De machtsgreep van Wall Street: niet politici, maar bankiers regeren de wereld

De financiële wereld is op twintig jaar tijd veranderd van een relatief eenvoudig en nuttig systeem in een hightech monster dat niet langer het algemeen belang dient. Financiële ingenieurs hebben door middel van complexe en ondoorzichtige instrumenten een frauduleus piramidespel opgezet. Wij betalen de rekening. De sector is aan een dringende en ingrijpende afslanking toe. Bankieren moet weer saai worden.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Illustratie door Milo voor Lowtech Magazine.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Schulden aflossen door nieuwe schulden aan te gaan is een uitzichtloze strategie die alleen op korte termijn werkt. Omdat het aangaan van een schuld geld kost (de intrest die bovenop het geleende bedrag aan de schuldeiser moet worden betaald), wordt de put immers alleen maar dieper en dieper en belandt de schuldenaar in een neerwaartse spiraal. Helaas is dat precies wat er momenteel op wereldwijde schaal en op zeer hoog niveau gebeurt. Toen anderhalf jaar geleden vele westerse grootbanken onder een enorme schuldenlast dreigden te bezwijken, besloten overheden in Europa, Amerika en Azië de financiële sector van de ondergang te redden met behulp van vele honderden miljarden belastinggeld. De kredietcrisis werd daarmee echter niet opgelost.

Op weg naar het bankroet

Omdat alle westerse landen al met aanzienlijke begrotingstekorten en een enorme staatsschuld zitten opgescheept, hadden ze dat geld niet op overschot. Om hun normale uitgaven te kunnen blijven bekostigen, moesten en moeten de overheden zich nog dieper in de schulden steken. Vandaag zijn het dus - niet verwonderlijk - de overheden zelf die als gevolg van die reddingsoperaties kopje onder dreigen te gaan. Het jaarlijkse tekort op de begroting van de OESO-landen is sinds 2007 verzevenvoudigd, tot zo'n 3.400 miljard dollar. De totale schuldenlast van alle OESO-landen samen bedraagt nu 43.000 miljard dollar. In Europa is het begrotingstekort zelfs vertwaalfvoudigd over dezelfde periode, en bedraagt de totale schuld nu 7.700 miljard dollar.

Die rekening komt uiteindelijk terecht bij de belastingbetaler. Om hun begroting min of meer in evenwicht te houden, hebben de meeste overheden intussen crisismaatregelen aangekondigd: het verlagen van lonen en uitkeringen, het stopzetten van subsidies, het verhogen van allerlei belastingen. Maar ook dat is geen garantie voor succes. Door het aanhalen van de broekriem dreigt de economische groei te stokken en de werkloosheid op te lopen, waardoor steeds meer mensen en bedrijven het moeilijker zullen krijgen om hun schulden af te betalen. Waardoor straks de banken opnieuw in de problemen komen, de overheid opnieuw zal moeten bijspringen, enzovoort.

De geïndustrialiseerde wereld zit op een glijbaan richting bankroet. Tegelijk staan we voor de uitdaging om een op olie gebaseerde maatschappij om te vormen tot eentje die op duurzame energie draait - dat kost geld.

Financiële ingenieurs

Hoe is het zover kunnen komen? We hebben jarenlang boven onze stand geleefd. Banken, overheden, ondernemingen en burgers hebben geld uitgegeven dat niet bestond. Dat klinkt bizar, maar het is de realiteit. De financiële wereld heeft door middel van een gamma ondoorzichtige financiële producten een systeem opgezet dat sterk aanleunt bij een frauduleus piramidespel. De kiemen daarvan werden gelegd in de jaren tachtig van de vorige eeuw. Toen deden de zogenaamde "quants" hun intrede in de financiële wereld.

Quants zijn wiskundig geschoolde financiële ingenieurs (de pioniers hadden diploma's in bijvoorbeeld astrofysica, geometrie of kwantumfysica), die met behulp van algoritmen en krachtige computers bijzonder complexe financiële instrumenten en automatisch gestuurde handelssystemen hebben ontworpen. Aanvankelijk waren ze alleen actief in zogenaamde "quant fondsen" - beleggingsfondsen die volledig op computergestuurde processen zijn gebaseerd - maar vandaag zitten ze overal: bij banken, verzekeringsondernemingen en pensioenfondsen. Er zijn opleidingen voor quants aan befaamde universiteiten zoals Oxford en het MIT, en de quants zijn wereldwijd verenigd in de "International Association of Financial Engineers" (IAFE).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Tot aan de komst van de financiële ingenieurs in de jaren tachtig waren banken en beurzen eenvoudige systemen"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tot aan de komst van de quants waren banken en beurzen relatief eenvoudige systemen. Financiële producten waren grotendeels beperkt tot spaarboekjes, hypotheken, aandelen en obligaties. Bankieren was een weinig glamoureus maar nuttig beroep. Banken en beurzen brengen mensen die "te veel" geld hebben (investeerders, spaarders) samen met mensen die "te weinig" geld hebben (personen op zoek naar een lening, een bedrijf dat wil groeien, een staat die haar schuld wil financieren). De banken haalden al die tijd hun opbrengsten uit het verschil tussen de rente die ze van hun kredietnemers ontvingen en de opbrengst die ze aan hun spaarders betaalden. Ze leenden niet meer geld uit dan ze hadden. Banken waren robuuste instellingen, die onmogelijk failliet konden gaan.

Derivaten

Met de intrede van de quants explodeerde het aantal financiële producten. Met name de zogenaamde "derivaten" of "afgeleide producten" maakten een enorme evolutie door. Een derivaat is een financieel product waarvan de waarde gelinkt is aan de toekomstige prijsbewegingen van andere activa zoals aandelen, grondstoffen of een munteenheid (de zogenaamde "onderliggende waarde"). Ze worden verhandeld op de "termijnmarkt". Derivaten kunnen een nuttig instrument zijn om zich in te dekken tegen het risico van prijsschommelingen.

