de tegelkachel. Alleen in heel bescheiden ruimtes lukt het misschien.

Ook vloerverwarming op lage temperatuur (max 27°C), dus pure stralingswarmte, in slecht geïsoleerde ruimtes voldoet helemaal niet.
Hier werkt het zo:
Eerst straalt de tegelkachel (2 kW) naar de goed geïsoleerde (Sorry, geen reflecterende folie)omringende massieve wanden. Alle wanden worden ongeveer 20 à 22 °C warm. Vervolgens geven de wanden hun zeer behaaglijke stralingswarmte af. Een gevolg daarvan is dat de lucht niet kan achterblijven en spontaan de temperatuur overneemt van de omgevende wanden. Een en al stralingscomfort op zeer lage temperatuur. Voor comfortabele stralingswarmte met koude luchttemperaturen pas ik voortaan hoor!

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(32)

Welkom Willy, fijn dat je je in de discussie mengt.

Stralingswarmte + isolatie levert een groter comfort op dan stralingswarmte zonder isolatie. Daar is geen twijfel over en dat staat ook zo in het artikel, al heeft niet iedereen dat begrepen.

Het uitgangspunt van dit artikel is echter anders. Het stelt de vraag hoe we in het enorme aanbod slecht geïsoleerde woningen het comfort kunnen verhogen en het energieverbruik kunnen verlagen zonder de huizen af te breken. En dan lijkt stralingswarmte door middel van IR-panelen blijkbaar een goede oplossing. Het kan snel gebeuren en het is evenmin een dure oplossing.

Zal het thermisch comfort even hoog zijn als in een goed geïsoleerd huis met luchtverwarming of stralingswarmte? Nee. Maar het zal hoger zijn dan in een niet-geïsoleerd huis met luchtverwarming.

Verder denk ik dat je met IR-panelen makkelijker een hoger vermogen kan halen dan met een tegelkachel. Het vermogen van die laatste wordt toch vooral beperkt door de omvang van het toestel, wat bij IR-panelen geen probleem is.

Ik stel me ook vragen bij de binnentemperatuur in jouw laagenergiewoning. Je schrijft in het artikel in De Koevoet dat de luchttemperatuur tussen de 20 en 24 graden bedraagt. Aangezien de luchttemperatuur bij stralingswarmte tenminste 2 graden lager kan dan bij luchtverwarming om thermisch comfort te creëren, komt dat neer op een gevoelstemperatuur van 22 tot 26 graden. Is dat niet een beetje te warm?

[Geplaatst door: Niek Vermeulen]

(33)

Beste Kris,
Gelukkig nuanceer je het artikel. De kop ervan: "Efficiënt verwarmen zonder thermische isolatie" is kennelijk meer bedoeld om te prikkelen, dan als jouw eigen mening.
Van alle maatregelen om het energieverbruik terug te dringen en het wooncomfort te verhogen, is isoleren van een huis het best en het goedkoopst. En daarvoor hoef je echt geen oude huizen af te breken. Vrijwel ieder oud huis kan op diverse manieren worden nageïsoleerd.
Wat de verbranding in een goed gestookte stralingskachel betreft: die stoot inderdaad stoffen uit. Met name CO², het belangrijkste broeikasgas, maar volstrekt niet giftig voor mens of dier. Juist bij heet en kort stoken komen weinig echt schadelijke stoffen vrij. Wanneer iedereen zo zou stoken, zou dit geen enkel probleem vormen, ook niet in en stedelijke omgeving.
Ik kies voor hout vanwege de korte CO²-cyclus (bij het opgroeien van nieuwe bomen wordt de CO²-uitstoot weer volledig gecompenseerd). Buitendien gebruik ik hout dat anders op open vuren hier in de omgeving wordt opgestookt. Dat heet hier 'traditie'.
Overigens voelen we ons met die stralingsbron (en de indirecte straling vanuit de muren, zoals Willy Lievens terecht meldt) bijzonder goed bij een luchttemperatuur rond de 18 graden.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(34)

Beste Niek,

De uitstoot van een tegelkachel is absoluut niet beperkt tot CO2. Je negeert totaal de cijfers die Dion en ikzelf citeren.

