De rol van vlees in een duurzame landbouw

De vleesindustrie is pervers en destructief. Maar dat is niet altijd zo geweest. Vlees vervulde een cruciale rol in de voedselvoorziening tot aan de komst van de Industriële Revolutie. Vlees garandeerde voedselzekerheid, vruchtbare grond, maximale efficiëntie en minimale milieu-impact. Als dat vandaag vreemd in de oren klinkt, dan bewijst dat hoezeer de vleesproductie is ontspoord.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Het vetmesten van koeien, varkens en kippen met speciaal daarvoor gekweekte gewassen zoals graan en soja is een recent fenomeen. Vroeger aten koeien gras en stro, terwijl kippen en varkens gevoed werden met voedselafval en afval dat ontstond bij de oogst en de productie van voedsel. Boerderijdieren zetten dus voor de mens oneetbare gewassen om in vlees en zuivel. In een volledig vegetarische of veganistische samenleving zou er extra landbouwgrond nodig zijn om dat voedsel te kweken. Bovendien zou er tegelijk een afvalprobleem ontstaan.

In de traditionele landbouw waren boerderijdieren ook een ecologische vorm van voedselbewaring. Varkens, koeien en kippen zorgden er historisch gezien voor dat er 's winters genoeg te eten was. Dieren werden naar het einde van de winter toe geslacht, wanneer er bijna niets anders meer te eten was. Tot slot leverden dieren in een gemengde boerderij ook andere producten op, zoals mest. In een strikt vegetarische samenleving zou er extra landbouwgrond nodig zijn voor groenbemesting. Qua landgebruik maakt het dus nauwelijks uit of je dieren dan wel extra gewassen voor mensen kweekt – tenzij je kunstmest gebruikt.

Als we ons vee opnieuw zouden vetmesten op de traditionele manier, dan zou de ecologische score van vlees er dus heel anders uitzien. Maar dat impliceert wel dat we minder vlees kunnen eten. Auteur Simon Fairlie rekende uit dat we zonder het kweken van speciale veevoedergewassen ongeveer 50% van de vleesconsumptie zouden kunnen behouden. Dat klinkt erg goed, tot je beseft dat het om de globale vleesconsumptie gaat. Voor westerlingen zou de vleesconsumptie tot één vijfde van de huidige consumptie moeten worden teruggebracht. Maar dat zou dan wel geheel duurzaam vlees zijn.

Hoewel vleesconsumptie in de context van de klimaatverandering vaak wordt vergeleken met bijvoorbeeld autorijden, is er een belangrijke nuance. Het volledig elimineren van de auto zou geen enkel nadeel hebben voor het milieu, maar de vleesconsumptie verder terugdringen dan één vijfde van de huidige consumptie zou wel nadelig zijn. Bovendien rijden koeien en varkens geen voetgangers en fietsers overhoop.

Kris De Decker

Deze column verscheen ook in Down To Earth, het magazine van Milieudefensie. Foto: traditionele slachting van een varken in Spanje.

Lees meer:

• Een varkenslap met een naam: zet anoniem vlees aan tot overconsumptie?
• Insectenvlees: een alternatief voor vegetarisme?
• De fruitmuur: stadslandbouw in de 17de eeuw
• De Chinese zonnekas: een alternatief voor de glastuinbouw?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Comments

[Geplaatst door: Maranke Spoor]

(1)

He he, fijn artikel, en goed dat dit weer aandacht krijgt!! De huidige vleesindustrie is zo ontspoord dat ik ontelbare keren te horen heb gekregen dat vlees hoe dan ook slecht is, juist uit kringen van "millieubeschermers" terwijl kijkend naar het geheel en inderdaad het verleden een heel ander plaatje tevoorschijn komt! Een gemengd bedrijf doet t veel beter qua volhoudbaarheid.... een gezonde bodem komt tot stand door een samenwerking van planten en dieren.... enz... enz....

