Bits en bytes laten zich niet bezitten

Je vindt ze overal: tweedehandswinkels met intellectuele koopwaar. Maar waar is de tweedehandsmarkt voor digitale producten? 

Wie een liedje koopt bij de online muziekwinkel
iTunes, moet eerst een licentieovereenkomst ‘tekenen’. Weinig mensen
doen de moeite om dat document te lezen en klikken op ‘Akkoord’. Wie
het document toch doorworstelt (voor België overigens enkel beschikbaar
in het Frans), komt tot een opmerkelijke vaststelling: de ‘koper’ is
niet eens eigenaar van wat hij ‘koopt’. De overeenkomst vermeldt
uitdrukkelijk dat het uitlenen, weggeven of doorverkopen van het
bestand verboden is.

——————————————————————————————————–

http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js

——————————————————————————————————–

Wat doet een consument als een aangekocht product
hem niet bevalt, of als hij er geen nut meer in ziet? Hij brengt het
naar een tweedehandswinkel, hij verkoopt het rechtstreeks aan een
andere consument, of hij geeft het weg. De wetgever noch de producent
van het artikel zal dat verbieden. Wie iets koopt, heeft juridisch
gezien het recht om dat eigendom verder te verkopen. Dat geldt niet
alleen voor goederen zoals huizen, auto’s of televisies, maar ook voor
auteursrechtelijk beschermde werken.

De ‘uitputting’ van het auteursrecht

Vanzelfsprekend is dat niet. De auteurswetgeving
geeft de auteur (in praktijk meestal de uitgever) het exclusieve recht
om exemplaren van een werk te verspreiden. Maar de wetgeving bevat het
principe van ‘uitputting’ van het auteursrecht. Dat stelt dat de auteur
zijn alleenrecht op distributie verliest nadat het werk verkocht is, en
geeft de koper van een auteursrechtelijk beschermd product de
mogelijkheid dat werk verder te verkopen, uit te lenen of weg te geven.
Zonder de uitputting van het auteursrecht zouden tweedehandswinkels
niet bestaan.

Het principe is echter niet van toepassing op
digitale producten. Wie een liedje koopt bij de online muziekwinkel
iTunes, moet eerst een licentieovereenkomst ‘tekenen’. Weinig mensen
doen de moeite om dat document te lezen en klikken op ‘Akkoord’. Wie
het document toch doorworstelt (voor België overigens enkel beschikbaar
in het Frans), komt tot een opmerkelijke vaststelling: de ‘koper’ is
niet eens eigenaar van wat hij ‘koopt’. De overeenkomst vermeldt
uitdrukkelijk dat het uitlenen, weggeven of doorverkopen van het
bestand verboden is.

——————————————————————————————————–

——————————————————————————————————–

Een compact disc mag je verder verkopen, maar als
hetzelfde album wordt aangekocht via een download, mag dat niet.
Artikel 23 bis van de auteurswetgeving, dat sinds 2005 in de Belgische
wet verankerd is, stelt dat de uitputting van het auteursrecht niet
afdwingbaar is als het werk digitaal wordt verspreid. De verkoper mag
in dat geval de rechten van de gebruiker beperken via een
licentieovereenkomst – wat meestal ook gebeurt. Uitgevers dwingen dat
ook af via kopieerbeveiligingen, die bijvoorbeeld een digitaal bestand
aan een bepaalde computer vastklinken.

Het belang van de tweedehandsmarkt

De uitputting van het auteursrecht is belangrijker
dan op het eerste gezicht lijkt. Tweedehandswinkels bieden de consument
de kans om een werk te kopen aan een lagere prijs, zodat meer mensen er
toegang tot krijgen. Het bestaan van een tweedehandsmarkt verlaagt in
feite ook de nieuwprijs van een werk, omdat de consument het achteraf
verder kan verkopen. Nieuwe exemplaren zullen ook altijd moeten
concurreren met goedkopere tweedehandsexemplaren. Uitgevers spelen
hierop in door werken na enige tijd in prijs te verlagen.

