Een spotgoedkoop en 100 procent ecologisch huis dat alle comfort biedt zonder aangesloten te zijn op het elektriciteitsnet, de waterleiding, de riolering en het aardgasnetwerk. Het bestaat, maar er eentje bouwen mag (voorlopig) niet.
Deze herfst wordt in de Engelse kuststad Brighton begonnen met de bouw van 16 “earthships”. Het is de eerste keer dat een Europees stadsbestuur groen licht geeft voor de bouw van deze radicaal ecologische woonvorm, al worden er in Spanje, Zweden, Frankrijk en Oostenrijk momenteel ook een aantal individuele exemplaren gebouwd.
Warm zonder verwarming
Een earthship (of, vrij vertaald, een woonark) is een volledig zelfvoorzienend huis dat over een natuurlijke temperatuurregeling en ventilatie beschikt, en dus gèèn verwarmingsinstallatie heeft. Toch heerst er het hele jaar door een binnentemperatuur tussen 17 en 24 graden. Het gebouw wekt bovendien zijn eigen elektriciteit op, verzamelt en filtert zijn eigen drinkwater en zuivert zelf al het afvalwater. Het huis wordt gedeeltelijk ingegraven en is grotendeels opgebouwd met afvalmateriaal, vooral autobanden, aluminium blikjes en glazen flessen.
Die lowtech benadering maakt een earthship zowel ecologisch als economisch bijzonder voordelig. Maar daarom niet minder luxueus of comfortabel dan een klassiek huis.
"Met de voorraad afgedankte autobanden kunnen alleen al in het Verenigd Koninkrijk jaarlijks 40.000 woningen worden gebouwd. De milieuwinst is enorm."
Het earthship is een idee van de Amerikaanse architect Michael Reynolds, die zijn concept voor het eerst in de jaren zeventig in de praktijk bracht, tijdens de eerste oliecrisis. Door de sterk dalende energieprijzen in de jaren tachtig en negentig bleef het idee lange tijd voornamelijk beperkt tot anarchistische gemeenschappen en individuen.
In Amerika zijn een duizendtal Earthships gebouwd, de meeste in de woestijn van New Mexico. De laatste jaren dringt de revolutionaire bouwvorm echter ook door in andere lagen van de bevolking. Er komt maar geen einde aan de stijging van de olieprijs, en daarbij groeit de ongerustheid over de opwarming van het klimaat. Bovendien is er ondertussen dertig jaar ervaring opgebouwd met de bouwvorm, zodat de kinderziekten stilaan zijn weggewerkt.
Thermische massa
Het autonome karakter van een woonark is niet meer zo revolutionair als dertig jaar geleden. De apparatuur om onafhankelijk van de bestaande infrastructuur energie op te wekken, zuiver water aan te maken en afvalwater te verwerken is met sprongen vooruit gegaan. Voor de opwekking van elektriciteit maakt het huis dan ook gebruik van de intussen bekende zonnepanelen en batterijen, eventueel aangevuld met een windturbine.
Voor de watervoorziening steunt het op regenwater dat via verschillende technieken wordt gefilterd tot kraantjeswater en drinkwater. Het afvalwater wordt binnenshuis via planten gezuiverd, hergebruikt om het toilet door te spoelen en vervolgens buitenshuis onschadelijk gemaakt (via planten of apparatuur) en in de ondergrond geloosd.
Dikke muren
Wat de Earthships zo speciaal maakt, is dat ze grotendeels zijn opgebouwd uit afvalmateriaal en gedeeltelijk worden ingegraven. Die kenmerken leiden tot de opmerkelijkste eigenschappen van het huis, waaronder het feit dat het niet over verwarmingstoestellen beschikt. Toch heerst er zelfs in een koud klimaat het hele jaar door een aangename binnentemperatuur (een tegelkachel kan eventueel voor meer comfort zorgen).