De titel van het artikel "Efficiënt verwarmen zonder thermische isolatie" is noch bedoeld om te prikkelen, noch mijn eigen mening. Het vat in één zin de resultaten samen van dat Duitse onderzoek, waarin wordt aangetoond dat een niet-geïsoleerd huis efficiënter kan worden verwarmd met stralingswarmte dan met luchtverwarming. Dus: Efficiënt verwarmen zonder thermische isolatie.

In de negentiende eeuw hadden boeken en tijdschriftartikels titels die soms tot een halve bladzijde lang waren. Misschien moeten we die gewoonte terug invoeren, maar anno 2014 is het nu eenmaal zo dat een titel in elk geval niet meer dan één zin telt. Iedereen weet dat achter een titel altijd nuances schuilen, en dat je daarvoor het artikel moet lezen. Eén van die nuances is dat thermische isolatie de efficiëntie van stralingswarmte verder kan verhogen.

[Geplaatst door: Thijs Bollen]

(35)

Hulde Kris, dit is weer eens een juweeltje! Je neus voor originele denkwijzen (die overigens, volgens de door jou altijd bijgeleverde historische context altijd helemaal niet origineel blijken te zijn!), je diepgang en je inspirerende stijl, allemaal top! Wat elke keer weer verbaast, is het kuddegedrag van eigenlijk heel matige oplossingen, vaak gebaseerd op een, door de ecologisch gezien te goedkoop beschikbare fossiele energie veroorzaakte, creatieve luiheid. En is IR-reflecterende kleding misschien een alternatief voor die waanzinnige airco-gekte?

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(36)

Dank je, Thijs.

Je reactie doet me overigens denken aan een heel interessant stuk van een andere auteur, Jaap Jelsma, die verwarming ook in een historisch perspectief plaatst. Het verscheen in "Energie in 2030", een boek waar ik zelf ook aan meeschreef. Het staat online en je vindt zijn tekst op pagina 102:

http://www.rathenau.nl/fileadmin/user_upload/rathenau/Publicaties/Technology_Assessment/2011/aeneas-energie-in-2030.pdf

IR-reflecterende isolatie is inderdaad een alternatief voor airco, niet als kleding, maar als woningisolatie. Net zoals je stralingswarmte door reflecterende materialen kan binnenhouden, kan je tijdens de zomer de stralingswarmte van de zon ook buitenhouden. Daarover binnenkort meer.

Wat betreft IR-reflecterende kleding. Je moet jezelf eens in aluminiumfolie wikkelen: daar kan geen thermische onderbroek tegenop.

[Geplaatst door: Robbie]

(37)

Mooi artikel. Ik ga een klein beetje mugggenziften. Je zegt dat moderne verwarmingssystemen lucht verwarmen tot rond de 21 graden en dat die lucht dat op zijn beurt de mens verwarmt. In feite warmt die lucht ons niet op, want met 36-37 graden zijn wij zelf veel warmer dan die lucht van 21 graden. Ze koelt ons gewoon trager af dan lucht die kouder is waardoor ons intern biologisch temperatuurregelsysteem minder moeite heeft ons op de juiste temperatuur te houden :)

[Geplaatst door: dirk]

(38)

leuk artikel!
wij wonen in een oude woning met een volle bakstenen muur van 18 cm dikte. Ons huis wordt verwarmd met een rocket kachel. Verleden winter stonden de muren echt koude te stralen. Iedereen zat tegen de kachel aan en er moest wel 3 keer gestookt worden om het enigzins doenbaar te houden voor computerwerk. We hebben verleden zomer een deel van de muren geisoleerd aan de buitenzijde, en het resultaat is heel groot op deze plaatsen. Het bufferend vermogen is sterk gestegen, maar vooral het comfortgevoel is spectaculair rond de geisoleerde muren omdat deze ook gaan stralen. Isoleren is volgens mij echt een must om het comfortabel te maken.

[Geplaatst door: willy.zon]

(39)

Beste Kris,
Betreft uw reactie (32):

"komt dat neer op een gevoelstemperatuur van 22 tot 26 graden. Is dat niet een beetje te warm?"

