In de Gloria: Middeleeuws verwarmingssysteem leeft verder in Spanje

De "Meseta Central" of Spaanse hoogvlakte is een enorm plateau in het hart van het Iberische schiereiland. De winters zijn er koud en lang, de zomers heet en kort.

De lokale bevolking zegt dat er "negen maanden winter" zijn en "drie maanden hel". De regio heeft weinig bomen, zodat verwarming en verkoeling altijd al een uitdaging zijn geweest.

In de vroege middeleeuwen bedachten de Castillianen een ondergronds verwarmingssysteem dat een nakomeling is van de Romeinse hypocaust: de "gloria". Door de trage verbranding kunnen er in een gloria niet alleen brandhout maar ook hooi en twijgen als brandstof worden gebruikt.

---

---

Opmerkelijk genoeg wordt de gloria nog steeds gebruikt. Verschillende dorpen, vooral in de ruimere regio rond Burgos, hebben nog steeds huizen met ondergrondse haarden, waarvan sommigen nog steeds worden gebruikt.

In januari nam mijn vriend Pedro me mee naar het huis van zijn nonkel in Hontangas, een piepklein dorp op een honderdtal kilometer van Burgos. De nonkel, bijna zeventig, steekt gedurende "negen maanden winter" iedere ochtend de gloria aan.

Een gloria verwarmt één of hooguit twee kamers, gewoonlijk de keuken en/of de woonkamer. De haard bevindt zich aan de buitenkant van het huis, meestal op een binnenplaats maar soms ook aan de straatkant. De muur erboven is zwart van het roet.

De warme rookgassen van de verbranding worden door een of meerdere kanalen geleid onder de verhoogde vloer van de verwarmde kamer(s), waarna ze opstijgen door de schoorsteen.

De vloer en de muren absorberen deze warmte en stralen ze traag de kamer in. Tijdens de zomer zorgt een natuurlijke luchtstroom in de gloria voor een koeling van de ruimte.

De uitdrukking "estar en la gloria", die betekent dat iemand zich behaaglijk voelt, verwijst naar dit middeleeuwse verwarmingssysteem.

Het voor de hand liggende nadeel van de gloria is dat je 's morgens eerst in de kou naar buiten moet om de verwarming aan te steken. Dat proces duurt een twintigtal minuten.

Eerst wordt er een in twee geplooide bundel druivenstekken in de verbrandingskamer gestopt, gevolgd door wat brandhout.

Eens het vuur goed op gang is, wordt de open haard afgedekt met een paar metalen platen, waarop een aantal stenen worden gelegd. Op die manier ontstaat een trage verbranding en gaat er zo min mogelijk warmte verloren.

Eén keer stoken per dag volstaat om een kamer van ongeveer 4 x 4 meter warm te houden.

Meer:

• Het dubbele dividend van lokale energie: in het oog, in het hart
• Een huishouden op gelijkstroom: DC elektriciteit maakt zonne-energie 30% efficiënter
• De Chinese zonnekas: een alternatief voor de glastuinbouw?
• Stralingsverwarming: gezonde verwarming met minder energie
• Isolatie: eerst het lichaam, dan het huis: thermische onderkleding
• Verwarm je huis (niet) met theelichtjes
  

---

Comments

[Geplaatst door: h.honnest]

(1)

Boeiend! Ben wel benieuwd naar hoe volledig de verbranding is in de praktijk. Voor praktische (stadse of dorpse) toepassing bij ons kan ik me ook wel voorstellen dat er behoefte is aan iets van een schoorsteen.

[Geplaatst door: Rob Hageman]

(2)

Interessant artikel. Dank daarvoor.
Stoken van hout geeft veel as. Ik zie een kleine opening onderin de muur om het systeem van brandstof te voorzien, maar vraag me af hoe het systeem valt te reinigen. Hoe je bij die as kunt komen om deze te verwijderen lees ik namelijk niet. Is daarover (wellicht ergens anders) iets te lezen?

[Geplaatst door: henri westland]

(3)

Men kan zich afvragen of een windtunnel vanaf de Spaanse hete kust naar de koude hoogvlakte hel kan worden gebouwd. Een goed geïsoleerde tunnel, liefst ondergronds kan van hoog naar laag of vice versa koude dan wel hete lucht vervoeren. Hete lucht stijgt. Koude lucht valt. Zonder enige twijfel kan dit proces ook de kusten van Antarctica en Groenland koelen. Vijf kilometer hoog ijs is 50 graden koeler dan o graden kust ijs. Het reduceren van smeltprocessen en aangroei van nieuw poolijs doet de zeespiegel dalen.

[Geplaatst door: kris de decker]

(4)

@ Rob

Ik heb het even nagevraagd. De assen worden met een lange bezem in een blik geveegd. 's Zomers krijgt de gloria een grondiger poetsbeurt. Ook de schoorsteen wordt jaarlijks geveegd.