Bijvoorbeeld een koffiehandelaar die weet dat hij zijn handelswaar pas over twee maanden kan verkopen, kan de afzetprijs vastleggen door nu reeds de koffie (virtueel) te verkopen op de termijnmarkt. Als hij 2.000 euro euro per ton koffie heeft betaald en de prijs van een ton koffie op de termijnmarkt voor levering over twee maanden 2.500 euro bedraagt, dan is hij op die manier zeker van een winst van 500 euro per ton - wat ook de reële koffieprijs is over twee maanden. Ook beleggers en speculanten nemen posities in op de termijnmarkt.

Credit Default Swaps: gokken met belastinggeld

Tot zover is er relatief weinig aan de hand - al kan speculatie op de termijnmarkt wel zorgen voor extreme prijsschommelingen. De quants maakten de derivatenhandel met behulp van de snel toenemende rekenkracht van supercomputers echter veel complexer. Bovendien pasten ze dezelfde techniek ook toe op kredietrisico's. Het zijn deze "kredietderivaten" ("credit derivatives" of CD's), voor het eerst toegepast in de jaren negentig, die het fundament legden voor de huidige schuldencrisis. Meer specifiek gaat het om de combinatie van de kredietobligatie ("collateral debt obligation" of CDO) en de kredietverzekering ("credit default swap" of CDS).

Bij kredietderivaten wordt de onderliggende waarde van het derivaat gevormd door een bepaald kredietrisico. Banken kunnen zich ermee indekken tegen het risico dat schuldenaars (particulieren, bedrijven, overheden) hun lening, hypotheek of obligatie niet kunnen terugbetalen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Dankzij de 'Credit Default Swap' konden banken hun kredietrisico doorverkopen. Het gevolg was dat ze roekeloos gingen omspringen met het verstrekken van leningen."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De eerste stap bestaat eruit dat een bank vele duizenden leningen en hypotheken die ze heeft verstrekt in een pakket bundelt en dat vervolgens doorverkoopt aan beleggers (andere banken of beleggingsfondsen), opgesplitst in de vorm van afzonderlijke obligaties (de kredietobligaties of CDO's). De kopers van die kredietobligaties ontvangen een jaarlijkse rente. De hypotheekbanken financieren op die manier de leningen (de aankoop van het huis bijvoorbeeld) dus uiteindelijk zelf niet. Bijgevolg kunnen ze dat geld opnieuw investeren, bijvoorbeeld voor de verkoop van een volgende ronde hypotheken, enzovoort.

De tweede stap bestaat eruit dat de beleggers een kredietverzekering (CDS) nemen op de aangekochte kredietobligaties (CDO's). De uitgever van die kredietverzekering belooft de koper ervan, in ruil voor het betalen van een periodieke bijdrage, het financiële verlies te compenseren in het geval de aanbieder van de kredietobligatie of CDO (de bank die de hypotheken bundelde en doorverkocht) in betalingsproblemen komt. De aanbieder van de kredietverzekering is een andere bank dan de bank die de kredietobligaties op de markt bracht.

Banken wisselen op die manier dus onderling leningen en kredietrisico's op leningen uit ("swappen"). De combinatie van kredietobligatie (CDO) en kredietverzekering (CDS) werd als een zeer veilige investering beschouwd. De ratingbureaus gaven ze de hoogste score voor kredietwaardigheid en dus werden ze enorm populair: kredietderivaten werden op zeer grote schaal gekocht door hedgefondsen ("hedge funds"), pensioenfondsen, verzekeringsmaatschappijen en banken.

Een hypotheek voor iedereen

Een bank die zelf het risico draagt als een hypotheeknemer zijn schuld niet meer kan terugbetalen (iets wat tot 20 jaar geleden evident was), zal erg voorzichtig zijn met het uitlenen van geld. Ze zal zich eerst verzekeren van de kredietwaardigheid van de ontlener, zodat het risico op niet-terugbetaling zo klein mogelijk wordt. Met de komst van kredietderivaten konden banken het kredietrisico echter doorverkopen.

Het logische gevolg daarvan was dat banken hun kredietverlening enorm gingen uitbreiden: ze begonnen roekeloos om te springen met het verstrekken van leningen en hypotheken. Dat leidde tot het fenomeen van de "subprime" hypotheken en de vastgoedhausse in de Verenigde Staten (en in mindere mate ook elders): een hoge vlucht van leningen aan huizenkopers die vanwege een zwakke financiële positie normaal gezien nooit in aanmerking zouden komen voor een hypotheek. Ook de leningen aan commerciële ondernemingen en overheden (staatsobligaties) namen sterk toe.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De uitgever van een kredietverzekering is niet verplicht een kapitaal achter de hand te houden voor het geval er iets misloopt"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De handel in kredietderivaten (en andere derivaten) is niet gereguleerd. Ze worden "over the counter" ("over de toonbank") verhandeld, buiten het beurs- en verzekeringssysteem om. Bank of verzekeraar A schrijft een kredietverzekering uit en verkoopt ze rechtstreeks aan bank of verzekeraar B. Bank of verzekeraar B schrijft vervolgens een kredietverzekering uit en verkoopt ze rechtstreeks aan bank of verzekeraar A.

Door het ontbreken van regulering is de uitgever van een kredietverzekering niet verplicht om een bepaald kapitaal achter de hand te houden voor het geval er iets misloopt (wat wel verplicht is bij andere verzekeringen). Er staat dus geen enkele rem op de vermenigvuldiging van derivaten, de markt is oneindig groot. In feite gaat het hier om een vorm van "monopoly"-geld, met het verschil dat dit nep-kapitaal in de echte economie terechtkwam.

De zeepbel der zeepbellen

De groei en omvang van de derivatenmarkt is buitensporig. Op het hoogtepunt in 2008 bedroeg de totale waarde van de uitstaande "credit default swaps" zo'n 62.000 miljard dollar - bijna twee keer de totale waarde van de globale aandelenmarkt (ongeveer 36.000 miljard dollar eind 2008) en bijna evenveel als het globale Bruto Nationaal Product (BNP), de rijkdom die de hele wereld jaarlijks produceert (71.900 miljard dollar). Een gigantische zeepbel, want dat bedrag (dat duidt op de waarde van de leningen waarop de kredietderivaten betrekking hebben) is op een zeer smalle basis fysieke activa (vastgoed, bedrijfwinsten, kapitaal) gebaseerd.