Nee, eigenlijk niet... en in feite begrijp ik het ook niet echt. Komt het door de heel massieve wand- en vloeropbouw of moet ik dit toevoegen aan mijn lijst(je) van persoonlijke afwijkingen. In elk geval genieten we er wel van.

[Geplaatst door: Vincent vdh]

(40)

Als installateur heb ik al verschillende systemen in vele huizen geplaatst. Dat vloerverwarming de beste energiebron ben ik 100% mee eens. Ik heb ook in al die jaren geleerd dar dit geen wondermiddel is. Het verbruik, (VERBRUIK), is er nog altijd, en is afhankelijk van de situatie +- 30% lager dan met convectie. Ik versta dus nog altijd niet waarom sommige mensen durven het nut van isolatie te minimaliseren. Vandaag zijn genoeg middelen voor handen om een woning op een basis manier te isoleren.
(Omgevingstemperatuur + gemiddelde oppervlakte temperatuur )/2= gevoelstemperatuur. Dit basis begrip zorgt ervoor dat we de vloerverwarming toch op een (te) hoge temperatuur moeten laten functioneren. De pioniers die 25 jaar geleden enkel vloerverwarming plaatsen moesten dan zodanig hoog stoken dat ze last kregen van zware voeten,…
Betreffende de schimmel : een niet geïsoleerde woning met convectie warmte heeft veel energie nodig, waardoor relatieve vochtigheid sterk zakt. Mensen hebben vooral schimmel in slaapkamers waar weinig verwarmd en niet verlucht wordt. 25% heb ik enkele jaren geleden in mijn vorige niet geïsoleerde woning opgemeten. Van vochtige muren had ik in deze condities geen last.
Trouwens convectie laat lucht circuleren, waardoor volgens mij muren beter drogen.

Verstuurd vanaf mijn iPhone

[Geplaatst door: lieven smeyers]

(41)

Beste Kris, zeer interessant artikel.

Sinds deze winter verwarm ik mijn oude ongeïsoleerde huis in Portugal via muurverwarming die wordt gevoed met zonnecollectoren. Drie maanden zonder zon toonden zwaktes aan in het systeem, maar het nut van muurverwarming wordt dagelijks aangetoond. De verwarming wordt nogal eens gevoed met 28° en de terugloop is dan 25°C.

Het afgeleverde vermogen is absoluut miniem, maar het verschil is onvoorstelbaar, zelfs in zoverre dat ik nu overweeg om voor de zonloze dagen warmwater uit een elektrische boiler te gebruiken. De belangrijkste les die we kunnen trekken is mi dat we 40 jaar na de eerste olieschok nog steeds niet hebben geleerd om efficiënt te verwarmen.

Muurverwarming is bijzonder gemakkelijk aan te leggen, ik heb het hier helemaal zelf gedaan. Tegen de buitenmuren staat een vrij dunne isolatiefolie, daarop de niet zo dure buisjes gelegd, en daarover een laag leem, zelf opgegraven hier in de tuin. Met isoleren kan iedereen zo ver gaan als hijzelf wil, maar qua verwarming zouden we dringend moeten beseffen dat dit op een goedkope manier véél efficiënter kan.

Voor wie nog gaat bouwen raad ik iedereen muur- of plafondverwarming aan op warmwater. De verwarmingsketel kan vervangen worden door een warmwaterboiler op gas van bv 6 kW, die kan je kopen vanaf zo'n 600 € en werkt met een mooi rendement. Die houdt uw verwarmingswater dan op 25 tot 40°C naargelang de warmtebehoefte. Een gezond en comfortabel leven met lage energiefakturen zal uw deel zijn.

[Geplaatst door: Renaat]

(42)

Voor wie gaat bouwen en niet door de keuze van passiefbouw bijna zonder verwarming kan, lijkt me vloerverwarming veel logischer.

[Geplaatst door: Hendrik-Jan Peeters]

(43)

Zeer interessant artikel en een boeiende discussie! Zelf heb ik als student twee jaar gewoond in een appartement waar zo goed als geen verwarming was en helemaal geen isolatie. In de winter bevroor het water van het toilet en er vormden zich prachtige ijsbloemen op het enkel glas. Ondanks het gebrek aan comfort hadden we vaak bezoek (met z´n allen rond de tafel, gewikkeld in donsdekens. Het waren de beste avonden). Sindsdien heb ik het niet vaak meer koud en beschouw ik warmte boven een bepaalde temperatuur als overbodig en zelfs als absoluut niet aangenaam. Waarschijnlijk doordat ik mijn huis niet sterk verwarm hebben nu ook mijn kinderen een andere temperatuurservaring dan de meeste mensen vandaag de dag.