Het principe zorgt er ook voor dat
auteursrechtelijke beschermde werken doorheen de tijd beschikbaar
blijven voor het publiek, nog afgezien van de prijs. De meeste boeken
of cd’s worden na een tijd niet meer verkocht. Tweedehandswinkels
zorgen ervoor dat het werk mits enig zoekwerk toch nog te vinden is,
ook al is het niet meer economisch rendabel. Sommige uitgevers, zoals
Disney, halen zelfs werken tijdelijk uit de handel, als
marketingstrategie.

——————————————————————————————————–

——————————————————————————————————–

In een wereld waarin intellectuele inhoud
exclusief wordt verspreid via internet, zouden we alleen maar toegang
hebben tot een werk zolang de uitgever het verkoopt. En dat alleen aan
de prijs die de uitgever bepaalt. Dat is nu al het geval bij software,
of die nu digitaal is aangekocht, of in een doos in de winkel.
Bijvoorbeeld een computergame mag je niet verder verkopen, uitlenen of
weggeven. 

Dat de rechten van de consument in het geval van
digitale distributie beperkt worden, lijkt logisch. In het geval van
boeken, kranten of compact discs zijn informatie en informatiedrager
onlosmakelijk met elkaar verbonden. Je kan de informatie alleen maar
weggeven, uitlenen of verkopen als je ook de drager weggeeft. De
eigenaar verliest dus zijn eigen exemplaar.

Iets uitlenen en het tegelijk houden

Maar als je een digitaal aangekocht muziekalbum
tweedehands verkoopt, verdwijnt het origineel niet. Het bestand
verhuist niet van je harde schijf naar een e-mailbericht, een cd-rom of
een USB-stick, het wordt gekopieerd. Je kan dus iets verkopen, weggeven
of uitlenen en het tegelijk ook houden. Je kan dat bovendien
duizendmaal doen. Zodat de koper in feite het werk op grote schaal kan
gaan verspreiden of reproduceren – en dat is het exclusieve recht van
de uitgever.

——————————————————————————————————–

——————————————————————————————————–

Die gespannen verhouding tussen de rechten van
consument en producent kan in principe worden opgelost als de consument
na het doorverkopen van een digitaal bestand het origineel van zijn
computer of muziekspeler zou verwijderen. Maar dat kan de verkoper niet
controleren. Bovendien is het in feite onmogelijk. Als je een bestand
wist, verdwijnt het enkel uit de index van het besturingssysteem. Zelfs
als het daarna overschreven wordt door nieuwe bestanden, kan je het met
goedkope software terug te voorschijn toveren.

Hetzelfde probleem stelt zich bij een miskoop. Wie
iets koopt, heeft meestal het recht dat product binnen een bepaalde
termijn terug naar de winkel te brengen. Dat moet de consument
beschermen tegen opdringerige verkoopspraktijken en al te overhaaste
koopimpulsen. Maar als je een digitaal product terug naar de verkoper
stuurt, kan je het tegelijkertijd houden.

Iets verkopen en het tegelijk houden

Wat voor de consument geldt, geldt echter ook voor
de uitgever. De uitgever kan iets verkopen, en het tegelijk ook houden.
Een digitaal product moet maar één keer worden gefabriceerd en kan
daarna een oneindig aantal keren worden verkocht. Als je online een
liedje of een krantenartikel koopt, maak je een kopie van een bestand
dat daar op een van de computers staat. Bij de online muziekwinkel of
krant verdwijnt er niets.

——————————————————————————————————–

——————————————————————————————————–

Daarentegen moet een ‘offline’ winkel evenveel
exemplaren produceren en in voorraad houden dan er mogelijkerwijze
verkocht zouden kunnen worden, terwijl niemand op voorhand weet hoeveel
dat er precies zullen zijn. Het gevolg is dat producten ofwel
uitverkocht raken terwijl er nog vraag naar is, of dat ze niet allemaal
verkocht raken waardoor er een productieoverschot ontstaat. In beide
gevallen kost dat de winkel of uitgever geld. Het verspreiden van
digitale bestanden is dus een stuk goedkoper dan de distributie van
kranten, cd’s, dvd’s of boeken.

