Made in Vlaanderen: een garderobe uit eigen streek

Een lokale, veerkrachtige economie draait om meer dan alleen maar voedsel en energie. Rebecca Burgess stampte in Californië op een jaar tijd een alternatieve, regionale distributieketen voor textiel en kleding uit de grond. Dankzij een uniek verbond van landbouwers, herders, ontwerpers, kleermakers en consumenten werd de geglobaliseerde textiel- en mode-industrie een hak gezet. Hetzelfde systeem kan ook op vele andere consumentengoederen worden toegepast.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nog niet zo heel lang geleden werd een groot deel van wat we in de winkel konden kopen lokaal of regionaal geproduceerd: voedsel, kleding, meubels, bouwmaterialen, elektrische apparaten, noem maar op. Vandaag komen al deze producten meestal van ver weg. Niet omdat dat betere producten oplevert, maar omdat het veel goedkoper is: onze spullen worden gemaakt in landen waar arbeid haast niets kost en waar niemand zeurt over milieuvervuiling. Dat levert de fabrikanten meer winst op en de klanten meer producten - globalisering heeft alles goedkoper gemaakt.

Maar de duistere kant van dat succesverhaal - slavenarbeid, ecologische rampspoed, sociale ontwrichting - zien we niet. Bovendien steunt het hele systeem op een continue toevoer van grote hoeveelheden goedkope fossiele brandstoffen. Zonder goedkope scheepsbrandstof, geen goedkope t-shirts uit Cambodia. Zonder goedkope kerosine, geen goedkope boontjes uit Afrika. Met andere woorden: als er op een dag een (tijdelijk) einde komt aan de toevoer van goedkope fossiele brandstoffen, zijn we de pineut.

Werk in eigen streek

Het zou dus geen slecht idee zijn om alvast levensnoodzakelijke producten opnieuw dichter bij huis te produceren. Dat zou onze samenleving beter bestand maken tegen een onderbreking in de globale distributieketen omwille van oorlog, politiek spierballengerol, noodweer of ander onheil. We zouden ook flink wat olie besparen omdat lokaal gefabriceerde producten over veel kortere afstanden worden vervoerd. Lokale productie brengt ook jobs met zich mee. Bovendien zouden we de ogen niet kunnen sluiten voor de sociale en ecologische omstandigheden van het productieproces. Het logische nadeel is dat producten een stuk duurder zouden worden. Belgen en Nederlanders zijn niet bereid te werken voor 1 euro per dag.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Je moet niet per se groenten of fruit kweken om je schouders onder een duurzame economie te zetten

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Op dit moment kan lokale productie op economisch vlak onmogelijk concurreren met het globale productiesysteem, dat altijd goedkoper kan leveren - ondanks de grote afstand. Politieke maatregelen zouden daar verandering in kunnen brengen, al lijkt het niet verstandig om daar op te gaan zitten wachten. Maar consumenten kunnen ook het heft in eigen handen nemen met de oprichting van een coöperatie: ze investeren samen in lokale productie omdat ze daar de (niet-materiële) voordelen van in zien.

Door de gemeenschap ondersteunde boerderijen

Zowel in België als in Nederland zijn op die manier al verschillende initiatieven gestart waarbij consumenten en landbouwers samen een alternatieve productie- en distributieketen opzetten voor landbouwgewassen (groenten, fruit, vlees, brood, zuivel). De boeren garanderen de consumenten (organisch geteeld) voedsel en de consumenten garanderen de boeren een afzetmarkt, en dus een inkomen.

Veel van deze initiatieven zijn gegroepeerd onder de term "community supported agriculture" of CSA. Wereldwijd zijn er sinds 1984 zo'n 17.000 van deze boerderijen opgericht, vooral in de Verenigde Staten. In Vlaanderen dook de eerste CSA-boerderij pas op in 2007, maar intussen zijn er al negen.

Bij deze initiatieven gaat de steun die de consument aan de boerderij verleent, soms verder dan alleen maar het garanderen van een afzetmarkt. Er wordt bijvoorbeeld ook meegeholpen bij de oogst of het wieden van onkruid - omwille van het sterk seizoensgebonden karakter is het voor een landbouwer soms erg moeilijk om voor de oogst en het wieden voldoende werkkrachten te vinden. Ook de Belgische voedselteams brengen consumenten en landbouwers samen.