Per saldo gaat het er voor de volhoudbaarheid van je voedselproductie veel meer om of het opgegroeid is in een ecosysteem of een industrie. Is het een ecosysteem dan kan het de boel juist herstellen i.p.v. afbreken.

Dat is ook een van de redenen waarom Stichting Permacultuur Onderwijs het boek herstellende landbouw koos om te vertalen en bewerken voor het nederlandse taalgebied:

http://permacultuuronderwijs.nl/herstellende-landbouw-boek-mark-shepard/

En op deze FB pagina regenerating grassland is ook meer te vinden over bodemherstel op deze wijze.... het speelt ook een belangrijke rol bij het terugdringen van verwoestijning.
https://www.facebook.com/regenerategrassland/

[Geplaatst door: William Deleenheer]

(2)

Alweer een heel verhelderend artikel met de nodige nuances.
Maar had t niet erg gevonden had je het nog uitgebreider behandeld met de nodige bronnen. Wat bedoel je concreet met pervers en destructief?

Wat als dan iedereen naar een vijfde gaat. Wat is de impact van het alternatieve voedsel om aan hetzelfde aantal calorieën te komen? Ik denk maar aan amandelen en andere noten en zaden die tegenwoordig populair zijn maar heel veel water nodig hebben bij productie.
Wat is een ideaal dieet volgens jou? Ik beperk al het eten van exotisch fruit, ik eet al wat minder vlees. Voor de rest, hoe lokaler, hoe beter? Of kan het dat ik de voordelen van schaalvergroting overzien?

[Geplaatst door: Yvonjana]

(3)

Zelfs vlees is niet eens nodig in een eerlijke en oprechte wereld.
Alles wat wij nodig hebben is zelfs nu al aanwezig, maar wij roeien het uit alsof dat ons niets geeft.

[Geplaatst door: PETER DONCK]

(4)

helemaal mijn idee! minder vlees maar beter vlees, méér ruimte voor ecologisch divers grasland, optimale optie voor agroforestry, fossiel verbruik geminimaliseerd, veerkracht voor de algemene biodiversiteit en een veel aangenamer landschap !!!
.... en voor de boer een sympathieker imago.

[Geplaatst door: Johan Goossens]

(5)

Dag Kris,
Is het mogelijk dat de voorlaatste zin niet klopt ?
Groet,
Johan

[Geplaatst door: Levi]

(6)

Heb je voor vleesproductie niet altijd meer grond nodig omdat dieren meer voedsel nodig hebben dan wat ze produceren aan vlees en organen en zo? Onbetrouwbare cijfers: 2,3:1 bij kippen en 5:1 bij varkens.

[Geplaatst door: Chris]

(7)

Beste Kris,

Leek mij ook dat de voorlaatste zin niet klopt (?)

Ook uw opmerking dat een matig gebruik van een auto geen milieuvoordelen met zich meeneemt begrijp ik niet (minder CO2 uitstoot, auto gaat veel langer mee dus minder snel vervanging, een betere conditie waardoor je als vanzelf ook weer minder snel de auto pakt :-) )

Verder vermoed ik dat koeien en varkens juist veel meer voetgangers en fietsers overhoop zouden rijden ;-)

Sluit mij verder geheel aan bij de anderen: altijd interessant om iets van u te lezen.

Mvrgr,
Chris

[Geplaatst door: kris de decker]

(8)

@ Johan & Chris,

De zin moet beter worden geformuleerd. Nu kan ze immers op twee manieren worden geïnterpreteerd, wat jullie reactie aantoont. Ik bedoel dat het geen milieuvoordeel oplevert om een beetje auto te rijden, in vergelijking met helemaal geen auto rijden. In vergelijking met de huidige situatie (heel veel autorijden) zou een matig gebruik van de auto natuurlijk wel voordelig zijn.

Het autogebruik tot nul herleiden zou prima zijn voor het milieu (en voor heel veel andere zaken), maar de vleesconsumptie tot nul herleiden zou geen goed idee zijn (voor een maatschappij als geheel, als individu kan het uiteraard wel).