De bedragen die omgaan in de totale derivatenmarkt, evenmin gereguleerd, zijn helemaal onvoorstelbaar. Eind 2008 was het totale aantal uitstaande derivaten goed voor een nominale waarde van bijna 800.000 miljard dollar, ruim twee keer zoveel als in 2006, ruim tien keer zoveel als in 1999 en ruim twintig keer zoveel als in 1998 - toen er in het boek "Wegwijs in Financiën en Economie" (zie bronnenlijst) werd opgemerkt dat de totale derivatenmarkt "maar liefst" 36.974 miljard dollar bedroeg. 

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De derivatenmarkt is 20 keer groter dan de aandelenmarkt"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Zelfs in 1998 was de omvang van de derivatenmarkt dus al opmerkelijk, want reeds even groot als de globale aandelenmarkt. Vandaag is ze 20 keer groter dan de aandelenmarkt en 10 keer groter dan het globale Bruto Nationaal Product. Er worden tegenwoordig vaak parallellen getrokken met de beurscrash van 1929, maar de zeepbel van toen is niets vergeleken met die van vandaag.

Het piramidesysteem wankelt

In de zomer van 2007 begon het op kredietverzekeringen gebouwde piramidesysteem te wankelen. De meeste "subprime" leningen waren gebaseerd op variabele intrestvoeten - de rente stond aan het begin van het decennium immers op een historisch dieptepunt. Andere hypotheken hadden een lage (of helemaal geen) aanvangsrente die na een paar jaar werd omgezet in een variabele intrestvoet of een hoge vaste rente.

Toen de intrest in 2007 begon te stijgen en tegelijk meer en meer ontleners het einde van hun rentevaste of renteloze periode bereikten, moesten duizenden en duizenden hypotheeknemers hun betalingen staken. De huizenmarkt, die vanaf 2001 door het vlot verstrekken van leningen werd gekenmerkt door alsmaar stijgende prijzen, stortte in elkaar. Sinds 2008 werden intussen al meer dan een miljoen Amerikanen gedwongen hun nog niet afbetaalde huis te verkopen - een trend die nog steeds versnelt.

Daardoor kwamen de banken die de hypotheken hadden verstrekt in moeilijkheden. Zij hadden weliswaar de huizen van de hypotheeknemers in onderpand, maar omdat de huizenmarkt in elkaar was gezakt, kregen ze die woningen alleen maar verkocht aan een prijs die ver onder het hypotheekbedrag lag. Bovendien hadden veel banken in hun roekeloosheid leningen toegestaan die groter waren dan de waarde van het onderpand (zodat de ontleners daarmee bijvoorbeeld ook de notariskosten konden betalen). De ene na de andere hypotheekbank ging over de kop.

Kettingreactie

Het gevolg daarvan was dat de uitgevers van kredietverzekeringen ("credit default swaps") massaal hun verplichtingen moesten nakomen tegenover de houders van de kredietobligaties (CDO's) - de beleggers die het kredietrisico van de hypotheekbanken hadden overgenomen. Daar hadden de uitgevers van kredietverzekeringen echter het geld niet voor. Ze hielden immers maar een zeer klein kapitaal achter de hand voor het geval het mis zou lopen.

De puur wiskundige risicobepaling van de quants, die na het loslaten van ingewikkelde algoritmes op historische gegevens tot het besluit waren gekomen dat maximum 10 procent van de hypotheeknemers hun verplichtingen niet zou kunnen nakomen, bleek fout. In de herfst van 2008 ging de grootste uitgever van credit default swaps, het Amerikaanse Lehman Brothers, failliet. Andere grootbanken die grote belangen in kredietverzekeringen hadden opgebouwd, werden op het nippertje gered door de Amerikaanse overheid.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De puur wiskundige risicobepaling van de financiële ingenieurs bleek fout"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De problemen deinden vervolgens uit naar de rest van de wereld. Kredietderivaten werden door de quants vaak "herverpakt" in nog complexere financiële producten (derivaten van derivaten, derivaten van derivaten van derivaten, enzovoort), waardoor het risico ervan steeds ondoorzichtiger werd. Die "toxische" leningen werden in grote hoeveelheden doorverkocht aan Europese en Aziatische banken, die daarmee in even slechte papieren kwamen te zitten als hun Amerikaanse concurrenten. Dat leidde in België en Nederland onder meer tot de neergang van de Fortis bank, die moest worden gered door de overheid.

Banken zijn overwinnaars

Het probleem is niet zozeer dat de overheden in Europa, de VS en Azië grote sommen belastinggeld hebben aangewend om de banken van de ondergang te redden. Ze hadden geen keuze, want anders waren alle burgers en bedrijven hun spaarcenten kwijt en dat zou ook geen al te beste gevolgen hebben gehad voor de economie. Het probleem is dat de reddingsoperaties onvoorwaardelijk gebeurden.

Het financiële speelgoed dat de economie op de rand van de afgrond heeft gebracht, bleef onaangetast. De CDS is er nog steeds. Na het hoogtepunt in 2008 slonk de totale waarde aan uitstaande credit default swaps weliswaar met 35.000 miljard dollar, van 62.000 miljard dollar tot 27.000 miljard dollar. Maar in het tweede kwartaal van 2009 was dat opnieuw aangegroeid tot 36.000 miljard dollar. Dat betekent dat al het belastinggeld in een put zonder bodem is gegooid: het piramidespel wordt opnieuw opgebouwd in plaats van afgebouwd.

De grote overwinnaar van de bankencrisis is de financiële wereld zelf: de grote spelers - vijf financiële instellingen hebben 90 procent van de derivatenmarkt in handen - zijn door de crisis alleen maar machtiger geworden. De grote verliezers zijn de belastingbetalers. Ten eerste moeten de overheden door de reddingsoperaties nu op grote schaal geld gaan lenen. Daar betalen ze uiteraard intrest op. Aan wie komt die intrest ten goede? Aan de banken, natuurlijk. Zij zijn immers de belangrijkste houders van staatsobligaties. Net zoals de banken al decennia profiteren van de intresten op de staatsschuld, profiteren ze nu ook nog eens van de intresten op de bijkomende staatsschulden die werden aangegaan om de banken van een faillissement te redden.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Banken profiteren nu van de intresten op de bijkomende staatsschulden die werden aangegaan om de banken van een faillissement te redden"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nog cynischer is dat de credit default swap nu ook wordt ingezet om extra voordeel uit de zwakke financiële positie van de overheden te halen: beleggers maakten al gebruik van kredietderivaten om te speculeren op een faillissement van Griekenland, en hebben ook andere landen met een hoge overheidsschuld (Spanje, Portugal, Italië, België) in het vizier. Deze techniek heet "naked trading": het kopen van een kredietverzekering op een kredietobligatie die je niet in je bezit hebt. Dat is te vergelijken met het nemen van een verzekering op het huis van je buurman, zodat je er alle belang bij hebt dat het afbrandt.