In Nederland zijn gelijkaardige initiatieven ook onder andere benamingen opgericht, zoals Pergola of de Groene Volksverzekering. Deze scriptie (pdf) geeft een mooi overzicht van de Nederlandse situatie in 2008.

Regionale kledingproductie

Dezelfde organisatiestructuur kan echter op veel andere producten worden toegepast. Dan hebben we het over "community supported manufacturing", door consumenten gesteunde productie van allerlei goederen. Je moet dus niet per se groenten of fruit kweken om je schouders onder een duurzame economie te zetten. Er is ook ruimte voor andere vaardigheden en talenten.

Een mooi voorbeeld hiervan is het "Fibershed"-project, dat eind 2010 van start ging. Initiatiefneemster Rebecca Burgess stelde zich de uitdaging om een jaar lang alleen maar kleding te dragen die binnen een straal van 150 mijl (240 kilometer) was geproduceerd.

Het betreft dan zowel de productie van de grondstoffen (wol, organisch katoen, natuurlijke kleurstoffen), de bewerking van het textiel, en het ontwerpen en maken van de kleding.

Kennis en machines zijn weg

Dat klinkt allemaal makkelijker dan het is. Vrijwel alles wat we tegenwoordig dragen is aan elkaar genaaid in een atelier in Azië. Westerse landen hebben wel kledingontwerpers, maar maken al decennia zelf geen confectiekleding meer. Niet alleen de kennis maar zelfs de technologie is verdwenen. De deelnemers aan het Fibershed-project slaagden er niet in om moderne machines te vinden voor de productie van kleding.

Ze vielen voor het meeste werk dan maar terug op grootmoeders middelen: spinnewielen, breinaalden, weefgetouwen. Jane Deamer, een oude dame die nog over textielmachines beschikte, werd een onmisbare schakel in de regionale productieketen. Katharine Jolda, een andere deelneemster, maakte ook zelf een machine: een pedaalaangedreven kaarder voor het bewerken van ruwe wol of katoen.

Ondanks de moeilijkheden slaagde het project in zijn opzet. Op een jaar tijd ontstond een regionale productie- en distibutieketen die kledingontwerpers uit het hippe en stedelijke San Francisco verbond met landbouwers, veehouders en ambachtslui van het omringende platteland.

Er werd kleding gemaakt van organisch katoen en van de vacht van schapen, geiten, konijnen en alpaca's. Kleurstoffen werden gehaald uit inheemse planten (vooral bloemen) die speciaal voor het project werden ingezaaid. Alle deelnemers brachten hun eigen, specifieke talenten mee, wat Rebecca een zeer gevarieerde garderobe opleverde - inclusief ondergoed, een regenjas en accessoires.

Natuurlijk bewijst het succes van Fibershed nog niet dat een regio op die manier voldoende kleding kan produceren voor een lokale gemeenschap. Wel laat het zien dat we in staat zijn om behoorlijk snel een alternatief systeem op te bouwen voor een kwetsbaar globaal model - en dat zoiets heel veel enthousiasme opwekt bij de deelnemers. Hoewel het project officieel is afgelopen, blijven alle deelnemers actief en werd een online marktplaats opgericht waarop ze hun waren en talenten aanbieden.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Moderne textielmachines zijn zo goed als onvindbaar in westerse landen

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wie geregeld bij H&M binnenwandelt, zal opkijken van de prijzen: goedkoop is lokaal geproduceerde kleding niet. Maar deze prijzen zijn uiteraard realistischer dan de kunstmatig lage prijzen die we nu betalen - een katoenen t-shirt kan alleen maar voor 5 euro worden verkocht omdat die prijs gebaseerd is op uitbuiting, milieuschade en goedkope scheepsbrandstof.

Wie lokaal geproduceerde kleding koopt, zal dus minder kleding kunnen kopen. Dat vloekt uiteraard met het zakenmodel van de mode-industrie, die haar uiterste best doet om ons er elk seizoen van te overtuigen dat wat er in onze kleerkast hangt, hopeloos ouderwets is.