@ Henri

Leuk idee. Lowtech geo-engineering, zeker als we die tunnel met de hand graven.

[Geplaatst door: jan]

(5)

is gesmoorde verbranding eigenlijk wel een goed idee??

[Geplaatst door: Niek Vermeulen]

(6)

Op het schaars bevolkte platteland van Spanje is dit systeem zelfs al moeilijk te verdedigen. Zeker niet in onze streken. Het smoren van het vuur leidt tot onvolledige verbranding en daarbij worden zeer schadelijke stoffen uitgestoten.

Ditzelfde zien we bij het stoken van dik of vochtig hout in metalen kachels. De schoorsteen rookt en dat is een teken dat de verbranding de omgeving vervuilt. Het zal niet lang meer duren voordat de overheden maatregelen gaan nemen om de vervuiling van hout stoken aan banden te leggen. Zeker nu steeds meer mensen om schraperige redenen overstappen op hout stoken. Juist zij smoren hun kachels en verpesten het leefgenot en de gezondheid van anderen.

Wil je hout stoken, doe dat dan gelijk goed in een stenen kachel (Finoven, speksteenkachel) en stook zeer droog, dun hout dat bij volle opening van de schoorsteen wordt gestookt. Na een rookkringeltje aan het begin van de stookcyclus, zie je geen rook meer uit de schoorsteen komen; en zo hoort het.

Steek het hout van boven aan, door het aanmaakhout bovenop te leggen en het dikkere hout eronder. Zo stoken wij zonder overdreven vervuiling. De Spaanse methode is een achterhaalde, vuile methode.

[Geplaatst door: kris de decker]

(7)

@ Niek & Jan

Dit artikel is zeker geen pleidooi voor een gesmoorde verbranding, want die levert -- zoals Niek stelt -- veel meer luchtvervuiling op.

De gloria is een systeem dat is ontstaan vanuit energie-armoede. Interessant is dat energie-efficiëntie en gezondheid niet altijd samengaan. Een verwarmingssysteem kan zeer efficiënt zijn, maar ook zeer ongezond -- en andersom.

Schone lucht is in die zin een luxe. Zolang we het ons kunnen veroorloven om energie te verkwisten, kunnen we de lucht schoonhouden. Komen we energie te kort, dan gaat ook de schone lucht eraan.

Dat zie je bijvoorbeeld ook met koken. Koken met elektriciteit is veel schoner dan met een open vuur in de keuken. Maar dat laatste is wel veel energie-efficiënter.

Overigens is de gloria in een ander deel van Europa verder ontwikkeld tot een schonere verbrandingstechnologie, meer daarover in een volgend artikel.

[Geplaatst door: Niek Vermeulen]

(8)

Ik ben benieuwd Kris. Energie-efficiëntie en gezondheid hoeven elkaar niet uit te sluiten. Goed gebouwde 'warmte-accumulerende' kachels van vuurvast beton of (spek)steen, eventueel bekleed met tegels of leem verbranden niet alleen relatief schoon, maar leveren ook een zeer hoog rendement. De hitte van het fel brandende vuur wordt grotendeels aan de stenen afgegeven en daarna geleidelijk uitgestraald.
Bij een goed geconstrueerde tegelkachel, Finoven of speksteenkachel verdwijnen weinig schadelijke stoffen én weinig energie door de schoorsteen.

[Geplaatst door: henk de mink]

(9)

Tijd voor een Rocket Mass Heater

[Geplaatst door: kris de decker]

(10)

@ Niek

Ik vrees dat zelfs de luchtvervuiling van tegelkachels te hoog wordt geacht om de technologie op te schalen in stedelijk gebied.

https://www.researchgate.net/profile/Olli_Sippula/publication/229420761_The_effects_of_operating_conditions_on_emissions_from_masonry_heaters_and_sauna_stoves/links/57286f2508ae586b21e47090.pdf

https://scholar.google.com/scholar?q=emissions+%22masonry+heaters%22&btnG=&hl=nl&as_sdt=0%2C5

[Geplaatst door: Yves Joris]

(11)

Luchtvervuiling moet inderdaad zoveel als kan beperkt worden. Stoken met uitsluitend droog hout is dan een must. Het meeste hout dat zelfs verkocht wordt in de handel hier in het Antwerpse is nog te nat.
Met een vochtigheidsmeter kan het gehalte nagemeten worden. Ben er bijna dagelijks mee bezig.

Zoals Kris terecht opmerkt is dat een probleem in urbane gebieden, waar de overbevolking het grootst is en de mensen te dicht op mekaar leven.
In rurale gebieden is men ook niet zo technologisch bezig om de droogheid na te meten. Er bestaan truukjes, maar een meter is steeds beter.
Schoorsteenrook zou men op één of andere wijze ook moeten kunnen "wassen", om luchtvervuiling tegen te gaan.

