Kan je als ambachtsman of -vrouw nog overleven in de 21ste eeuw? Makkelijk is het niet, maar waar een wil is, daar is een weg. Lowtech Magazine ging op zoek naar mensen die ervoor kozen om tegen alle adviezen in met hun handen te werken en "hun ding" te doen. Ze vertellen over hun leer- en werkproces, hun gereedschap, hun arbeidsvreugde en hun verzet tegen het economische systeem, dat hen altijd weer in de richting van machines en wegwerpproducten duwt.
Moderne ambachtslui houden vaak eeuwenoude kennis in leven, maar maken ook gebruik van moderne technologie als dat een beter resultaat oplevert. Internet en handboren uit grootvaders tijd zijn de belangrijkste gereedschappen van Winne Clement, met wie we de reeks openen. De jonge, koppige Gentenaar bouwde op acht jaar tijd een wereldwijde reputatie op als maker van etnische blaasinstrumenten. Maar het Belgische arbeidssysteem werkt niet echt stimulerend: "Om rendabel te werken, zou ik eigenlijk moeten verhuizen naar een spotgoedkoop land."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Winne Clement begon acht jaar geleden met het maken van fujara's, ongewoon lange fluiten die afkomstig zijn uit Slovakije. De fujara, die oorspronkelijk door herders werd bespeeld, bestaat uit een lange buis (1,5 tot 2 meter) en een kortere buis (50 tot 80 centimeter), aan elkaar vastgemaakt met een lederen riem. Ondertussen maakt Winne Clement ook andere etnische fluiten, waaronder steeds meer eigen ontwerpen, vaak hybrides van verschillende instrumenten.
Op Clement's website, Fujara Flutes, staat meer uitleg over de blaasinstrumenten, inclusief geluidsfragmenten. Alle fluiten worden gemaakt uit zorgvuldig uitgezochte takken, die vervolgens met antiek gereedschap worden uitgeboord. Lowtech Magazine ontmoette de instrumentenbouwer en muzikant in een omgebouwde paardenstal vlak buiten Gent, waar hij werkt en woont.
Fluitenmakers kom je niet elke dag tegen. Hoe ben je ermee begonnen?
"Ik ben mijn hele leven al geboeid geweest door geluid, klank en muziek. Mijn vader was altijd bezig met muziek, er stonden ook wat instrumenten thuis. Op een bepaald moment zei hij me: ik koop je eender welk instrument je maar wil, als je muziekschool volgt. Maar school is voor mij altijd een gevangenis geweest, dus ik zag dat helemaal niet zitten. Uiteindelijk werd ik kunstschilder, ik maakte muurschilderingen. Ik had wel wat opdrachten, maar er klopte iets niet. Voor mij is een schilder iemand die 's ochtend opstaat en begint te schilderen, en zich slecht voelt als hij niet kan schilderen. Maar ik had dat niet. Als ik op reis ging en ik nam een schetsboek mee, dan stonden daar altijd maar twee of drie tekeningen in."
"Ondertussen voelde ik altijd wel het gemis dat ik geen instrument kon bespelen. Als ik instrumenten zag, pakte ik die altijd vast, maar ik vond nooit mijn goesting. Tot ik op de radio iemand op een fujara hoorde spelen. Die klank pakte mij. Het probleem was dat ik geen goede fujara kon vinden. Maar ik heb altijd met hout gewerkt, van kinds af aan. Ik vroeg nooit speelgoed, maar gereedschap. En omdat ik in die tijd wat bezig was met het maken van meubels en zo, besloot ik dan maar zelf een fujara te maken."
"Iedereen verklaarde me gek. Ik wist helemaal niks, maar ik ben beginnen prutsen, wroeten en zoeken. Als autodidact, met het beetje informatie dat ik toen op internet kon vinden. Het heeft ongeveer drie jaar geduurd eer ik een fluit kon maken waar ik echt tevreden mee was."
Heb je iets geleerd van andere fluitenmakers?