Update: ik heb de zin aangepast, hopelijk duidelijk nu.

@ William,

Dat zijn vragen die ik niet zomaar even in een reactie kan beantwoorden. Een ideaal dieet verschilt in elk geval per regio en per seizoen. Wat echter niet betekent dat alles van dichtbij moet komen, of dat we alleen maar sezoensgebonden kunnen eten.

In vroegere eeuwen werden er ook voedsel en dieren over de aardbol getransporteerd, en de zonnekas laat zien dat je ook op een duurzame manier buiten het seizoen kan produceren. Alleen is het nu eerder regel dan uitzondering. Probleem is ook dat velen van ons niet eens meer weten wat lokaal of sezoensgebonden eten is, en wat niet. We vinden het normaal dat we alles kunnen kopen wat we maar willen.

Duidelijk is dat we in het westen veel te veel vlees eten, met destructieve gevolgen voor het milieu. Er worden in de tropen bossen omgehakt voor het kweken van voedergewassen, en door het globale karakter van de vleesindustrie zitten we aan deze kant van de wereld met een gigantisch mestoverschot (dat eigenlijk terug zou moeten naar de plek waar het veevoeder werd geteeld).

Maar ook een vegetarisch dieet kan destructief zijn. Denk maar aan palmolie of quinoa. In ons economisch model is alles nu eenmaal gericht op geld en speelt het milieu geen rol. Elke duurzame oplossing wordt op die manier uiteindelijk toch een probleem.

De perversiteit zit hem voornamelijk in hoe dieren worden behandeld, maar bijvoorbeeld ook in de voedselschandalen (rundsvlees dat eigenlijk paardenvlees is, etcetera).

[Geplaatst door: kris de decker]

(9)

@ Levi

Dat is een misvatting. Of preciezer: wat jij stelt, klopt alleen als je kunstmest gebruikt. Doe je dat niet, dan heb je in een vegetarisch systeem extra landbouwgrond nodig voor de groenbemesting van het veld. Je moet dus gewassen kweken om in de grond te ploegen, zodat die vruchtbaar blijft.

Als we naar landgebruik kijken, dan zou een veganistische, industriële landbouw (dus inclusief kunstmest) het voordeligst zijn. Maar dat is een optie die door niemand wordt gepromoot...

[Geplaatst door: Patricia]

(10)

Als je ook de menselijke mest weer zou gebruiken, zoals vroeger, heb je toch ook minder kunstmest/dierlijke mest nodig? Er komt tenslotte net zoveel uit als er in is gegaan. Lekker circulair toch? :-)

[Geplaatst door: kris de decker]

(11)

Patricia

Dat is een goed idee, maar mensen produceren niet genoeg mest. Ik heb de berekening gemaakt voor een eerder artikel (in het engels helaas): http://www.lowtechmagazine.com/2010/09/recycling-animal-and-human-dung-is-the-key-to-sustainable-farming.html

Ik citeer:

Global human population could produce 40.8 million tonnes of nitrogen, 14 million tonnes of potassium and 10.4 million of phosphates. Is that enough to eliminate the need for artificial fertilizers? At first sight, no. Today's artificial fertilizer production is:

- 99.9 million tonnes of nitrogen, or more than double the amount that all people could possibly produce (40.8 million tonnes)

- 37 million tonnes of phosphates, almost 4 times the amount that all people could produce (14 million tonnes)

- 25.8 million tonnes of potassium, or more than 1.8 times the amount that all people could produce (10.4 million tonnes)

Met de mest van de huidige veestapel er bij, hebben we echter meer dan genoeg:

Livestock excreta in 2004 were estimated to contain 125 million tonnes of nitrogen and 58 million tonnes of phosphates (there are no figures for potassium, which we will further ignore). That's 3 times more nitrogen and 6 times more phosphates than can be found in humanure.