Het huis beschikt over erg dikke muren, met een doorsnede van ongeveer 1 meter. Die zijn niet gemaakt van beton of bakstenen, maar van op elkaar gestapelde autobanden. Elke band wordt volgestouwd met aarde, die flink wordt aangestampt met een voorhamer. De banden worden vervolgens bekleed met leem, zodat de muren een stevige en egale massa vormen. Afhankelijk van het klimaat worden twee tot drie buitenmuren omgeven door een opgehoopte aarden wal (of in een helling gebouwd).
Autobanden en blikjes
Het derde element van de natuurlijke verwarming is een glazen serrewand aan de zuidkant van het gebouw, die het zonlicht binnenlaat. De zonnewarmte die via die grote ramen naar binnenkomt, wordt geabsorbeerd door de dikke muren, die dankzij de aarde en de autobanden een zeer hoge thermische massa hebben (ze houden de warmte goed vast). Die warmte wordt tijdens de nacht en tijdens koudere dagen traag weer vrijgegeven.
In de zomer zorgt datzelfde effect voor verkoeling, omdat de aarde en de autobanden dan kouder zijn dan de buitenlucht. Ook wordt bij warm weer de serre afgeschermd en kunnen ventilatieschachten worden geopend. Bovendien staat de zon in de zomer ook hoger, zodat er veel minder zonlicht door de ramen valt. Dankzij deze natuurlijke klimaatregeling schommelt de binnentemperatuur het hele jaar door tussen de 17 en 24 graden. Het effect is te vergelijken met het dempende effect van de zee op een kustklimaat.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Hoe zinnig het concept ook is, huizen optrekken met autobanden en aluminium blikjes is voor de meeste ambtenaren en politici ‘not done'."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Afgedankte autobanden zijn de belangrijkste bouwstenen van een Earthship. Ze zijn de sleutel tot de natuurlijke temperatuurregeling van het huis en zorgen voor de stevigheid van de muren. Voor de niet-dragende binnenmuren en de trappen worden geen banden gebruikt, maar aluminiumblikjes of glazen flessen – in het laatste geval worden de muren meestal niet bepleisterd, wat sprookjesachtige lichteffecten oplevert.
Het dak en de veranda zijn gemaakt van hout. Dat kan afvalhout zijn, maar in veel gevallen wordt nieuw hout gebruikt. Omdat de autobanden volledig ingepakt zijn met aarde, zijn de muren ook brandwerend – er kan namelijk geen zuurstof bij het brandbare rubber. Bij een bosbrand in New Mexico in 1996 brandde een Earthship volledig uit (samen met alle andere huizen in de buurt), maar de muren bleven intact.
Enorme milieuwinst
Hoe radicaal en onconventioneel het idee ook klinkt, de milieuwinst is zo groot dat het concept verdient om serieus te worden genomen. Dat een Earthship geen fossiele brandstof verbruikt voor verwarming of elektriciteit (en dus ook geen CO2 uitstoot) is niet eens het grootste voordeel. Door het gebruik van afgedankte autobanden, blikjes en flessen wordt een veel belangrijker milieuwinst geboekt.
Ten eerste kan een enorme hoeveelheid afval nuttig aangewend worden. Alleen al in het Verenigd Koninkrijk worden er elk jaar 40 miljoen autobanden afgedankt. Voor het project in Brighton worden ongeveer 1.000 autobanden per huis gebruikt, wat betekent dat er met de voorraad afgedankte banden in het VK elk jaar 40.000 huizen kunnen worden gebouwd. De jaarlijkse aanvoer van weggegooide blikjes en flessen is zo mogelijk nog groter.
Bovendien gaat het om hergebruik van afval, niet om recyclage. Dat is een veel groenere optie dan bijvoorbeeld het rubber vermalen tot verkeersdrempels, omdat het afval geen bijkomende industriële processen ondergaat (alweer met het bijhorende energieverbruik).