Wie een kredietverzekering koopt op Griekse staatsobligaties zonder zelf Griekse staatsobligaties te bezitten, heeft er alle belang bij dat Griekenland steeds dieper wegzakt. Het risico op Griekse staatsobligaties neemt dan immers toe en je kredietverzekering stijgt in waarde. Het gevolg is dat beleggers op die manier de financiële positie van Griekenland steeds meer onder druk zetten: hoe duurder de kredietverzekering op Griekse staatsobligaties wordt, hoe meer interest Griekenland zal moeten betalen voor het aangaan van nieuwe leningen.

Wat moet er gebeuren? 

De oplossing voor de kredietcrisis ligt voor de hand: schaf de kredietderivaten af, of reguleer ze. Omdat de CDS in feite een verzekering is, zou ze eenvoudigweg aan dezelfde wetgeving moeten worden onderworpen. Dat betekent onder meer dat de aanbieders ervan een kapitaalreserve achter de hand zouden moeten houden die overeenkomt met de waarde van het contract. In dat geval zou er bij een tegenvallende markt altijd voldoende reserve aanwezig zijn en kunnen de handelaars in swaps onmogelijk failliet gaan. In de plaats van de belastingbetalers zouden de banken dan zelf opdraaien voor het verlies.

Een andere mogelijkheid is een strikte scheiding tussen commerciële banken en investeringsbanken, waarbij alleen die laatste groep in kredietderivaten zou mogen handelen - op eigen risico dan. Een investeringsbank is in tegenstelling tot een commerciële bank niet onmisbaar voor de economie, en dus hoeft de overheid ze ook niet te redden als ze zich verbrandt aan te risicovolle operaties.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Kritische financiële experts smeken al sinds 1999 om een regulering van de kredietverzekering"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Kritische financiële experts, toezichthouders en sommige politici (zie de bronnenlijst) smeken al sinds 1999 om zo'n regulering. Die verzoeken volgden op de toenmalige Aziatische bankencrisis, die het gevaar van de CDS voor het eerst in de verf zette. Maar ondanks de eensluidende kritiek werd er de quants en hun speelgoed niets in de weg gelegd, integendeel. De waarde van de kredietderivatenmarkt vertwintigvoudigde. In 2009, nadat verschillende grote Amerikaanse banken en verzekeraars overkop waren gegaan, verschenen er verschillende rapporten van toezichthouders die opnieuw de vinger op de wonde legden: de kredietverzekering moet worden aangepakt. Maar een jaar later is daar nog altijd niets van terechtgekomen.

Duitsland ging recent, na de speculatie tegen Griekenland, op eigen houtje over tot het aan banden leggen van de credit default swap. Maar zelfs als de Duitse bondskanselier Angela Merkel ook de rest van de Europese Unie zou meekrijgen - wat tot nog toe mislukte - blijft de vraag of die beslissing iets zal uithalen. Ten eerste voerde Duitsland alleen een ban in op "naked trading", een uitwas van een uitwas, zeg maar. Zelfs als dat verbod zou worden uitgebreid, raakt het nog lang niet aan de kern van het probleem. Ten tweede is de financiële markt een wereldwijd gebeuren, dat gedomineerd wordt door de Verenigde Staten. Wat Duitsland of Europa denkt of doet, haalt relatief weinig uit. Ten derde is de financiële sector in de VS zo oppermachtig geworden dat ze - net zoals de afgelopen 12 jaar - alle mogelijke hervormingen zonder enige moeite kan blokkeren.

Waarom gebeurt het niet?

Door de credit default swap heeft de hele geïndustrialiseerde wereld - particulieren, bedrijven, overheden - zich diep in de schulden gestoken. Het perverse gevolg daarvan is dat de financiële sector een steeds groter gewicht kreeg in de totale economie. Door de opkomst van ingewikkelde afgeleide producten explodeerde het volume aan transacties - en telkens er een lening werd verkocht, verpakt, verzekerd, herverpakt en herverkocht passeerden de banken langs de kassa.

Van 1973 tot 1985 was Wall Street goed voor slechts 16 procent van de Amerikaanse bedrijfswinsten. Dat percentage liep gestaag op tijdens de jaren tachtig en negentig en bedroeg net voor de crisis in 2008 maar liefst 41 procent (grafiek hieronder). Met andere woorden: bijna de helft van de bedrijfswinsten in de Verenigde Staten werd op dat moment gegenereerd door Wall Street, en het zal niet lang duren eer dat percentage opnieuw wordt gehaald. De grote rijkdom die de banken creëerden - vrijwel uitsluitend het gevolg van de handel in de derivaten - gaven bankiers een enorm politiek gewicht.

Regulering zou het economische belang van de financiële sector opnieuw tot normale proporties brengen en van bankieren opnieuw een saai en weinig glamoureus beroep maken, zonder de hoge lonen en hallucinante bonussen waaraan de topbankiers gewend zijn geraakt. Als niet de belastingbetalers maar de banken zelf zouden moeten opdraaien voor de risico's van hun "innovatieve" producten, dan zou de populariteit van kredietderivaten als een pudding in elkaar zakken. De potentiële winstmarges zijn groot, maar dat geldt evenzeer voor de risico's. De groten van Wall Street zullen er dus alles aan doen om te verhinderen dat de derivatenmarkt aan banden wordt gelegd, en ze zijn machtig genoeg om daarin te slagen. Tot alles finaal in elkaar stuikt, uiteraard, en we weer helemaal van voor af aan kunnen beginnen.