Conclusie:

On the one hand, we have livestock and people, who together produce 166 million tonnes of nitrogen and 72 million tonnes of phosphates. Almost all of this is wasted, wreaking ecological havoc. At the same time, our factories produce 99.9 million tonnes of artificial nitrogen fertilizer and 37 million tonnes of phosphates.

[Geplaatst door: tim joye]

(12)

Kris, ik las het boek ook destijds omdat je me het aanraadde, en kan het ook iedereen aanraden. Wat ik vooral interessant vond, is het idee dat varkens veel van onze afvalkringlopen de baas kunnen die andere 'vlees'dieren met grote ecologische voetafdruk niet kunnen verwerken. Het varken concurreert mogelijks niet met onze voeding of voeding andere dieren. Ook de échte London-case tijdens oorlog WOII in het boek, verdient wat aandacht. Toen was er geen import van dierenvoeding overzee meer mogelijk en organiseerden de mensen hun eigen afval in een soort netwerk met gekookt afval, wat een nieuwe business opleverde toen. Een groot probleem om varkens als afvalverwerkers in te voeren in steden, is de controle op de varkensvoeding betreffende de klassieke varkensziektes. Uit de london-case bleek dat, ondanks het gerbuik van 'marginalere' voeding er toch niet meer ziektes voorkwamen dan normaal. Je zou dus de wetgeving wel moeten aanpassen om lokale/afval voeding mogelijk te maken. Denk aan afvalstromen en de studies rond stadsmetabolismen, en je zou het varken een prominente plaats in de stad kunnen geven. Ook de zichtbaarheid van het varken in de stad, in een kleinschalige open varkenskwekerij/ manege voor varkens zou ook mensen ertoe aanzetten om met meer respect vlees te eten, en indien goed en gezond opgekweekt, er meer voor te betalen.
http://varkenshuis.nl/

[Geplaatst door: Levi]

(13)

Als je groenbemest door middel van een wisselteelt met stikstofbindende gewassen + organisch materiaal van stel 50 % (van de grond) vaste planten zoals hazelaars dan kan je op 1000 m² overleven schat ik. Wil je vlees kunnen eten dan heb je relatief meer grond nodig voor het voer van de dieren want er is altijd een verlies van calorieën omdat dieren energie verbruiken om te overleven. Dit is ook zo als je een volledig duurzaam systeem gebruikt dus ik snap de misvatting niet. Waar vind ik het bewijs dat je meer calorieën kan produceren met minder grond door middel van duurzame vleesproductie?

[Geplaatst door: Dutch John]

(14)

Wij hebben hier tot doel gesteld om qua eerste levensbehoeftes zo zelfvoorzienend als mogelijk te zijn. Met groenten en fruit is is dat eenvoudig. Kost niet veel teeltoppervlak en is relatief weinig werk. Heel anders wordt het met eigen vlees. Kost zowel veel meer grond als arbeid. Heel veel meer. Er wordt altijd gesteld dat kippen een lage voerconversie kennen en veel mensen starten onder andere daardoor met kippen. Maar kippen hebben graan nodig. Eigen graan telen is nogal arbeidsintensief.... Herbivoren zouden een hogere voerconversie hebben, maar kosten weinig arbeid. Keuzes, keuzes....

Maranke Spoor en Mark Shepard hebben gelijk wat betreft het combineren van groenten en fruitteelt met opfok van dieren. Je benut de vierkante meters veel beter en beide profiteren van elkaar. Het oude gemengde bedrijf in een nieuw jasje.

Grootste uitdaging is de balans te vinden tussen de aantallen en soorten dieren en het type gewassen. Zal per streek en per individu verschillen.

[Geplaatst door: kris de decker]

(15)

Levi

"Waar vind ik het bewijs dat je meer calorieën kan produceren met minder grond door middel van duurzame vleesproductie? "

Vergeet niet: bij één vijfde van de huidige vleesconsumptie. Bij gelijkblijvende vleesconsumptie heb je gelijk.

Ik zou je aanraden Fairly's boek te lezen. Hij wijdt een volledig hoofdstuk aan het landgebruik van verschillende types landbouw (hoofdstuk 9), met veel referenties.