Bouwmaterialen uitgespaard
Daar houdt het niet op. Door het gebruik van afvalmateriaal kunnen ook duizenden en duizenden tonnen bouwmaterialen bespaard worden, voornamelijk beton, mortel en bakstenen. De milieuschade van een traditioneel huis is niet alleen het gevolg van het energieverbruik tijdens het verbruik, ook het vervaardigen van de bouwmaterialen is zeer energie-intensief.
Oude gebouwen worden vaak platgegooid met het argument dat nieuwe gebouwen beter geïsoleerd zijn en dus minder energie verbruiken. Daarbij wordt echter vergeten dat zowel het afbreken van het oude huis als het opbouwen van het nieuwe huis enorm veel energie en bouwmaterialen kost, waardoor de voordelen van een beter isolatie worden teniet gedaan.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Er zijn revolutionaire en onconventionele ideeën nodig om een wereldwijde oorlog om energie te voorkomen."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
De cementproductie is een van de meest energie-intensieve industriële processen die er bestaat. Wereldwijd is de sector verantwoordelijk voor maar liefst tien procent van de CO2-uitstoot, waardoor het na transport en energieproductie de belangrijkste bron van dat broeikasgas is (ontbossing buiten beschouwing gelaten). Door huizen te bouwen op basis van afvalmateriaal (of ze nu zelfvoorzienend zijn of niet) wordt dus een dubbele milieuwinst geboekt.
Arbeidsuren
Het gebruik van afvalmaterialen maakt een earthship niet noodzakelijk goedkoper dan een traditioneel huis – de huizen die in Brighton te koop zullen worden aangeboden, zijn zelfs iets duurder dan een doorsnee woning. De reden daarvoor is dat het optrekken van zo’n ark veel arbeidsuren vraagt (en arbeid wordt nu eenmaal veel zwaarder belast dan milieuvervuiling en grondstoffenverbruik). Eens het huis gebouwd is, wordt die extra investering natuurlijk wel snel terugverdiend, omdat er geen facturen voor gas, water of elektriciteit in de bus vallen.
Een woonark zelf bouwen met wat vrienden kan wel erg goedkoop gebeuren, maar dat vraagt al gauw enkele jaren werk. Aan de grootste Earthships in de Verenigde Staten is soms tien jaar lang gewerkt. Voor wie zelf bouwt, is de aankoop van zonnepanelen en batterijen de grootste kostenpost.
Andere kosten zijn de grote ramen en de pompen en filters voor de waterzuivering. Afvalmateriaal kan gratis geleverd worden, omdat het meestal geld kost om er van af te raken (dat geldt zeker voor autobanden). Als je het zelf gaat halen, kan het je zelfs geld opleveren. (Foto: een earthship in aanbouw)
Bouwvergunning
Er staan momenteel een handvol earthships in Europa, waarvan de helft niet eens legaal gebouwd is. Maar het idee leeft sterk, met veel landelijke organisaties die het concept proberen te promoten. Het grote probleem voor de doorbraak van de woonark is het verkrijgen van een bouwvergunning. Hoe zinnig het concept ook is, huizen optrekken met autobanden en aluminium blikjes is voor de meeste ambtenaren en politici ‘not done’.
Een paar jaar geleden werd er bijna een woonark neergezet nabij Brussel, maar de bouwvergunning werd op het laatste nippertje ingetrokken. Omdat architect Reynolds al onderweg was, werd er vervolgens een earthship-tuinhuisje neergezet.
Veel van de in Amerika gebouwde earthships zien er ongewoon uit. Meestal hebben ze sprookjesachtige, organische vormen die doen denken aan het werk van architecten zoals Gaudí of Hundertwasser.
Maar andere earthships – zoals ook de 16 te bouwen exemplaren in Engeland (afbeelding ernaast) - zijn nauwelijks te onderscheiden van een klassiek huis.