Mijn punt: het feit dat we nu, in tegenstelling tot de voorbije eeuwen, het hele huis willen opwarmen tot een ´aangenaam´ hoge temperatuur is misschien meer een gewoonte dan een gevolg van technologische vooruitgang of groeiende welvaart. De middelen om goed te isoleren zijn er namelijk altijd geweest, denk o.m. aan stro als isolatie. Ik realiseer me dat ik niet voor iedereen spreek, maar zelf zie ik het milieuvriendelijk verwarmen van een volledig huis als een contradictie. Zoiets als die twee kilometer naar de bakker rijden in je Toyota Prius.

Ook nog even: de reden waarom ik de artikels op deze site zo boeiend vind en zo graag (her-)lees is precies de low-tech inslag ervan. low-tech oplossingen zijn vaak haalbaar voor minder welstellende mensen. geef toe dat de beste oplossingen altijd het duurst lijken te zijn/zijn. Voor het milieu lijkt het mij in ieder geval beter dat een relatief groot aantal mensen in hun huurwoning overschakelt van een slecht werkende allesbrander of inefficiënte elektrische verwarming naar infraroodpanelen omdat ze zich dat net nog kunnen veroorloven, dan dat een opvallend klein aantal mensen een passiefhuis bouwt.(of beter nog: http://www.lowtechmagazine.be/2013/10/verwarm-je-kleren-niet-je-huis.html

De grootste winst voor het milieu wordt mijn inziens geboekt door die technologieën die niet het beste resultaat boeken, maar waar wel de meerderheid van de mensen aan kan.

[Geplaatst door: Geraldo Entius]

(44)

Doordat ik al 10 jaar professioneel isoleer met reflectiefolie heb ik ervaringsgewijs de kracht hiervan in de praktijk ondervonden. Feitelijk is het geen isolatie, maar reflectie van warmtestraling. Desalniettemin moeten de warmteverliezen door geleiding ook aangepakt worden. Deze zijn nog steeds aanzienlijk. Gelukkig kunnen deze verliezen tegengegaan worden door ingepakte lucht, in welke vorm dan ook. Recentelijk heb ik een oude stalen schuit gekocht met recreatief bewoningsdoel.

De oude (beschimmelde) houtopbouw heb ik geheel vervangen. En voorzien van reflectiefolie en dikke schapenwolisolatie. Waarom wol? Omdat dat tot 30% van zijn gewicht aan vocht op kan nemen.

Ik was afgelopen winter uiterst benieuwd naar de resultaten. Deze zijn boven verwachting. Geen vochtproblemen meer, en het allermooiste: ik ben mijn eigen verwarming. Meermaals ging ik op bewolkte winterse dagen enige uren aan het werk terwijl de binnen- en buitentemperatuur bij aanvang zo'n 5 graden was. Bij vertrek na enige uren arbeid was de binnentemperatuur gestegen tot zo'n 7 graden. Het geheel is nog niet af, maar ik zie de toekomst met vertrouwen tegemoet en raad iedereen aan te combineren met isolatie en reflectie bij het tegengaan van warmteverliezen.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(45)

Update februari 2015.

Dit artikel is, samen met andere artikels over stralingsverwarming op deze blog, verder uitgewerkt tot een boek van 176 pagina's, dat verkrijgbaar is bij uitgeverij Eburon: "Stralingsverwarming: gezonde warmte met minder energie": http://www.eburon.nl/stralingsverwarming

Een kwart van het boek is gewijd aan de wisselwerking tussen stralingsverwarming en thermische isolatie, inclusief een hoofdstuk over reflecterende isolatie.