[Geplaatst door: Robert de Bourgraaf]

(12)

Chris,

Altijd lees ik je artikelen met veel belangstelling, maar de stukken over stralingsverwarming krijgen zo zachtjes aan een vieze smaak. Omdat ze een soort tegenstelling creëren tussen straling en convectie als absoluut goed en slecht, schoon en vies, gezond en ongezond. De waarheid is veel genuanceerder.

Schone, duurzame verwarming met stralingsverwarming realiseer je in nieuwe gebouwen met zeer laag temperatuur verwarming (ZLT) en een warmtepomp, en soms ook in bestaande gebouwen. De (terecht) opgehemelde comfort kwaliteiten van hoog temperatuur stralingsverwarming vallen hier weg, omdat je met een warmtepomp beter geen hoge temperaturen genereert. Dit gebrek aan "voelbare" warmtestraling zou je kunnen compenseren met een enkel, incidenteel in te zetten IR HT stralingspaneel.

Hout opvoeren als redder in brandstofnood is al helemaal geen goed idee, lees het nieuws van vorige week over Krakau maar...

[Geplaatst door: kris de decker]

(13)

@ Robert

Kan je mij dan vertellen waar ik in het artikel een tegenstelling creëer tussen straling en convectie?

In mijn boek over stralingsverwarming pleit ik overigens voor een combinatie van straling en convectie (zie de achterflap...).

Het lijkt dus dat je opmerking nergens op slaat.

[Geplaatst door: roland]

(14)

"Zolang we het ons kunnen veroorloven om energie te verkwisten, kunnen we de lucht schoonhouden. Komen we energie te kort, dan gaat schone lucht eraan"
- Aan (bruin)kool is geen tekort, met minder schone lucht als gevolg.

[Geplaatst door: kris de decker]

(15)

@ roland

Bruinkool is een zeer efficiënte brandstof voor verwarming, niet?

We maken in het westen gebruik van relatieve schone brandstoffen zoals aardgas. Als die op raken, zit er weinig anders op dan terug te grijpen naar hout en steenkool, die meer vervuilen.

Maar goed, mijn uitspraak is zeker niet algemeen geldig. Ik doel vooral op het gebruik van elektriciteit. Warmte voor warm water, koken en soms ook verwarming wordt geleverd door elektriciteit, wat op de plek van verbruik niet of nauwelijks vervuiling produceert. Dat is een zeer energie-verkwistende aanpak waarvan het enige voordeel is dat er op de plek van verbruik geen luchtvervuiling ontstaat.

[Geplaatst door: Steven Vdabeele]

(16)

Zoveelste interessant artikel. Al was het maar voor de historische & sociaal-economische context.
Wat betreft stoken met hout, wij stoken reeds enkele jaren 'omgekeerd' en enkel met droog hout: Klein hout bovenaan, grotere blokken onderaan.
Verder had ik graag geweten of er ergens objectieve info te vinden is over het gebruik van oplossingen zoals de OEKOSOLVE filters uit Zwitserland?
Misschien de moeite om daar een artkel aan te wijden?

Dank u!

[Geplaatst door: roland]

(17)

@Kris,

Het gebruik van elektriciteit hoeft niet "zeer energie-verkwistend" te zijn. Voorbeelden zijn een warmtepomp of de e-auto.
Inderdaad heel algemene uitspraken zijn verwarrend.

[Geplaatst door: kris de decker]

(18)

@ roland

Maar die warmtepomp is vele malen duurder dan de gloria. Luxe-eco, voor wie het kan betalen. En als de elektriciteit uitvalt, geeft de gloria nog warmte, de warmtepomp niet. De gloria wordt gestookt met lokaal houtafval, de warmtepomp is afhankelijk van een wereldwijd, industrieel systeem. De warmtepomp scoort alleen beter dan de gloria op de criteria van luchtvervuiling en brandveiligheid.

[Geplaatst door: roland]

(19)

@Kris,
"De warmtepomp scoort alleen beter dan de gloria op de criteria van luchtvervuiling en brandveiligheid."
- ... en energie-efficientie.

Warmtepompen worden in hoog tempo goedkoper en beter. Met een hybride verwarming kun je ook verder bij stroomuitval en het is een goede aanvulling bij uitzonderlijke kou.

Massaal houtstook lijkt me niet echt eco.

[Geplaatst door: kris de decker]

(20)

@ roland

Een warmtepomp energie-efficiënter dan een gloria? Onmogelijk.

Warmtepompen worden in hoog tempo goedkoper? Ik heb de recente prijzen eens opgezocht: minstens 15.000 euro voor een water-water warmtepomp, minstens 10.000 euro voor een grond-water warmtepomp, en minstens 4.000 euro voor een lucht-lucht of lucht-water warmtepomp (die een veel kleiner potentieel heeft). Alleen rijke mensen kunnen dat betalen.