[Geplaatst door: Renaat]

(16)

@ Levi,

de stelling dat je meer calorieën kan produceren met minder grond door middel van duurzame vleesproductie is nochtans erg logisch.
Het is mogelijk om bepaalde dieren (zoals varkens) te voederen met de onvermijdelijk afval van voedselproductie en consumptie. Natuurlijk dient voedselverspilling en het wegwerpen van voedsel voorkomen te worden, ook als men dat doet zijn er altijd restproducten die niet geschikt zijn voor menselijke consumptie maar wel nog geschikt voor de consumptie van bepaalde dieren. Ook kan men dieren die voldoende ruimte krijgen (zoals kippen, runderen, ...) op laten groeien met voeding dat ze zelf kunnen vinden. Zo kan men een beperkt aantal kippen kweken tussen boomgaarden, kunnen runderen worden gebruikt voor begrazing in natuurgebieden, ...)

In die gevallen is het dus mogelijk dierlijke producten te produceren zonder dat dat productie van veevoeder wenselijk is.

De visie dat een optimalisering van de voedselproductie vanuit grondgebruik, energiegebruik, watergebruik, ... een voedselproductie is met een beperkte productie van 'vleesproducten' klopt dus. En dat schrijf ik als vegetariër. Ik spreek me dus even niet uit over de morele aspecten die bij het doden van dieren voor menselijke consumptie komt kijken.

Overigens hoeft dat gebruik van onze voedselafvalproductie voor de productie van dierlijke eiwitten niet te beteken dat men het best zoogdieren of pluimvee kan kweken. Sowieso komen een pak dieren niet in aanmerking voor deze manier van kweken, de meest rendabele productie kan waarschijnlijk bereikt worden door insecten te kweken. Maar dat thema is op deze blog ook eerder aan bod gekomen.

[Geplaatst door: Benfatto]

(17)

Recent heb ik twee varkens aangeschaft voor afvalverwerking van mijn restaurant. Ze hebben zo'n 500 m2 tot hun beschikking met een kreekje en veel modder. Nee ik woon niet in België of Nederland, daar zou zulks niet mogelijk zijn.

[Geplaatst door: Detlef]

(18)

Naar mijn mening is een dier niet in staat voedingsstoffen of stikstof bij aan te maken. Het gaat de resten enkel "composteren" en sneller beschikbaar maken. Met als nadeel dat het dier zelf een groot deel voedingsstoffen gaat opslaan (ik heb het hier niet enkel over stikstof maar ook alle andere mineralen) en energie gaat verbranden. Als we daarna het dier slachten, consumeren en onze eigen uitwerpselen niet gebruiken, blijft dit dus een onafgewerkte kringloop die minder oplevert dan gewoon te composteren. Dieren zijn dus niet persé nodig om de bodem te bemesten. Goede compostering, stikstofbindende planten (die in tegenstelling tot dieren wel stikstof uit de lucht kunnen halen) en dynamische accumulatoren werken volgens mij beter. Veel van deze planten zijn ook nog eens eetbaar, denk maar aan peulvruchten. In een alley cropping systeem zouden verder ook stikstofbindende bomen kunnen zorgen voor bemesting. Met andere woorden in een goed uitgedacht systeem gaat er niet zoveel meer grond nodig zijn voor de bemesting met planten (zeker niet dan bij het gebruik van dieren).

Wat verder ook vaak vergeten wordt is dat onze huidige gewassen voor een groot deel afstammen uit de groene revolutie en een enorm hoge vraag aan stikstof hebben. Als er terug oudere gewassen worden gebruikt zou de vraag aan stikstofcveel minder zijn (productie per m² ook wel lager). Daarboven komt nog dat er vaak wordt overbemest.