Meer traditionele vormen zullen wellicht helpen om de bouwmethode sneller ingang te doen vinden.
Radicaal
De meeste Earthships zijn tot nu toe gebouwd op afgelegen plekken midden in de natuur, terwijl het Vlaamse landschap dicht bebouwd en bevolkt is.
Een Earthship heeft meer grondoppervlakte nodig dan een gewoon huis, waardoor het op het eerste gezicht niet haalbaar lijkt om het concept op grote schaal bij ons toe te passen. Maar het idee is flexibel genoeg om het aan elke situatie aan te passen. Earthships zouden bijvoorbeeld deels op elkaar gebouwd kunnen worden, als je tegelijk ook aarden heuvels aanlegt.
Het resultaat zou revolutionair en onconventioneel zijn, dat klopt. Maar wie onlangs naar de waarschuwing van het Internationaal Energieagentschap heeft geluisterd, weet dat er revolutionaire en onconventionele ideeën nodig zijn om een wereldwijde oorlog om energie nog te kunnen voorkomen. Nog meer regeltjes en normen over de verplichte dikte van isolatieschuim en de maximum afmetingen van ramen en deuren (het gedrocht genaamd EPB) zullen daar heel zeker niet voor zorgen. We moeten ons gebruik van fossiele energie niet minderen, we moeten het stoppen. Niet minder emissies, maar nul emissies. Het earthship past perfect in die strategie.
© Kris De Decker
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Earthships gaan prima samen met tegelkachels en warmtemuren.
Het tamboerijngewelf: een alternatief voor aangestampte aarde?
Earthships voor luxepaardjes: een aarden huis uit... beton
Gelukkig in een huis van 8 vierkante meter : dwerghuisjes
Moderne architectuur uit afvalmateriaal : eerst grondstoffen zoeken, dan ontwerpen
Lego voor grote jongens : wonen in scheepscontainers
Huis afbreken is ecologische misdaad : een groen huis is een huis dat er al staat
Industrieel erfgoed : ecologische inspiratie uit het verleden
Bouwen met volledige bomen : voorbij de blokhut
Weg met het gazon : prairietuinen, puintuinen, regentuinen en beestentorens
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
MEER INFORMATIE, BOUWPLANNEN en FOTO's :
De organisatie Earthship Belgium zet zich in om het woonconcept bekend en aanvaard te maken in België, zowel bij de overheid, de architecten als de milieuorganisaties (die zich momenteel liever verliezen in de zogenaamde ecotechnologie). Wie lid wordt, krijgt de Nederlandse vertaling van het eerste boek van Michael Reynolds in PDF-formaat als cadeau. De website van Earthship Belgium bevat in vergelijking met die van zusterorganisaties in het buitenland veel achtergrondinformatie.
De webstek van bezieler Michael Reynolds is redelijk teleurstellend (schijnt intussen verholpen te zijn, kdd), maar dat geldt niet voor zijn boeken met bouwplannen en tips. De afzonderlijke engelstalige versies vind je hier. Via de Nederlandse vereniging Owaze kan je de volledige bibliografie van Reynolds kopen voor 200 euro.
Ook de organisatie die in het VK instaat voor de bouw van de eerste Europese earthship-wijk heeft een boek uitgebracht: “Earthships: building a zero carbon future for homes”. Het is te bestellen via hun website, waar ook een mooie fotocollectie staat. Over het algemeen is de vrij toegankelijke informatie over earthships op het internet vrij karig, zeker voor een van oorsprong anarchistisch idee.
Voor minder radicale passiefhuizen (gebouwen die deels gebruik maken van een natuurlijke klimaatregeling) moet je bij de vzw Passiefhuis-Platform zijn.
Autarkisch wonen startpagina verzamelt links over earthship en aanverwante gebouwen. In de buurt van Tilburg wordt een ecodorp gebouwd, waar ook earthships deel van uitmaken.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer lowtech :
Laatste reacties