Opvallend is dat de online winkel van Fibershed ook lokale consumptie aanmoedigt: de klant komt bij voorkeur uit de buurt. Zoniet wordt er opnieuw transport over lange afstand geïntroduceerd. Iedere regio moet dus zijn eigen systeem opzetten. Het Fibershed-project kreeg intussen navolging in een zestal andere Amerikaanse staten.

Herders

Ook in Europa bestaat een zeer gelijkaardig project: Obrador Xisqueta in de Spaanse Pyreneeën (Xisqueta is een schapenras, obrador betekent werkplaats). Het initiatief - een verbond tussen herders en kleermakers - bestaat al sinds 2008 en heeft ook een online winkel. De Pyreneeën hebben altijd herders gekend, maar sinds de globalisering van de wolhandel is hun toekomst in gevaar: het scheren van de schapen kost nu meer dan wat de wol op de wereldmarkt oplevert. De schapen worden gehouden voor de kaas en het vlees, maar de wol wordt vaak weggegooid. Tenzij consumenten er de waarde van inzien en bereid zijn meer te betalen voor een lokaal product.

Kledingproductie in België en Nederland

Soortgelijke projecten zouden ook in België en Nederland kunnen worden opgezet (beknopte handleiding). Uiteraard heeft elke regio zijn sterktes en zwaktes, en zijn eigen specialiteiten. België produceert bijvoorbeeld nog steeds veel vlas, een grondstof voor linnen. Het grootste deel daarvan wordt, vaak na een eerste bewerking, uitgevoerd naar China. Daar wordt het tot lakens en kleding verwerkt, die dan vervolgens (onder andere) opnieuw in België op de markt komen.

Die omweg levert goedkopere producten op, maar ook alle eerder besproken nadelen. Die schakel in het productieproces lokaal uitvoeren zou ons werkgelegenheid opleveren en ons dwingen om de bewerking van het linnen milieuvriendelijk uit te voeren - de ecologische schade die de textielindustrie aanricht in de derde wereld wordt bij ons immers niet aanvaard.

Lokaal geproduceerde zonnepanelen?

Er zouden ook lokale productie- en distributieketens kunnen worden opgezet voor andere gebruiksgoederen, zoals meubels, cosmetica of schoonmaakmiddelen. Lokaal gesteunde reperatiecentra zijn ook haalbaar en bijzonder nuttig. Natuurlijk is een honderd procent lokale of regionale economie een illusie. De internationale handel is geen uitvinding van de Industriële Revolutie. Er zijn nu eenmaal grondstoffen en producten die alleen maar in bepaalde gebieden te vinden zijn. Je kan bijvoorbeeld geen koffie telen in Belgie of Nederland. Ook een door consumenten gesteunde, lokale productie van zonnepanelen of computerchips zal niet voor morgen zijn, omdat de fabricage ervan erg complex is en exotische grondstoffen vraagt.

Kris De Decker

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Lees meer: Isolatie - eerst het lichaam, dan het huis.

Er zijn bibliotheken vol geschreven over het belang van isolatie voor woningen en over het rendement van verwarmingstoestellen. Maar over het besparingspotentieel van kleding wordt in wetenschappelijke en technische studies met geen woord gerept. Nochtans is er ook op dat vlak heel wat technologische vooruitgang geboekt. Moderne thermische onderkleding kan ervoor zorgen dat de thermostaat flink lager kan worden gedraaid - zonder aan comfort en sex-appeal in te boeten. De potentiële energiebesparing is enorm, de kostprijs nihil.

Comments

[Geplaatst door: Rens Verpaalen]

(1)

Alweer: DANK voor m.n. het artikel over lokale/regionale produktie/konsumptie.
Hoopgevend en bemoedigend, zonder verlies van realiteitszin!
Rens

[Geplaatst door: Dirk]

(2)

Ben blij met dit artikel; niet alleen uit ecologisch oogpunt. Zeker ook uit economisch. Schaalverkleining & locale economie is misschien wel duurder, maar zorgt naar mijn gevoel wel voor een stabielere ardbeidsmarkt. Gesteund/gepushed door de lagekostenproductie-uitbuitingspraktijken zijn we allemaal boven onze stand gaan leven...

[Geplaatst door: lia]

(3)

een goed begin terug naar de basis en arbeid.