"Tijdens de eerste drie jaar heb ik veel gehad aan Jan Marmenout, een Belgische muzikant-percussionist die fujara bespeelt. Hij heeft geen ervaring met het maken van instrumenten, maar door zijn fluiten te bekijken en naar hem te luisteren, leerde ik hoe die in elkaar zaten. Ook bespeelde hij mijn zelfgemaakte instrumenten, zodat ik wist of het goed zat of niet. Toen ik eindelijk een fujara had gemaakt die goed klonk, ben ik daarmee naar Slovakije getrokken, waar de oorsprong van het instrument ligt."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Ik ben autodidact. School is voor mij altijd een gevangenis geweest"
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Ik wilde me gaan bijschaven bij de meesterbouwers daar. Tot mijn verrassing konden ze mij daar niets meer leren. Jan Sulik, een van die meesterbouwers, speelde op mijn instrument en zei: waw, man, hoe heb je dat gedaan? Door koppig zelf te prutsen en te zoeken had ik blijkbaar iets goed gedaan, dat afweek van de traditie. Hij nam me mee naar zijn atelier, gaf me een grote fujara waar hij op dat moment aan werkte en vroeg me om het geluidssysteem bij te snijden: 'maak je geen zorgen als het fout gaat, doe gewoon'."
"Maar voor mezelf was ik een beginneling. Ik kon er moeilijk inkomen dat ik niets meer kon bijleren. Wat later hoorde ik van het bestaan af van Pavol Smutny, een Slovaak die als de absolute meesterbouwer van fujara's wordt beschouwd. Ik ben hem gaan zoeken, ook al kende ik zijn adres niet, ik wist alleen in welk dorp hij woonde. Uiteindelijk vond ik zijn vrouw in een kleine boerderij, en ze vertelde mij dat hij naar het bos was gegaan om hout te hakken. En daar heb ik hem gevonden. Ik maakte een ongelofelijke klik met die mens, ook al spraken we niet dezelfde taal. Ik ben hem zonder iets te zeggen beginnen helpen, hij wist niet eens waarom ik daar was."
"Terug op de boerderij heb ik hem mijn instrument getoond, en vervolgens is hij mijn techniek beginnen bijschaven. Daar moet je op letten, dit kan beter. Alles gebeurde via gebaren, oogcontact en tekeningen. Ik denk dat hij zo open was omdat ik de moeite had gedaan om drie jaar op mezelf te wroeten en te zoeken. Die ontmoeting was een mooi cadeau en het afscheid was zeer emotioneel. De fluiten die ik nu maak, zijn eigenlijk een combinatie van wat ik door prutsen en intuïtief zoeken gevonden heb, en wat hij mij geleerd heeft. Ik zoek die man nog altijd op als ik in Slovakije ben."Je hele huis ligt en staat vol takken. Waarom heb je er zoveel nodig?
"Het hout moet ongeveer vier jaar drogen eer ik het kan bewerken. Elke winter ga ik op zoek naar hout. Dat moet in de winter, want in de herfst stopt de sapstroom en vallen de blaadjes af. Tijdens de winter zit er dus het minste sap in de stam en als je het dan afzaagt, zal het sneller drogen, stabieler zijn en minder snel barsten. Daarom werd hout vroeger in de rivier gelegd zodat het sap vervangen werd door water, wat dan rustig kan verdampen."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Elke winter ga ik in het bos op zoek naar hout. Het duurt ongeveer vier jaar eer het droog genoeg is om er een instrument van te maken."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Aanvankelijk ging ik op zoek naar takken op braakliggende terreinen of bij mensen thuis. Maar nu heb ik van de stad Gent een vergunning gekregen om in natuurgebied te mogen snoeien. Ik weet wat ik doe, en bovendien snoei ik voornamelijk heesters en struiken, die zijn het best geschikt. De takken zijn vaak krom, maar eens ze droog zijn, krijg je die makkelijk recht in een metalen goot om ze dan te kunnen boren."
"Van zodra het hout droog is, zet ik het open tegen de muren. Zo kan ik beter kiezen. Als ik iets wil maken, loop ik rond en kan ik snel zien welke tak het meest geschikt is. Eigenlijk moet ik niet eens rondlopen, want ik weet precies welke tak waar staat als ik mijn ogen sluit."
"Het maken van een fluit begint in feite als ik een tak afzaag. Ooit hebben ze eens een stapeltje vers gezaagd hout van mij gepikt, dat ik in het gras had laten liggen naast een bos, met de bedoeling het de volgende dag te komen halen. Maar het was weg. Tot tien dagen daarna had ik iets van verdomme, die tak zat daarbij, en die, en die! Ik schrok ervan dat ik op dat moment soms al tot in detail wist wat voor fluit ik uit een bepaalde tak wilde maken."
Waarom gebruik je antieke handboren?