"Massaal houtstook lijkt me niet echt eco". Hangt er van af wat je onder "eco" verstaat. Schone lucht? Dan niet. Lage CO2-emissies en het gebruik van hernieuwbare brandstoffen? Dan wel.

Nogmaals: ik pleit helemaal niet voor grootschalige houtstook in de stad. Maar de warmtepomp is zeker geen alternatief. Er zijn andere mogelijkheden in steden, zoals stadsverwarming.

[Geplaatst door: roland]

(21)

@Kris,
"de warmtepomp is zeker geen alternatief. Er zijn andere mogelijkheden, zoals stadsverwarming"
- http://www.warmtepompplein.nl/stadsverwarming-is-uit/
- https://www.utrecht.nl/fileadmin/uploads/documenten/3.ruimtelijk-ontwikkeling/Milieu/Energie/160219-Commissiebrief-stadsverwarming-collegebesluit.pdf

Het monopolie van stadsverwarming met een grootschalige langdurige verplichtingen brokkelt af

[Geplaatst door: kris de decker]

(22)

@ roland

Dat er problemen zijn met het rendement van de stadsverwarming in Utrecht (om economische, niet om technologische redenen) betekent nog niet dat "het monopolie van stadsverwarming afbrokkelt". Er is ook helemaal geen sprake van een monopolie.

Stadsverwarming hoeft niet altijd samen te gaan met elektriciteitsproductie. Er is veel restwarmte in de industrie. http://www.parool.nl/amsterdam/restwarmte-uit-de-industrie-straks-gebruikt-voor-stadsverwarming~a4434659/

[Geplaatst door: mathias]

(23)

Ik vind het best wel interessant om te zien dat er eigenlijk buiten gestookt wordt. Als 1 keer per dag voldoende is dan lijkt me dit wel haalbaar.

Mijn woning is bijvoorbeeld niet echt geschikt om er een houtkachel in te zetten maar stel dat die een tiental meter verder in de tuin zou staan dan zou het beter lukken qua ruimte, rookafvoer, houtopslag,...

En je kan dan combineren met een pizza/broodoven in de zomer.

[Geplaatst door: roland]

(24)

@Kris,

De stadswarmte in de regio Amsterdam heeft geen industrie restwarmte. Die willen ze van de Hoogovens, maar die vinden energiebesparing, dus minder restwarmte belangrijker. Nu komt de stadswarmte van de Nuon gascentrale, die ook het stadswarmtenet beheert en van de afvalcentrale, die nu aangevuld wordt met afval uit Engeland. Verder scoort biomassa hoog bij stadswarmte.
Met aansluiting op het warmtenet is bij nieuwbouw minder isolatie nodig.
Allemaal niet echt duurzaam, die megalomane warmtenetten.

Het artikel van de gemeente Utrecht beschrijft de monopolie afspraak

[Geplaatst door: kris de decker]

(25)

@ Roland

Het kan best zijn dat de stadsverwarming in Nederland megalomaan is. Ik heb me er nog niet in verdiept. Ik weet alleen dat in en rond steden heel veel restwarmte wordt geproduceerd die nu grotendeels verloren gaat. Die benutten is efficienter dan opnieuw warmte te produceren. Je kan ook kleinere netwerken maken: bijvoorbeeld een brouwerij die de woonhuizen in de straat verwarmt. "Straatverwarming" in plaats van "stadsverwarming" dus.

[Geplaatst door: Fetze Tigchelaar]

(26)

Beste allen,

Ik ben erg blij met deze publicatie. De Gloria is een uitstekende manier om Off-the-Grid en behaaglijk te kunnen verwarmen. Dit oude systeem is nog slechts enkele stappen verwijderd van een compleet schone verbranding en dat met hout uit de streek, wat wil dan nog meer? Nog een paar strategisch geplaatste vuurstenen aanbrengen en je hebt een zg. onderste-boven verbranding(!) waar geen moderne kachel/ketel of warmtepomp tegen op kan.
Het nadeel om morgens vroeg eerst naar buiten te moeten, kan gemakkelijk worden ondervangen door het stoken tegen de avond te plannen. Misschien samen met de buren en een kop koffie erbij? Wanneer na een paar uren stoken de Gloria wordt afgesloten, dan blijft de dikke vloermassa gemakkelijk tot de volgende ochtend warm. Brandhout uit eigen streek, een schone verbranding en accumulatie van warmte in steenmassa samen is milieuvriendelijker dan al het andere. Nog twijfels? Koop en lees dan het boekje HOUTKACHELS EN FIJNSTOF: HOE ZIT DAT? (ZONNE-ARC VZW)

groeten, Fetze