[Geplaatst door: Oege Tattje]

(4)

super inleiding, Het zou verboden moeten worden om te goedkope en niet duurzame artikelen te produceren. Dit leidt tot grote verkwisting van onze uitputtende voorraad fossiele brandstoffen.Fossiele brandstoffen zijn in mijn beleving een zeer kostbare erfenis die we maar een keer krijgen en niet mogen verkwanselen. Helaas zijn we in oorlog met de marketing en kapitalistische maatschappij en we verliezen iedere dag. Het zal nog wel even duren voordat het grote publiek zich beseft waar de slachtoffers zijn gevallen en dat er alsnog een grote prijs betaald moet worden voor deze zogenaamde goedkope producten.
Oege

[Geplaatst door: boerke]

(5)

Alles leuk en wel, maar voor een modale nl'er zijn prijzen zoals op die fibershed homepage natuurlijk onbetaalbaar,
100 euro voor een sjaal? dan heb je een echt goede baan in niet ecologische principes nodig om dit te bekostigen.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(6)

@ boerke:

Ik heb het even opgezocht. Het gemiddelde inkomen in Nederland bedroeg 1.670 euro netto in 2011. Het zou me dus verbazen dat de modale Nederlander zich geen sjaal van 100 euro kan veroorloven. Hij of zij spendeert zonder te verpinken 800 euro aan een iPad, om maar iets te noemen.

http://www.gemiddeld-inkomen.nl/inkomens-vanaf-1970.php

[Geplaatst door: boerke]

(7)

@ kris....
Doe toch effe normaal man....(wink)
je gaat toch geen 100 euro neertellen voor een sjaal, als je van je 1670 euro
nog 800 hypotheek of huur betaald, gas/licht, verder nog 4 gezinsleden hebt...2 met beugeltjes etc. en het niet eco alternatief (net zo warm) bij de Action 2.95 kost.
(en dan hebben we niet eens een auto)

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(8)

@ boerke

Als drie van die vier gezinsleden kinderen zijn, komt daar in elk geval ook nog een paar honderd euro kindergeld bij. En de beugels worden voor een stuk door het ziekenfonds terugbetaald, niet?

Er zijn ongetwijfeld huishoudens die zich geen sjaal van honderd euro kunnen veroorloven. Maar als een gezin wel geld heeft voor een skivakantie of een waaier aan elektronische gadgets, dan gaat dat argument niet op. In dat geval gaat het om een egoïstische keuze: liever meer consumeren dan minder maar duurzaam en sociaal verantwoord consumeren.

Afgezien daarvan is de hoge prijs van de sjaal gedeeltelijk te wijten aan het feit dat de deelnemers van het project het met grootmoeders middelen moesten stellen. Als ze over moderne machines zouden kunnen beschikken, zou de prijs lager zijn.

Je kan trouwens ook zelf een sjaal breien, met duurzaam geproduceerde wol. Ook goedkoper. En dan heb je iets om handen op de skilift.

[Geplaatst door: Piet Trompenaars]

(9)

Tip; Kijk eens op de site van ontwerpster Christien Meindertsma. Die laat zien dat duurzaamheid ook met schoonheid gepaard kan gaan.

[Geplaatst door: vyvey greet]

(10)

waar vind ik in belgie belgische stof (vlas-linnen- hennepvezel-wol) die 100% belgisch is. Dus hier gesponnen, geweven, gekaard, geverfd (natuurlijk met belgische bloempjes), kortom compleet hier bewerkt klaar om mee aan de slag te gaan. daar zoek ik al lang naar om inderdaad een lokale garderobe te maken. en is er ook al belgische ondergoed te vinden ergens? bio-bh's om maar wat te zeggen. dit artikel las ik met interesse wegens de titel. "nu zou ik wel mijn antwoorden krijgen" dacht ik, maar nergens vind ik een link naar de "made in vlaanderen" garderobe uit eigen streek. kan die alsog op deze site komen ? merci voor deze site trouwens.