"Aanvankelijk probeerde ik met modern, Westers gereedschap takken uit te boren, maar dat werkte niet. De meeste boren die wij kennen, malen hout. Als je daarmee een tak probeert te doorboren, dan komt die boor er ergens halverwege aan de zijkant uit. Je kan weinig controle uitoefenen."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Met modern gereedschap kan je geen tak uitboren."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"De grote handboren die ik gebruik, lepelen het hout leeg. In takken heb je altijd een zachter stukje in het midden en zo'n gedraaide lepelboor trekt zich daarin. Je moet gewoon een beetje sturen. Bovendien laat zo'n boor een spekglad oppervlak na, er blijven bijna geen vezels achter. Eens recht geplooid boor ik een tak op een uur of drie door. Na acht slagen zit de boor vol en moet je hem eruit halen. Dan weer acht slagen, er terug uit, enzovoort."
Waar vind je die handboren? Worden ze nog gemaakt?
"Ik ken één Noor die ze nog zelf met de hand smeedt, de man is al in de zeventig. Hij maakt ze nog in echt grote diameters, voor gebruik in de traditionele scheepsbouw. Een vriend van mij is smid, en is bij hem in de leer gegaan, maar na een paar maanden heeft hij het opgegeven. Het is niet zo eenvoudig als het lijkt. Je kan wel iets maken dat erop lijkt, maar het moet ook nog eens precies de juiste diameter hebben en spekglad boren. Helaas is die Noor ook een koppigaard. Hij maakt al 50 jaar hetzelfde en als je hem dan een boor vraagt met een ander schroefkopje, dan heeft hij daar geen zin in."
"Vijftien of twintig jaar geleden was er nog een Duitse of Oostenrijkse fabriekssmederij die zo'n handboren machinaal vervaardigde, maar die boorden slecht en het bedrijf is nu gestopt. Bijna alle handboren die ik gebruik zijn met de hand gemaakt door een smid en dateren uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Boeren gebruikten ze bijvoorbeeld voor het uitboren van waterleidingen."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Zonder internet zou ik onmogelijk kunnen doen wat ik nu doe. Ik zou moeilijk aan mijn gereedschap geraken, ik zou niet aan mijn kennis en inspiratie geraken, en ik zou mijn instrumenten niet kwijt raken."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"De meeste handboren vind ik via internet, meestal eBay. In Noorwegen betaal ik al gauw 250 euro voor een handboor met een grote diameter, terwijl ik soortgelijk gereedschap ook voor een appel en een ei op eBay kan vinden. Ik heb het geluk dat ik in een tijd leef waarin iedereen de zolder leegmaakt en al dat gerief van opa op het internet smijt."
"Voor mij is dit het ideale tijdperk. Zonder internet zou ik onmogelijk kunnen doen wat ik nu doe. Ik zou moeilijk aan mijn gereedschap geraken, ik zou niet aan mijn kennis en inspiratie geraken, en ik zou mijn instrumenten niet kwijt raken. Het is ook dankzij internet dat mensen me weten te vinden en het maakt het ook makkelijk om kennis uit te wisselen met andere instrumentenbouwers. Ik doe wat ik doe, op een zeer traditionele manier en met antiek gereedschap, maar zonder mijn laptop zou het nooit gelukt zijn."
Je bent geen nostalgisch type?
"Absoluut niet. Ik wil geen oude dingen, ik wil gewoon goeie dingen. Waarom gebruik ik dan vooral antieke gereedschappen? Spijtig genoeg omdat de dingen vroeger zoveel beter gemaakt werden. Kijk naar mijn beitels, ik gebruik bijna uitsluitend antieke exemplaren. Sommigen van mijn beitels zien er niet uit, maar het staal is beter. En het zijn bezielde objecten."
"Ik gebruik mijn gereedschap intensief. Het wordt een verlengstuk van jezelf, net zoals een muziekinstrument een verlengstuk wordt van jezelf. Dus het moet goed zijn, en aangenaam om mee te werken. Vroeger was dat vanzelfsprekend. Maar als je nu naar de Brico gaat voor gereedschap, dan kom je met zeer triestige dingen terug. Je kan nog altijd goed nieuw gereedschap kopen, via internet, maar voor een goede nieuw gemaakte, handgesmede beitel betaal je al gauw zestig euro. Op de rommelmarkt of op eBay betaal je veel minder."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Ik ben geen nostalgisch type. Ik gebruik antieke gereedschappen omdat dingen vroeger zoveel beter gemaakt werden."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Ik sluit niet categoriek moderne technologie uit. Als er nieuwe technieken zijn om hout te drogen, probeer ik die ook uit. Meestal werken die dan niet zo goed, maar ik wil dat allemaal zelf testen. Ik gebruik ook industrieel geslepen mesjes voor het snijden van de geluidssystemen. Ik zou dat met gewone messen kunnen doen, maar dan zou ik hier uren staan slijpen -- het moet echt heel scherp zijn om precies genoeg te kunnen werken."