Er zijn bijna zes maanden onderzoek in het boek gekropen, en op basis daarvan zijn een aantal conclusies uit het bovenstaande artikel bijgesteld. Voor zij die het boek niet willen of kunnen kopen, hebben we deze nieuwe inzichten kort samengevat in een apart artikel: http://www.lowtechmagazine.be/2015/02/stralingsverwarming-gezonde-warmte-met-minder-energie.html

[Geplaatst door: M. Holt]

(46)

Isoleren ja of nee, fabrikant van infraroodverwarming Eco2heat heeft een niet geïsoleerd nieuwbouw kantoorpand en een niet geïsoleerd nieuwbouw woonhuis met 30cm Ytong gebouwd en alleen een 10mm stuclaag aan de buitenzijde.
330m2 woonoppervlak wordt verwarmd met zijn unieke infraroodverwarming (weg gestuct in de wand) met slechts 25watt per m2 (tot 4 meter hoog). Door zonnepanelen op zijn dak te plaatsen zijn er geen verwarmingskosten meer. Kortom.. wanneer je voldoende massa hebt kun je zeer goed zonder isolatie bouwen en voordelig verwarmen. De waanzin van isoleren, als je daar op zoekt in Duitsland dan krijg je TV uitzendingen vol over hoe schadelijk en ongezond het is om woningen en kantoren over te isoleren.. het is een lobby van de industrie waardoor de Rc waardes hoger en hoger worden, maar of het nodig is.. praktijkvoorbeelden tonen keer op keer aan dat dat dus niet nodig is..

Ga je voor gezond verwarmen, dan is infrarood een zeer goede oplossing

[Geplaatst door: Henk D. Schoneveld]

(47)

Ik heb wat ruwe metingen verricht aan 5m2 verwarmingsfolie waarbij ik de oppervlakte temperatuur varieer door de toegevoerde spanning te variëren. Wat mij als leek ernstig verbaasd is dat er naar mijn gevoel onevenredig veel extra vermogen nodig is om een 1 graad hogere oppervlakte temperatuur te krijgen. Bijv. 160W geeft 23g, 390W - 24, 425W - 25, 535 - 26, 590W - 27, 740W - 28. Temperatuur opgenomen met een Seek infrarood camera.
Is mijn redenatie/gevoel correct dat 4 a 5 maal het oppervlak a 23g een aanmerkelijk beter 'comfort' resultaat geeft dan 1 maal 28g ?
Hoe zou je bij deze relatief lage temperaturen de 'stralingscapaciteit' moeten kwalificeren ?

[Geplaatst door: Linda van Kleef]

(48)