[Geplaatst door: Renaat]

(11)

Waarom zou de producten absoluut Belgisch of Vlaams moeten zijn? Uiteindelijk zijn landsgrenzen redelijk artificieel, maar zeggen ze niets over de ecologische impact van producten.
Dat men meer lokaal wil werken vind ik prima, transport is nu eenmaal één van de vele elementen die meespelen in ecologische voetafdruk van productie en ook sociaal is er vaak wel wat te zeggen om te kiezen voor lokale producten. Maar om een landsgrens daarbij als 'heilig' te zien vind ik erg ver gaan. Een product dat van vlak over de landsgrens is, kan zelf van minder ver komen dan iets van de andere kant van het land.
Bovendien is de afstand ook maar één van de factoren die de ecologische voetafdruk bepalen. Zo is het soms beter om een product te kopen dat van iets verder komt maar milieuvriendelijker is geproduceerd dan een lokaal product. (Denk b.v. maar aan tomaten die in België bijna altijd worden geproduceerd in serres die sterk moeten verwarmd worden t.o.v. b.v. Spaanse tomaten.)

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(12)

@ Greet:

Zoals Renaat stelt zijn Vlaanderen en België wat te klein voor het opzetten van lokale productie. Het project in Californië hanteert een omtrek van 240 kilometer, en dan zit je bij ons al snel buiten de landsgrenzen. Het zou al mooi zijn als alle grondstoffen en bewerkingen Europees zouden zijn. Maar zelfs dat is momenteel nauwelijks haalbaar. Het antwoord op je vraag is dus: voorlopig is het niet mogelijk. Er zijn wel mensen mee bezig en als die resultaat bereiken, lees je het eerst op Lowtech Magazine.

[Geplaatst door: Renaat]

(13)

@ Geert,

bij wat Kris en ik schreven wil ik nog aanvullen dat bij de ecologische transportvoetafdruk van een product het laatste transport niet altijd het belangrijkste is. Zo is het ecologisch niet zo'n ramp om een schip vol te steken met afgewerkte textiel en dat schip enkele duizenden kilometers te laten varen. Ideaal is het niet, maar het zijn vaak de voorafgaande transporten die een grotere invloed hebben op de transportvoetafdruk. Eerste gaat het katoen van A naar B om bewerkt te worden, dan gaat het naar C om textiel te maken waarna het op plaats D tot kleding wordt verwerkt om via E op plaats F verkocht te worden.

Een bekend voorbeeld zijn b.v. de Belgische garnalen die naar Marokko worden gevolgen om daar gepeld te worden. Volgens de verpakking zijn dat dus Belgische garnalen (een lokaal product), maar deze hebben er wel duizenden overbodige kilometers opzitten voor ze hier op een bord belanden.

[Geplaatst door: Elena]

(14)

Heel fijn om dit artikel te lezen.
Helaas las ik enkele 'fouten' die ik graag zou rechtzetten:
"Moderne textielmachines zijn zo goed als onvindbaar in westerse landen." Dit klopt niet, een voorbeeld hiervan is België die nummer 2 is (in de wereld) in de productie van tapijten.
"Niet alleen de kennis maar zelfs de technologie is verdwenen." De Westerse landen zijn net goed in de kennis en technologie, innovaties ontwikkelen gebeurt nog altijd in de Westerse landen.
@vyvey greet; Libeco is een Vlaamse product van linnen. Of al het vlas (voor de productie) uit België komt zou je moeten navragen.

[Geplaatst door: Hadewijch Verhenne]

(15)

Ik ben heel blij met een website als dit! Ondanks mijn enthousiasme over eigen groenten en fruit kweken, over voedselteams en lokale en bio land- en tuinbouw, heb ik me o zo vaak de vraag gesteld: waarom alleen met voedsel? Waarom blijft men ook in transitie en zoveel andere dingen bij dat éne fundament voedsel. Toegegeven, het is supernoodzakelijk, maar dat is kledij, woningen, medicatie, schoenen, enz ook! En daarom is het zo hartverwarmend om dit te lezen. Natuurlijk kan niet iedereen het nu betalen, maar dat betekent niet dat dat zo moet blijven! We kunnen groeien naar een meer lokale economie, als het bewustzijn ook groeit. Jammer genoeg lees ik in al deze commentaren niets over het argument dat deze site nochtans wél duidelijk aangeeft: de slavenarbeid in de derde wereld! De uitbuiting van de mensen ginder, is dat geen argument om hier meer te betalen voor lokale producten? Zo neen, dan hebben ze het recht om ons te overspoelen met hun migratie, wat zou u in hun plaats doen? Als wij het recht hebben onze kledij, computers enz uit hen te zuigen met onze uitbuiting, dan hebben zij het recht om te emigreren naar het voor hen beloofde land: Europa. Proficiat aan de opzet van deze site die dat argument wél weergeeft: Nederlandes en Belgen werken inderdaad niet voor 1 euro per dag. Ook niet voor 10 euro per dag. Ik ga deze site doorsturen naar al mijn vrienden!!! Proficiat!