"Helaas zijn dat dus wegwerpmesjes. Het is het enige afval dat ik produceer, samen met het plastic waarin ze verpakt zitten. Voor de rest produceer ik alleen maar zaagsel. Ik gebruik zelfs nauwelijks lijm. Alles spant in elkaar en het hout wordt beschermd door het in lijnolie onder te dompelen. Een andere toegeving die ik maak is het gebruik van PVC-afvoerbuizen als ik een instrument naar de andere kant van de wereld moet sturen. Want als je ze in een kartonnen doos stopt, komt dat natuurlijk niet goed."
Je werkt dus wel vanuit een ecologisch bewustzijn?
"We produceren een massa afval. Bijna alles wat vandaag verkocht wordt, is brol. Er worden dingen verkocht die zo gemaakt zijn dat ze binnen drie jaar kapot gaan. Vijftig of zestig jaar geleden werd alles gemaakt om 200 jaar lang mee te gaan. Dat wil daarom niet zeggen dat alles 200 jaar moet meegaan. Op een bepaald moment heeft iets zijn sterfpunt bereikt en gaat het kapot. Dat is oké. Zo is de natuur. Als je een van mijn instrumenten weggooit in het bos, dan is het na 15 jaar verdwenen. Het probleem is dat we dingen maken uit materialen die veel langer meegaan, maar de producten dan na een paar jaar moeten weggooien."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Bijna alles wat vandaag verkocht wordt, is brol."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Mijn instrumenten gaan minstens een leven lang mee als ze goed worden onderhouden. Ik zorg altijd dat mijn hout goed en langzaam gedroogd is, zodat er geen barsten inkomen. Ik zoek de meest geschikte houtsoort die ik kan vinden, en elke fluit wordt ook nog eens 24 of 48 uur ondergedompeld in lijnolie, totdat het hout verzadigd raakt. Dat beschermt tegen schimmels en verrotting. Je moet ze wel geen tien jaar lang op zolder leggen en er niet naar omkijken, want dan bestaat de kans dat er kevertjes of houtwormpjes inkomen. Maar dat is met alle muziekinstrumenten en houten gebruiksvoorwerpen zo. Het moet onderhouden en gebruikt worden, anders gaat het kapot."
Hoe ziet je doorsnee werkdag eruit?
"Dat hangt er van af met wat ik bezig ben. Meestal werk ik 50 minuten geconcentreerd door en zit dan een minuut of tien op internet. Inspiratie opdoen, informatie zoeken, mails beantwoorden, domme filmpjes bekijken. Maar als ik aan het geluidssysteem bezig ben, dan zit ik urenlang geconcentreerd bezig en dan zet ik ook mijn telefoon uit. Als ik fujara's maak, maak ik er meestal twee tegelijk. En dan heb ik een periode nodig van een dag of tien, waarin ik zo weinig mogelijk wil worden gestoord en liefst ook helemaal alleen ben."
"Tijdens die periodes raakt mijn werkritme wel wat in de war. Als ik alleen ben, kan ik niet stoppen met werken en ga ik tot een stuk in de nacht door. Overdag is er ook te veel afleiding. De zon schijnt, je moet naar de winkel, eten maken, enzovoort. Pas als de avond valt, raak ik in een goed werkritme. Na zo'n periode van tien dagen zie ik er wat sjofel en ongezond uit, maar ik voel me wel supergoed."
Kan je overleven als fluitenmaker?