Een eeuw bankieren

Een studie uit 2008, die de evolutie van de Amerikaanse bankensector van 1909 tot 2006 in kaart brengt, laat zien dat er gedurende de twintigste eeuw drie duidelijk afgebakende periodes waren (die, gezien de wereldwijde dominantie van Wall Street, grotendeels ook voor Europa gelden).

Twee van die tijdvakken (1909-1933 en 1980-2006) vertonen opvallende gelijkenissen: in beide periodes was het gewicht van de financiële sector in de totale economie groot en werd bankieren als een glamoureus beroep beschouwd. In vergelijking met andere sectoren waren de werknemers in de financiële sector bovendien merkelijk hoger geschoold en beter betaald. In 1929 en in 2006 lagen de lonen in de financiële sector gemiddeld 180 procent hoger dan de lonen in andere economische sectoren (exclusief de landbouw).

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De politieke macht van Wall Street is zo groot dat elke hervorming kansloos lijkt"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Tussen 1933 en 1980 zag het plaatje er heel anders uit. Zowel de scholingsgraad als de verloning in de financiële sector lagen bijna 50 jaar lang op hetzelfde niveau als in andere economische sectoren. De gevraagde competenties en vaardigheden waren beperkt, het werk was relatief eenvoudig, en het gewicht van de financiële sector in de totale economie was klein. Banken hadden het imago saai te zijn. Niettemin was het ook een periode van economische voorspoed, zonder financiële crisissen. Conclusie: wat goed is voor de bankiers is slecht voor de maatschappij, en omgekeerd.

Saaie bankiers zijn "arme" bankiers

De studie toont ook duidelijk aan waar de twee scharnierpunten liggen: bij de regulering die volgde op de ineenstorting van het financiële systeem in 1929 en bij de deregulering die op gang kwam in de jaren tachtig. Een scheiding tussen commerciële banken en investeringsbanken werd doorgevoerd in 1933, geleidelijk aan verzwakt vanaf 1987 en volledig opgeheven in 1999. Plafonds op intrestvoeten werden ingevoerd in 1933 en geleidelijk opgeheven tussen 1980 en 1984. De scheiding van banken en verzekeraars werd doorgevoerd in 1956 en opgeheven in 1999. Tien jaar nadat de teugels volledig werden losgelaten, staat het financiële systeem opnieuw aan de rand van de afgrond.

Deregulering leidt bovendien tot een zwakker toezicht op de nog bestaande regelgeving. Het wordt immers onmogelijk voor de toezichthouders om de hoogst geschoolde werknemers aan te trekken, omdat de overheid niet kan concurreren met de lonen in de private sector. Dat de situatie vandaag (en eind jaren 1920) zo uit de hand is kunnen lopen, komt ook omdat de controleurs de financiële innovaties van de sector gewoon niet konden bijhouden. "Als de toezichthouders onze producten zouden begrijpen, dan zouden ze bij ons werken", liet een quant zich een paar jaar geleden ontvallen.

© Kris De Decker

Illustratie door Milo voor Lowtech Magazine.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Geraadpleegde bronnen :

• "The blow-up", MIT Technology Review, 2007 (betalend artikel). Een analyse van quants en hun instrumenten.
• "The mother of all bubbles", Der Spiegel, mei 2010. Hoe groot is de kans dat Europa failliet gaat?
• "Making banking boring", The New York Times, april 2009. Een opiniestuk van Paul Krugman.
• "Hoe de financiële wereld een casino werd", Intermediair, maart 2010. Een analyse van de ontwikkeling van derivaten.
• "Wages and human capital in the US financial Industry 1909 - 2006" (PDF), December 2008. Een studie over een eeuw bankieren in de VS.
• "The quiet coup", The Atlantic, mei 2009. Een ex-IMF hoofdeconoom ontleedt de banden tussen overheid en financiële wereld.
• "Terug naar ouderwets financieren met middelen die iedereen begrijpt", Me Judice, september 2008. Arnoud Boot vraagt zich af wat de toegevoegde waarde is van innovaties in de financiële sector.
• "A Demon of Our Own Design: Markets, Hedge Funds, and the Perils of Financial Innovation" (boek), Richard Bookstaber. Bekentenissen van een quant.
• "The real systemic crisis", The Automatic Earth, mei 2010. Korte maar krachtige bedenkingen bij de Europese reddingsplannen.
• "The dangers of derivatives", The Wall Street Journal, mei 1999. Martin Mayer voorspelde 10 jaar geleden al wat er vandaag gebeurt.
• "It's time for swaps to lose their swagger", The New York Times, februari 2010
• "Wegwijs in Financiën en economie" (boek), Frederik Delaplace & Co., 2000.
• "Financiële instrumenten" (boek), P.J.W. Duffhues, Kluwer, 1997.
• "Kredietderivaten en de potentiële kettingreacties", Diederik Schmull, Inveztor.nl, 13 augustus 2007.
• "Kredietderivaten", Robert Steeg, Studievereniging JFAS. Over de rol van de advocatuur bij de ongereguleerde handel in kredietderivaten.

Extra informatie :

• "De financiële crisis: terug naar het verleden", Apache, juni 2010. Een bespreking van de Belgische begrotingspolitiek in de jaren 1920.
• "Niet alleen VS, maar ook België moet banken hervormen om consument beter te beschermen", persbericht Groen.be, mei 2010. De groenen hebben zowaar meer kaas gegeten van financiën dan van ecologie.

Verwante artikels :

• Het was de computer die ons de crisis bracht
  
• Waarom de banken dromen van een digitale geldeconomie

Meer op Lowtech Magazine :

• Energie
• Wonen
• Transport
• Computers en gadgets
• Doe-het-zelf
• Retrotech

Startpagina Lowtech Magazine

Blijf op de hoogte van nieuwe berichten via e-mail, feed, twitter of facebook.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Foto: commentaar op de kredietcrisis, New York, oktober 2008, bron: Wikipedia Commons.

Comments

[Geplaatst door: Michiel Haas]

(1)

Kris, hartelijk dank voor deze zeer heldere uiteenzetting. Ik wist dit tot nu toe allemaal niet en begrijp het systeem wat achter deze ellende zit nu. Daarmee is het helaas nog niet opgelost, maar hoe meer mensen begrijpen hoe het in elkaar zit, hoe groter de kans dat we ons kunnen verzetten. Geweldig, dank je wel.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(2)

Graag gedaan, Michiel. Hopelijk wordt het artikel wat meer gelezen dan, want tot nu toe komt er niet veel volk op af.