Goedkoper?

Nogal wat kranten- of tijdschriftenuitgevers laten
de consument mee profiteren van die kostenbesparingen. Een abonnement
op een digitale krant is soms goedkoper als een abonnement op de
papieren versie. Andere uitgevers houden digitale toegang voorbehouden
voor de kopers of abonnees van hun fysieke producten, zonder daarvoor
een meerprijs te vragen. Nog een ander verkoopsmodel geeft de consument
de kans om voor een beperkte tijd een ongelimiteerde toegang te krijgen
tot de volledige catalogus of database.

In al deze gevallen maakt het internet informatie
toegankelijker voor het publiek. Er zijn nieuwe mogelijkheden ontstaan
die goedkoper zijn, of die meer bieden voor hetzelfde geld. Ook
software is soms goedkoper te verkrijgen als je ze downloadt dan
wanneer je ze in de winkel koopt.

——————————————————————————————————–

“Mensen die nu een digitale collectie aanleggen,
zullen die muziek of films over vijftien jaar niet aan hun kinderen
kunnen laten horen of zien.”

——————————————————————————————————–

Maar de audiovisuele uitgevers hanteren een ander
model. Een muziekalbum op iTunes kost 9,99 euro. Dat is meestal niet
goedkoper als in de platenwinkel, tenzij het om de nieuwste cd’s gaat.
En in feite is een digitaal muziekalbum duurder als een compact disc,
omdat je die digitale aankoop niet verder mag verkopen om een deel van
je investering te recupereren.

Het enige voordeel dat iTunes biedt, is dat je
niet noodzakelijk een heel album moet kopen als je één liedje wil
hebben, en op die manier dus geld kan besparen. Ook films en
televisieprogramma’s zijn opvallend duur als je ze via internet
aankoopt. De uitgevers profiteren in dit geval dus zelf volop van de
voordelen van digitale distributie, maar ze steken die winst volledig
in eigen zak.

Technologische veroudering

Nochtans zijn digitale producten lang niet zo
duurzaam als fysieke dragers. Een vandaag aangekocht muziek- of
filmbestand zal over een aantal jaren niet meer te spelen zijn. Omdat
de hardware en software die nodig is om zo’n bestand af te spelen, niet
meer te vinden is. Omdat je harde schijf is gecrasht. Omdat de
(onvervangbare) batterij van je iPod de geest heeft gegeven. Of gewoon
omdat je een nieuwe computer koopt en de oude, waaraan het digitaal
product verbonden is, hebt verkocht.

Mensen die nu een digitale collectie aanleggen,
zullen die muziek of films over vijftien jaar dus niet aan hun kinderen
kunnen laten horen of zien. Tenzij ze bij de aankoop van elke nieuwe
muziekspeler of computer, alles opnieuw digitaal gaan aankopen.
Eigenlijk huur je een digitale download, en niet bepaald voor lange
termijn. Het is dan ook verwonderlijk dat de uitgevers zoveel moeite
doen om hun digitale koopwaar te beschermen, want zelfs zonder hun
toedoen wordt een digitaal bestand al snel waardeloos.

© Kris De Decker
(Deze tekst verscheen in Knack van 4 april 2007)

UPDATE 29 mei 2008 : Bibliotheken mogen geen computergames of educatieve software uitlenen.

——————————————————————————————————–
Verwante artikels :

• Waar blijft de digitale bibliotheek?
• Informatie schaadt het milieu : waarom een elektronische krant even milieuvervuilend is als een papieren krant
• Sneller internet onmogelijk : waarom we steeds snellere verbindingen nodig hebben om even traag te surfen
• De ultieme jukebox : legale downloads in ruil voor reclame
• Hoeveel energie kost digitale technologie? De productie van microchips

Startpagina 

——————————————————————————————————–

http://pagead2.googlesyndication.com/pagead/show_ads.js