"[Een diepe zucht]. In België is dat een groot probleem. Ik doe mijn best om binnen de lijntjes te kleuren, maar ze maken het me niet makkelijk. Wat ik doe, wordt niet aanvaard als artistiek werk. Want mijn instrumenten zijn volgens de Belgische wet gebruiksobjecten. Terwijl ik toch nooit twee keer hetzelfde maak, elk instrument is uniek. Ik beschouw mijzelf eerder als een beeldhouwer dan als een instrumentenbouwer, ik maak mallen voor klank, ik zoek het geluid dat in een bepaalde tak zit. Maar het feit dat je op mijn fluiten kan blazen, maakt dat er 21 procent BTW op moet worden betaald en dat ik belast wordt zoals een loodgieter."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Ik verdien niet genoeg om zelfstandige te kunnen worden, en als deeltijds zelfstandige zou ik niet genoeg tijd overhouden om mijn werk naar behoren te kunnen uitvoeren."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Ik verdien niet genoeg om zelfstandige te kunnen worden, en als deeltijds zelfstandige zou ik niet genoeg tijd overhouden om mijn werk naar behoren te kunnen uitvoeren. Ik sta één dag per week in een pianowinkel en ik doe af en toe freelance opdrachten voor Muze, maar om deeltijds zelfstandige te worden heb ik meer uren nodig. Probleem is dat ik nu al bijna continu in mijn atelier sta te werken. Wel kan ik, als ik een instrument verkoop, een factuur schrijven via een interimkantoor. Het is vergelijkbaar met wat Smart doet. Maar ik verlies ongeveer 65 procent op elke factuur en ik kan enkel wat materiaalkosten inbrengen."
De wetgeving ontmoedigt dus ambachtelijk werk?
"Als je er goed van wil leven, moet je eigenlijk brol beginnen maken of machines gebruiken. Kies je voor kwaliteit en handwerk, dan snijd je al snel in je eigen vlees want je product wordt onbetaalbaar. De dag van vandaag vind je nog heel moeilijk kwalitatieve, degelijke, bezielde objecten, terwijl ik toch heel sterk aanvoel dat mensen er nood aan hebben."
"Ik had vroeger een atelier in de stad en de deur stond altijd open. Om de haverklap kwamen mensen van allerlei pluimage me gefascineerd vragen wat ik aan het doen was. Ze spoorden me aan om verder te doen, ook al kenden ze niks van muziek. Maar op politiek niveau dringt dat blijkbaar niet door. Ik ben een beetje bang dat als je mensen ontmoedigt om ambachtelijke schoenen en meubels en soortgelijke te maken, we straks allemaal aan de Prozac zitten. Bezielde objecten zijn een belangrijk onderdeel van onze bestaanskwaliteit."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Een tijd geleden kreeg ik het aanbod om plastieken fujara's te maken. Ik had aardig wat geld kunnen verdienen, maar ik heb het aanbod afgeslagen."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Een tijd geleden kreeg ik het aanbod om veel goedkopere, plastieken fujara's te maken. Maar ik heb het aanbod afgeslagen. Ten eerste loopt de wereld al over van de brol en vuiligheid die er over drieduizend jaar nog zal liggen. Ten tweede doe ik graag wat ik doe. Als ik plastieken fluiten zou moeten maken, dan zou ik evengoed in de Match kunnen gaan werken, dat is voor mij hetzelfde. Iemand anders heeft dat aanbod wel aangenomen, en die verdient daar nu aardig wat geld mee."
Heb je daar dan geen spijt van als je geld te kort hebt?
"Nee, ik ben heel content dat ik het niet gedaan heb. Ik doe wat ik graag doe. Het gebeurt dat ik vier dagen aan een fluit werk en ze dan weg zwier en opnieuw begin, omdat ik niet tevreden ben. Dan heb ik vier dagen voor niks gewerkt, maar ik weet dat mijn klant tevreden zal zijn. Ik verkoop alleen maar een instrument als ik het gevoel heb dat ik het niet wil wegdoen. Dan weet ik dat het goed zit. Uiteindelijk zal ik daar waarschijnlijk de vruchten van plukken, want tevreden klanten zorgen voor nieuwe klanten."
"Maar dat is niet eens het doel. Ik kan gewoon niet anders werken. Als ik een week op reis ben en ik kan geen fluiten maken, dan wordt ik gek. Ik neem altijd een stel messen mee en dan maak ik instrumenten uit materialen die ik tegenkom. Dat had ik niet met het schilderen en daarom weet ik dat ik mijn ding gevonden heb."
Je krijgt meer en meer succes. Wat als er op een dag meer bestellingen binnenkomen dan je zelf aankan?
"Dan is dat maar zo. Ik ken instrumentenbouwers die een wachtlijst hebben van drie jaar. Zo verlies je natuurlijk negen op de tien van je klanten. Maar diegenen die willen wachten, zijn het dan echt wel waard om er een instrument voor te maken. Bovendien geeft zo'n wachtlijst me ook een zekere bestaanszekerheid. Het is niet mijn bedoeling om rijk te worden. Ik wil mijn ding kunnen doen en overleven, meer niet."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Als ik een week op reis ben en ik kan geen fluiten maken, dan word ik gek."