Technisch ga ik het niet benaderen wegens gebrek aan kennis. Maar ik woon in een niet geisoleerd 70 jaar oud huis in duitsland. Dat heet we hebben wel spaumuren hele dikke die van boven open zijn, de bovenverdieping onder het dak is leeg en niet geisoleerd en ook maar een klein deel bevloerd. We hebben wel dubbel glas overal. Sinds kort hebben we overal infrarood hybride verwarming hangen op de oude radiatoren op 1 na, dan kunnen we nog terug als het niet bevalt. Wat hier en daar gezegd word klopt niet. Dat je in de foto het koud zou hebben op de bank, ze stralen namelijk 170 graden uit alle kanten op behalve de achterkant is geisoleerd. Het huis is vrijstaand met een wind over de weilanden altijd op de lange voorgevel. Duitsland heeft de neiging alles potdicht te isoleren zonder ventilatie zelfs niet in kozijnen. Dat is pas echt ongezond en je ruikt het gelijk in ieder huis. Het ruikt overal alsof je oude zakken vochtige oude kleding open trekt. Of je ruikt schimmel. Hier ook omdat we helaas een keer een overstroming hebben gehad. Onderkant eiken vloeren zat geheid schimmel en hebben we heel lang bouwdrogers in gehad. Omdat de cv stuk was en we te lang aan het wachten waren op reparatie kregen we die lucht weer wat terug. We hebben zelf meganische ventilatie ingebouwd en andere kamers voorzien van een rooster in het plafond, twee gangen zijn totaal niet geisoleerd behalve dat we daar tijdelijk jacodur platen op hebben gelegd en wel een afgewerkt plafond er onder natuurlijk. Maar tot nu toe heb ik het nog nooit zo behaaglijk gehad in het hele huis. Dat terwijl de luchttemperatuur maar 16 a 17 graden aangeeft wat als het hoger komt dan zet ik de infrarood op 1 of uit. Snachts gaan ze allemaal uit en zakt de luchttemperatuur 1 of twee graden. Ze gaan omstreeks 23 uur altijd uit en rond ca 9 a 10 uur sochtends op stand 1. In tegenstelling tot de cv die twee uur stond te brullen voor je het merkte en dat is geen kleintje...merk je hier dat het gelijk warmer word en na tien minuten echt behaaglijk is. Dat is stilzitwarmte want voor bijvoorbeeld stofzuigen is het dan al best warm. Alles is warmer de muren en koude leren bank de natuurstenen aanrechtbladen de houtenvloer, de tegels het laminaat...ik loop overal op blote voeten rond. Badkamer en toilet staan staan 450 watt die uit staan alleen als je gaat douchen zet je die even van tevoren aan want het is gelijk warm. Je kunt dus de techniek er op los laten en lucht blijven meten maar zo werkt het blijkbaar niet. Ze stralen tot 3,5 meter ver en zoals ik zei in 170 graden naar boven beneden en opzij. We hebben in de grote ruimtes 50 m2 twee keer 1400 watt waarbij de ene af en toe aan staat op 1 en de andere overdags op twee of 1 (van drie) Slaapkamers hebben ook de 1400 watt en staan op 1 als ook de gang. Als je een ruimte in loopt en op ca twee drie meter er langs loopt voel je gewoon de warmte van de straling. Alle klamme muffe lucht is weg ook in slaapkamer waar geslapen word met een apneu apparaat met vocht diffuser waar voorheen vochtvangers stonden om schimmel tegen te gaan. Ik heb het vermoeden dat het voor fybromyalgie patienten ook verlichting geeft maar dat moet ik verder nog afwachten. We hebben uit laten rekenen dat als we ze zes maanden 24 uur per dag op stand drie hebben staan we nog onder het gasverbruik zitten wat we met cv op gas (en kokem) hadden. We wachten het af. Al is het wat duurder dat qua comfort en behaaglijkheid en gezondheid zou ik het nog steeds gedaan hebben. Het is zo anders en zoveel fijner, is moeilijk uit te leggen. nb met isoleren word hier wel erg doorgedraafd, wij verbuiken amper meer dan een nieuwbouwhuis hier, stro isoleert ook goed en leem en plafonds van een halve meter alsook muren. Alles gaat over energiezuinig maar je gezondheid is ook belangrijk en dat word hier in duitsland duidelijk vergeten.

[Geplaatst door: Rens]

(49)

Beste Kris,

Ik heb het boek gelezen en vind het erg interessant. Echter heb ik een vraag over temperatuurverschillen in de kamer bij luchtverwarming. Op pagina 30, de onderste alinea, zeg je het volgende:

"Dat verschil [temperatuurverschil tussen bovenste en onderste luchtlagen] betreft echter hooguit twee graden, terwijl het bij luchtverwarming al snel kan oplopen tot 5 à 10 graden. [5]"

Bron [5] is een artikel van Kurt Roth, genaamd "Infrared Radiant Heaters". Echter kan ik hier nergens vinden dat het temperatuurverschil bij luchtverwarming 5 tot 10 graden is, zie ik hier iets over het hoofd?

Tegen het eind van het boek, in het plaatje op pagina 156, is zelfs een doorsnede van een huis te zien waar het op de vloer ± 10°C is, en tegen het plafond ± 40°C. Dit lijkt me ook niet helemaal binnen de 5 à 10 graden 😉, of zie ik ook hier wat verkeerds?

Vriendelijke groet,
Rens

[Geplaatst door: kris de decker]

(50)

Beste Rens,

Ik heb het even uitgezocht en ik denk inderdaad dat er een fout is gebeurd met de bronnen. Wellicht staat het in 1 van de andere bronnen, maar welke? Het is een tijd geleden dat ik dit boek heb geschreven. Ik heb een visueel gehuegen en zie nog steeds de betreffende grafiek voor me, alleen weet ik niet meer welke publicatie het is. Als ik de tijd vind, zoek ik het uit.