Ik heb ook een kleine aanpassing gemaakt, informatie die wel achter een link in de tekst verstopt zat, maar meer aandacht verdient: de Amerikaanse derivatenmarkt wordt gedomineerd door slechts 5 grootbanken - Goldman Sachs, JPMorgan Chase, Bank of America, Morgan Stanley, Citygroup en Wells Fargo, die samen bijna 90 procent van die markt hebben ingepalmd. Het is dat oligopolie dat momenteel de touwtjes in handen heeft.

[Geplaatst door: Nico]

(3)

Goed en begrijpbaar artikel. Grote globale bedrijven laten zich geen regels meer voorschrijven door (kleine) overheden. Financiële mastodonten beheersen gewoonweg de politiek (zeker in de VS). Jammer dat verenigde overheden (Europa) geen grote aandeelhouders kunnen worden. Dit is mijns inziens ook een manier om globale financiële instellingen in bedwang te houden en is krachtiger dan een lokale regelgeving.

[Geplaatst door: Bruno verschaeve]

(4)

Prachtig artikel, eindelijk eens allemaal duidelijk op een rijtje ... als het probleem gekend is is de oplossing nabij zegt men, echter hoeveel mensen zijn op de hoogte van het probleem.

Geld ... zou er ooit een tijd komen waar mensen niet meer denken dat ze dit nodig hebben om gelukkig te zijn?

Bedankt!
Bruno

[Geplaatst door: Vincent M.]

(5)

Prachtig Kris,

Vergeet nu ook niet de gesubsidieerde groene economie eens te onderzoeken zoals je me beloofd had (oa. windenergie in Belgie). Dat is een dood spoor dat ons veel geld gaat kosten en waarbij het milieu uiteindelijk geen baat heeft.
Een journalist moet het zelf uitpluizen om neutraal te zijn, jammer genoeg lijkt niemand zin te hebben om het dekseltje eens te lichten.

[Geplaatst door: Rob De Schutter]

(6)

Kris,
Bedankt.
Ik hoop dat je het artikel meteen doorgezonden hebt naar alle europarlementsleden :)
Of laat ons hopen dat groen dit op de onderhandelingstafel gooit!
Groet
Rob

[Geplaatst door: Jan-Marten]

(7)

uitstekend artikel, complimenten en dank!

[Geplaatst door: Koen Vandewalle]

(8)

Van mijn grootouders herinner ik me dat ze in hun tijd de banken niet echt vertrouwden, en vooral geld in huis verstopten. Heel misschien moeten we daar ook eens over denken. Als het maar twee procent per jaar in waarde vermindert, maar je er alles mee kunt betalen wat je in je leven echt nodig hebt. Per 10000 die je afhaalt, heeft de bank 200000 minder om mee te gokken. Als je dan eens een lening nodig hebt, en je komt bij de bank met een dikke pak briefjes, dan moet je hun ogen eens zien glinsteren... wedden dat ze je optimale voorwaarden geven? Je hoeft ook niets te bewijzen, want je kan aantonen dat je het van je eigen rekening hebt afgehaald.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(9)

Koen: geld onder je matras stoppen is helaas geen uitweg. De kans is groot dat overheden zich zullen proberen redden door simpelweg geld bij te drukken. Het risico daarvan is inflatie en hyperinflatie: het geld onder je matras wordt dan heel snel minder waard. Dat is ook de reden waarom beleggers die het allemaal niet meer vertrouwen vluchten in edelmetaal. Kijk maar eens naar de evolutie van de goudprijs:

http://goldprice.org/gold-price-history.html#5_year_gold_price

http://nl.wikipedia.org/wiki/Hyperinflatie

[Geplaatst door: Fictional Truth]

(10)

Deze complete registratie van de Fictional Truth avond van 26 mei '10 gaat over ons geldsysteem en de huidige kredietcrisis. Publicist, ondernemer en voormalig beurscommentator, Willem Middelkoop spreekt vrij aan de hand van fragmenten uit de o.a. de documentaire 'Money as Debt'. De hele avond stond bol van de onthullingen, anekdotes en de soms schokkende realiteit. Bekijk de video via onderstaande link: http://www.fictionaltruth.nl/FICTIONALTRUTH/BLOG/Artikelen/2010/6/3_90_minutes_met_Willem_middelkoop.html

[Geplaatst door: Koen Vandewalle]

(11)

Kris, het technologische, economische en emotionele verschil tussen het fysieke biljet en het giraal geld mag volgens mij toch niet onderschat worden. Als het er om gaat, kan men met militaire middelen de fysieke drukpersen beheersen, wat moet volstaan om hyperinflatie tegen te gaan. Giraal geld is te vluchtig. Fysieke productiecapaciteit van een fabriek en de marktwaarde van de producten (de reële waarde van aandelen) zijn helemaal niet vluchtig. Vandaar volgens mij de keuzes die China en India maakten om deze real-values naar zich toe te trekken. Dat een overheid dat doet is meer geruststellend dan dat het in de macht van de private bankiers valt.

Er moet hoe dan ook ruilmiddel zijn om de bakker, dokter, boer, fietsenmaker en de dames van plezier te betalen. Voor hyperinflatie vrees ik niet, als de bakker morgen zijn brood tien maar duurder verkoopt, knoopt iemand hem wel op. Beschaafde mensen onderling zullen voor hun dagelijkse ruilhandel geen hyperinflatie toestaan, al was het maar vanuit het besef dat we voor ons welzijn allemaal van mekaar afhankelijk zijn. Anders zal het zijn met de rijkdom-accumulatoren, zoals vastgoed en goud, en de hightech beleggingsproducten. Die zijn volgens mij meer in het bezit van mensen die echt overschot hebben, en die wanhopig op zoek zijn die accumulator of zijn waarde te behouden.