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
"Mensen zoals ik zijn meestal geen goede zakenmensen. Ik maak alleen maar waar ik graag zelf op speel. Als mensen mij bijvoorbeeld vragen om een dwarsfluit te maken, dan ga ik daar niet op in omdat het instrument me niet raakt, en ik dus geen zin heb om er op te leren spelen. Ik zou wel iets dwarsfluit-achtig kunnen maken, maar ik kan alleen maar weten of ik iets goed heb gemaakt als ik het instrument beheers. Sommige mensen moeten ook lang wachten op hun instrument. Ik heb periodes waarin ik alleen maar bepaalde fluiten maak. Kwaliteit leveren kan alleen maar met de juiste instelling en als je er zin in hebt, dus neem ik ook die vrijheid."
Hoeveel kost een van je instrumenten?
"Dat hangt er van af. Voor mijn instrumenten betaal je meer dan voor een handgemaakte, gegraveerde fujara uit Slovakije. En mijn fujara's zijn niet eens versierd, maar gewoon gepolierd. Een fluit graveren kost meer tijd dan ze te maken, dus dat doe ik zelden. Ik heb klanten omdat mijn instrumenten anders zijn, zowel qua klank als uiterlijk. Maar concurreren met iemand die aan een veel lagere prijs werkt en ook goed werk levert, is natuurlijk moeilijk. Om er goed van te kunnen leven, zou ik eigenlijk moeten verhuizen naar een spotgoedkoop land. Zodat ik goedkoper kan leven en minder belast wordt op mijn arbeid."
"Mijn idee is om een mobiel atelier te bouwen: een werkbank, gereedschap en wat droog hout in een kleine vrachtwagen of een grote bestelwagen, waarmee ik dan ga en sta waar ik wil. Veel plaats heb ik niet nodig, want ik gebruik geen machines. Zelfs elektriciteit heb ik nauwelijks nodig, tenzij dan voor mijn laptop en voor verlichting. Ik heb natuurlijk wel wat plaats nodig om hout te drogen, maar omdat het jarenlang moet drogen, hoef ik dat niet altijd en overal mee te sleuren. Dus ik kan dat hier en daar bij vrienden bewaren. Maar voorlopig is dat een droom."
Kris De Decker (met dank aan Katrien en Martine)
Voor meer informatie, zie: Fujara Flutes.
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Verwante artikels:
- Handboren en manuele boormachines: stil, veilig, krachtig, milieuvriendelijk - en nauwelijks nog te vinden
- Made in Vlaanderen: een garderobe uit eigen streek
- Maak alles samen: open modulaire hardware
- Het Museum voor de Oudere Technieken: handwerktuigen
- Vergeten technologie: 4.000 knopen
- Tegels als een alternatief voor staal: het tamboerijngewelf
- Bouw je eigen energiefiets of fietsmachine
- Maak alles zelf: online handleidingen en instructies voor lowtech doe-het-zelvers
- Breimachine op windkracht: en 4 andere doe-het-zelfprojecten
- Automata: duurzaam speelgoed voor ingenieurs
- Voorbij de blokhut: bouwen met volledige bomen
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
|
|
(1)
Wauw gaaf die fluiten, speel graag fluit! Eens luisteren welke ik zou willen....
En dan weer verder werken aan lessen over wijzigingen in ons economisch systeem die perverse prikkels omdraaien en sturen op sluiten kringlopen.
#kringloopeconomie Fijn Kris dat je hier aandacht aan besteed, de sleutel tot duurzame transitie zou wel eens in de economie kunnen liggen!
Arbeid is bizar duur en grondstoffen bizar goedkoop, je reinste millieucriminaliteit!
Geplaatst door: Maranke Spoor | 17 september 2012 om 22:15
(2)
Ik vergat nog de links naar de video's waarop Winne op zijn fujura's speelt:
http://www.youtube.com/watch?v=n5G_xQQFE5I&feature=relmfu
http://www.youtube.com/watch?v=HhM3Cce3ITk&feature=relmfu
Geplaatst door: Kris De Decker | 17 september 2012 om 23:57
(3)
Wat een geweldig interessant artikel. Ik heb er van genoten.
Bedankt.
Geplaatst door: Gerard | 15 oktober 2015 om 17:59
(4)
Beste mensen,
Ben op zoek naar een bouwtekening van de futajara,
ook wel fujara. wie kan iets dergelijks naar mij opsturen?
Alvast hartelijk dank,
Groet
R.H.Kummer
E: [email protected]
Geplaatst door: R.H.Kummer | 09 februari 2018 om 10:17