Bij het gebruik van dieren (zeker herkauwers) voor bemesting creëer je nog veel meer schadelijke gassen, dan bij normale compostering. De plantenresten worden in het darmstelsel anaeroob vergist met methaan als gevolg (methaan is 25x vervuilender dan CO²). Het zou dan nuttiger zijn dit afval te vergisten in een bio-digester en de methaan als brandstof te gebruiken. Het residu is even bruikbaar als mest van dieren.

Mij lijkt dat het houden van dieren voornamelijk nuttig is om het werk van de landbouwer te vereenvoudigen. Ik denk maar aan bestrijding van slakken e.d. (kippen/eenden), het vrij maken van gronden zonder te ploegen en het verspreiden van compost zonder intensief te moeten composteren. Verder kan het nuttig zijn vee te houden op plaatsen waar landbouw echt niet mogelijk is, hoewel ik betwijfel dat deze er in België (zeker vlaanderen) echt veel zijn. Genoeg nuttige bomen die op zeer ruige plaatsen kunnen groeien.

[Geplaatst door: Boso]

(19)

Los van het idee of we nu wel of geen vlees zouden moeten eten. Het mooie van dieren is dat je ze kunt oogsten op het moment dat duurzaam gekweekte groente en of fruit eigenlijk niet meer mogelijk is. Daarbij kan goed beheerd gasland een substantiële bijdrage leveren aan het binden van broeikasgassen in de bodem en het tegengaan van verwoestijning (holistic management).

Vergeet niet dat het niet enkel en alleen om vlees maar ook om melk voor boter, kaas, yoghurt, kwark, ijs etc etc gaat (excl.de niet voedingsmiddel specifieke toepassingen).

[Geplaatst door: D.J.Mulder]

(20)

Ik dacht dat het rendement waarmee energie uit voedsel wordt benut voor beweging ongeveer hetzelfde is voor motoren en mensen en waarschijnlijk ook voor bv. paarden. Voedsel is bij de huidige produktie "uitgestelde" fossiele brandstof. Motoren kan men helemaal uitzetten (en vooral particuliere auto's worden weinig gebruikt),paarden e.d. alleen in hoog-verbruik standby. Oké, eigen autobezit en overbodig autogebruik moet worden tegengegaan, maar de gebruiksauto vervangen door dierlijke traktie lijkt mij heel slecht voor het milieu.
D.J.Mulder, de Wittenkade 413, 1052DE Amsterdam

[Geplaatst door: Renaat]

(21)

@ D.J.Mulder,

het ging in deze blogpost (en de reacties) toch niet over het vervangen van de auto door dierlijke tractie maar uitsluitend over voedselproductie.

[Geplaatst door: Rienvdm]

(22)

groenbemesters de grond inploegen is een achterhaalde visie op duurzame landbouw, beter nog is een veganistische boer die zijn ploeg dumpt en met de natuur gaat meewerken ipv ze te vernietigen. Zoals de vele Permacultuur initiatieven doen.

[Geplaatst door: David]

(23)

Ik heb niet alles gelezen, dus misschien is het al gepost: je kan ook dieren houden zonder ze te slachten, dan verwerken ze afval en genereren ze mest terwijl elk dier veel langer zal leven. Dat is even ecologisch en diervriendelijker dan ze te slachten (of je kan ze opeten als ze sterven van ouderdom).

[Geplaatst door: Mattias]

(24)

Vandaag in de actualiteit: ‘Extra belasting op vlees onvermijdelijk’. Zie http://www.standaard.be/cnt/dmf20171211_03236568

PS: Kris, vreemd dat jouw artikel 'De rol van vlees in een duurzame landbouw' niet verschijnt bij het overzicht op http://www.lowtechmagazine.be/alle-artikels-over-voeding.html

[Geplaatst door: Mattias]

(25)

In de actualiteit: 'MAP gefileerd: Vlaams mestbeleid zit in een Catch-22'

Zie https://www.apache.be/2019/02/25/map-gefileerd-vlaams-mestbeleid-zit-in-een-catch-22/

PS: Kris, nog steeds :-) vreemd dat jouw artikel niet verschijnt in het overzicht.