De enige vervelende accumulator is het vastgoed, omdat daar de grens overschreden wordt met de dagelijkse behoeften. Maar daar heeft de overheid echt wel vat op. Geen enkele rijkdom is beter geïnventariseerd dan het vastgoed denk ik. De hyperinflatie is volgens mij al bezig, maar alleen ten opzichte van rijkdom-accumulatie, en niet ten opzichte van de dagelijkse leefkost. Als het goud op is, dan worden het diamanten, en als die op zijn wordt het nog wat anders. De olie hangt er zo wat tussenin, maar ook dat is met regelgeving en desnoods met militaire interventie wel te beheersen, al moeten we echt voor onze dagelijkse economie van die olie af.

Dat gaat gemakkelijk door stukken automatisering-wegwerp terug door menselijke arbeid te vervangen reinigen-revisie-hergebruik, maar dan moeten we niet haastig-haastig de nog herstelbare dingen vervangen door wegwerp. Met trein-en-fiets combinatie kunnen we met de slag een gigantisch mobiliteitsprobleem oplossen. Ik zie die dingen nu al gebeuren, en het stelt me toch wat gerust dat de overheid zonder het te noemen dat zachtjesweg al aan het invoeren is.

[Geplaatst door: Harrie van de Kerkhof]

(12)

Vincent,

Elke tak van de economie wordt gesubsidieerd. Waarom moet specifiek de groene economie onderzocht worden?

Ik ben ook niet voor subsidies aan het bedrijfsleven in het algemeen. De wetgeving moet gewoon aangepast worden zodat onderzoek naar groene economie interessanter wordt dan de niet duurzame economie. Door bijvoorbeeld met de BTW tarieven te spelen of milieubelastingen.

Er vloeit al teveel geld naar het bedrijfsleven en de kiezers van een land België,Nederland of waar dan ook worden jaarlijks geconfronteerd met de gevolgen. Langer door werken, minder zorg voor meer geld en belastingdruk.

Maar dat is mijn mening.

En je hebt zeker geen geld nodig om gelukkig te zijn. Denk hier aan, bezitting hebben jou en niet andersom.

Harrie

[Geplaatst door: Francis Declercq]

(13)

Mooi en verhelderend artikel. Volgens mij snappen de meeste mensen totaal niet hoe die kredietcrisis er kon komen, dit licht alweer een tipje van de sluier...

Het is bijna alsof er echt een enorme crash moèt komen om orde op zaken te stellen.

Hartelijk dank voor het werk.

[Geplaatst door: Wijnandt T de Vries]

(14)

'n Aanvullende, heel verhelderende, kijk op de huidige economische perikelen wordt door de econoom Roberts geboden in z'n artikel “The US Economy Is On Death Row”, te downloaden via http://trendsresearch.com/reports/roberts-whitepaper.pdf . Hij laat zien hoe de globalisering en het uitbesteden van productie naar lage-lonen landen de bevolking letterlijk en figuurlijk met lege handen achter laat.

[Geplaatst door: Andries]

(15)

Dus, mocht iemand van ons nog eens president van de wereld worden; doe NIETS bij een volgende economische crisis. (Dat zal ze leren ;) )

Overigens: interessant in dit opzicht is het boek 'zwartboek wereldmerken'.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(16)

Zoals in België dus ;-)

[Geplaatst door: Douwe Beerda]

(17)

Superboeiend artikel, wellicht dat jullie dit artikel ook interessant vinden. Hoe eerlijk is ons huidige economische systeem eigenlijk?

http://www.visionair.nl/politiek-en-maatschappij/nederland/hoe-eerlijk-is-ons-huidige-economische-systeem-eigenlijk/

[Geplaatst door: Seth Lievense]

(18)

Zeer interessant artikel!

Wellicht is het interessant om het grootste pyramidespel, het monetaire systeem, ook te benaderen.
http://limpidus.org/2012/02/23/its-the-monetary-system-stupid/

( http://www.youtube.com/watch?v=vm3DixfL9o0 )

(Wellicht interessant voor bij 'Verwante Artikels')

[Geplaatst door: Seneca]

(19)

Hallo Kris

Ik vind het fantastisch dat zo'n informatief artikel al zo lang op deze website staat en duidelijk zichtbaar is (via een link op de zijbalk).
Het financiële systeem is immers één van de hoofdoorzaken van veel milieuproblemen.
Er staan heel veel waarheid in, teveel om op te noemen. Er zijn toch nog wat belangrijke aanvullingen/opmerkingen te maken.

Je schrijft dat tot aan de komst van de quants banken niet meer geld uitleenden dan ze hadden. Dat klopt niet. Banken doen al heel lang aan geldcreatie. Zoek maar iets op over 'fractional reserve banking' of over 'money as debt' (geld als schuld). Ook toen al had dit rampzalige gevolgen.
Over dezelfde periode schrijf je 'Banken waren robuuste instellingen, die onmogelijk failliet konden gaan'. Dat lijkt me ook onzin. Je hebt waarschijnlijk een punt dat het vroeger iets beter was maar het systeem was al fundamenteel rot.

Maar het eigenlijke probleem heb ik met je titel: 'De machtsgreep van Wall Street: niet politici, maar bankiers regeren de wereld.' Er zit wel iets van waarheid in en het zet mensen aan het denken. Maar door de manier waar je het formuleert laat je uitschijnen dat politici en bankiers twee aparte groepen zijn terwijl het in feite één pot nat is.
De meeste mensen voelen dit wel aan en je schrijft zelf zaken die in die richting wijzen: "Ten derde is de financiële sector in de VS zo oppermachtig geworden dat ze - net zoals de afgelopen 12 jaar - alle mogelijke hervormingen zonder enige moeite kan blokkeren." en "De grote rijkdom die de banken creëerden - vrijwel uitsluitend het gevolg van de handel in de derivaten - gaven bankiers een enorm politiek gewicht.". Toch blijf je de illusie in stand houden dat de politiek het algemeen belang dient en onze enige hoop is om deze problemen op te lossen.

Dit is volgens mij gevaarlijk want dan gaan de mensen de oplossing zoeken door de politici meer macht te geven wat uiteindelijk in de kaart speelt van hun beste vrienden: de bankiers. Dat is ook de strategie van de machthebbers: je creëert een probleem of laat iemand anders dat doen. Vervolgens kom je met een 'oplossing' die het probleem niet echt oplost maar jou meer macht geeft.
Dan krijgen we een logica waarin goedbedoelende mensen als Koen Dewalle akkoord gaan om de olieprijzen met militaire interventie te beheersen.....