[Geplaatst door: Hadewijch Verhenne]

(16)

Nog even over degene die met 1.670 of zoiets 3 andere gezinsleden moet betalen, en geen auto heeft: ik geef u honderd procent gelijk dat dat veel te duur is, maar weet u dat tweedehandskledij nog veel minder van het milieu vraagt dan nieuwe bio kledij in een straal van binnen de 240 km? Tweedhandskledij kost aan het milieu helemaal niets! Tenzij het feit dat de vorige eigenaars het met de auto een paar kilometer vervoerden om naar de tweedehandswinkels te brengen. Ik doe dat alvast met de fiets!;-) Zoals u heb ik ook geen auto. Dus: door tweedehandskledij te kopen, ben u nog beter bezig dan door dure lokale bio sjaals te kopen van 100 euro.

[Geplaatst door: lieven david]

(17)

Daar komt nog bij dat synthetische kleding onze wereld verpest bij elke wasbeurt: http://www.ucd.ie/news/2011/10OCT11/241011-Washing-machines-deposit-microplastic-around-worlds-shorelines.html

[Geplaatst door: Inge Leonora-den Ouden]

(18)

Geïnspireerd door Fibershed zijn we in Nederland (inclusief grensgebieden in België en Duitsland) Permanet (NL) gestart. De Facebook-groep is al actief. Aan een website wordt gewerkt.

[Geplaatst door: Malvolio]

(19)

Zoals steeds een heel interessant artikel, dat alweer een discussie op gang trekt wat zeker ook geen kwaad kan :)

Niet veel mensen zijn inderdaad bereid om €100 te betalen voor een sjaal & tweedehands is natuurlijk ook beter. Maar die dure 'biosjaal' moet je dan ook niet elk modeseizoen vervangen! Wie goedkope rommel aanschaft (voeding, gebruiksproducten, prulletjes, ...) van enkele euros bij Aldi, Action of zelfs in de 'standaard' supermarkt, maakt best eens de rekening: totaalsom van alle 'brol'-producten vs. 1 goede (ecologische of biologische) variant die wat duurder is. Ik heb het zelf nog niet gedaan, maar veronderstel dat veel groot-consumeerders grote ogen zullen trekken!

Heb online gezocht naar dat Permanet, maar nog niets van gevonden, ook niet via Facebook. Is er al meer aan gewerkt? Ben heel geïnteresseerd (zelfs om eraan mee te werken).

[Geplaatst door: Brecht Schatteman]

(20)

100€ neertellen voor een sjaal? Not done voor mij, dat is ridicuul duur. Als student shop ik prijsbewust, en voor kledij ga ik dan vaak naar JBC. Belgisch bedrijf dat beweert het producerend personeel menswaardig te behandelen en dergelijke. Geen lokale productie dus, maar wel een pak goedkoper dan Hilfiger die dezelfde standaard beweert te hebben naar producerend personeel. Onlangs heb ik eens de analyse gedaan qua prijzen, en daarbij valt me op dat hilfiger gemiddeld 48€ voor een t-shirt vraagt, dat tegenover de JBC die gemiddeld 17,57€ vraagt voor een tshirt. En dat voor kledij die ongeveer dezelfde productiekost hebben. Dan ga ik niet bij hilfiger mij blut gaan betalen. Moesten die nu gemaakt zijn in eigen regio, dan zou ik er nog 40€ voor over hebben, niet meer dan dat. Waarom? Het Amerikaanse Pistol Lake is een kleine startup dat t-shirts maakt aan 40-45$ het stuk. Als zij het kunnen in de VS aan die prijs, waarom zou ik dan voor lokale productie hier plots 100€ moeten ophoesten? Voor mij is het duidelijk dat er teveel winst wordt nagestreefd. Ik zou wel eens een studie willen zien over wat de productiekost zou zijn van lokale productie.