Jouw oplossing van meer regulering is in theorie goed maar in de huidige situatie nutteloos omdat er steeds heel selectief toezicht op wordt gehouden. Veel regulering is trouwens in het voordeel van de grootbanken. Zonder een grote overheid zouden geen grootbanken kunnen bestaan. Het is volgens mij serieus misgegaan met de oprichting van centrale banken.

Ik heb ook niet direct een pasklare oplossing. De oplossing ligt volgens mij in de richting van mee vrijheid voor individuele mensen. Open source software en technologie zijn heel bevrijdende ontwikkelingen die heel goed functioneren zonder overheid. Een gelijkaardige ontwikkeling op financieel vlak zal waarschijnlijk leiden tot het creëren van een diversiteit aan al dan niet lokale munten zonder de problemen van het huidige systeem.

[Geplaatst door: Jan van Westen]

(20)

Indrukwekkend artikel. Bedankt daarvoor. Het gaat in het leven om werken, wonen en welbevinden. Nu wordt iedereen zijn luchtpijp dichtgeknepen.
Hoe komen we hier zo snel mogelijk uit?
Zelfvoorzienend zijn en genoegen nemen met minder de komende jaren.

[Geplaatst door: Rob DS]

(21)

"Bankieren was een weinig glamoureus maar nuttig beroep. Banken en beurzen brengen mensen die "te veel" geld hebben (investeerders, spaarders) samen met mensen die "te weinig" geld hebben (personen op zoek naar een lening, een bedrijf dat wil groeien, een staat die haar schuld wil financieren). De banken haalden al die tijd hun opbrengsten uit het verschil tussen de rente die ze van hun kredietnemers ontvingen en de opbrengst die ze aan hun spaarders betaalden. Ze leenden niet meer geld uit dan ze hadden."

Dit klopt al lang niet meer, het huidig banksysteem is gebaseerd op 'fiat currency' en 'fractional reserve banking'. Het verlaten van de goudstandaard door pres Nixon was het laatste geld dat kon gelinkt worden aan een commodity (goud dus).
In dat verband nodig u ik graag uit het volgende te bekijken:
https://www.youtube.com/watch?v=T9EI2PrDpmw

[Geplaatst door: Danoesj Dorpels]

(22)

Sterk en informatief artikel Kris, waarvoor dank.
Wat ik mis en graag wil aanstippen is de achtergelegen eigenschap die tot de crisis wereldwijd heeft geleid, maar bij ieder persoonlijk begint: hebzucht.
Als bankier (maar dan slechts aan de basis, waar ik dagelijks contact had met cliënten van allerlei pluimage) heb ik vanaf begin jaren 80 deze eigenschap zien groeien. Een huis kon niet goed genoeg zijn want met een grotere hypotheek kon een groter huis gekocht worden, of op betere stand, met meer kamers, redenen te over. Dus werd de cliënt liefst zijn eigen bedrieger, spiegelde carrières beter voor, sjoemelde met werkgeversverklaringen, of leende bij derden zogenaamd eigen geld. Daarna moest aan de maandtermijnen gesleuteld worden, de aflosvrije delen konden groter, de aflossingsconstructies kwamen van lineair op annuitair op een gemengde kapitaalverzekering met gegarandeerde eindopbrengst naar de beleggingshypotheek. Hebzucht dreef hen tot het uitschrijven van door de bank gedekte cheques, de schulden rezen zonder blikken of blozen tot één of twee toekomstige maandsalarissen groot. Risico's van rente, overlijden, (echt)scheiding, ziekte, fiscale maatregelen of ontslag werden genegeerd of onderschat.

Bankiers, die eigenlijk van oudsher gewone simpele geldschuivers waren, werden in dit spel betrokken want ineens door de directie afgerekend op het aantal hypotheken dat men meer verkocht dan de concurrent. Hun bankgeheim werd uitgekleed, hun inkomen steeds meer afhankelijk van omzet.
Verkoop van producten als fiscaal gedreven film-cv's, optieconstructies, en derivaten op steeds grotere schaal aan onjuiste (minder solvabele) klanten. Het onnodig draaien van effectenportefeuilles om provisieinkomsten te vergroten.
Daarna kwamen de directies aan de top met hun opgepoetste balansen, kunstmatig gecreëerd eigen vermogen, kantoren vol nagenoeg onbezwaard onroerend goed verkocht en overgeplaatst in schijnbaar veel goedkopere huurpanden.
Speculerend op de hebzucht van particulieren werden beursgangen ingezet. Koersen van emiterende partijen waaronder die banken werden door de aankoopcomputers van pensioenfondsen nog eens extra onder druk gezet.
En toen bleek dat iedereen eigenlijk een beetje verlies had moeten nemen om back to normal te gaan leven bleek dat door de hebzucht en de schaamte om het gezichtsverlies niet meer zo prettig. Dus iedere strohalm die een nog grotere toekomstige winst leek te beloven werd aangegrepen.

Nu zit een groot deel van de wereld op de blaren. En de hebzucht blijft regeren want de handel in het lenigen van financiële nood bloeit als nooit tevoren. Op kleine schaal voor de 'getroffen' particulieren, op grote schaal voor de 'getroffen' banken of regeringen. Ik wacht op de volgende wisseling van valuta, het zoveelste rad dat politici de kiezers voor ogen draaien. Zoals de euro de gulden verdrong en onze nationale economieën naar een nagenoeg onbeheersbaar Europees niveau trok, zo zal ooit de Euro moeten verdwijnen voor een volkomen onbeheersbare globale munt. Want toegeven dat het fout ging zal geen enkel gekozen politicus vrijwillig doen.

[Geplaatst door: w. broese]

(23)

De machtsgreep van Wall Street: niet politici, maar bankiers regeren de wereld.
Onjuist!
Politici kunnen een eind maken aan de macht van de banken door in hun land de bankiers te veroordelen- af te zetten- banken in beslag te nemen en eerlijke
deskundigen in hun plaats te benoemen.
Dat doen ze niet omdat ze zelf er geen last van hebben.
De nige oplossing: De volkeren moeten zich ontdoen van de politici