Voorbij de blokhut: bouwen met volledige bomen

De stammen en takken van bomen kunnen de vreemdste vormen aannemen als de natuur haar gang kan gaan. Maar omdat de houtindustrie rechte planken wil, zijn het kaal kappen van oude wouden en het aanleggen van boomplantages met vrijwel identieke, kaarsrechte exemplaren de norm. Het kan ook anders.

De Amerikaanse bouwfirma "Whole Trees Architecture" zaagt bomen niet tot balken en planken om er huizen, trappen of balkons mee te bouwen, maar gebruikt de bestaande, natuurlijke vormen van liefst lokale bomen. Deze inspirerende benadering levert heel wat ecologische, economische en bouwtechnische voordelen op.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Roald Gunderson, een Amerikaan met Noorse voorouders, kreeg het idee voor het bouwen met volledige bomen na zijn medewerking als architect aan Biosphere 2, de met een glazen koepel overspannen kunstmatige miniatuur wereld die in de jaren tachtig in de VS werd gebouwd. Gunderson bouwt nu al twintig jaar met volledige bomen en zette intussen meer dan 30 woningen en tuinkassen recht (zie zijn portfolio). 

De New York Times publiceerde onlangs een mooie fotoreportage van het werk van Gunderson (zie ook de foto hieronder en de twee kleine foto's hierboven, gemaakt door Paul Kelley).

Iedereen kent natuurlijk de blokhut, maar daar worden alleen rechte stammen voor gebruikt. Gunderson gaat een stap verder, door alle mogelijke vormen te benutten. Dat betekent dat er hout in aanmerking komt dat bij een traditionele benadering geen waarde heeft.

Anders dan bij een blokhut worden de bomen en takken ook niet gebruikt voor de opbouw van de muren. Ze vormen de dragende structuur en de daksparren van de woning, terwijl de muren uit eender welk materiaal kunnen worden opgebouwd.

Gunderson past de techniek meestal toe in combinatie met het principe van een passiefhuis, zodat de gebouwen nauwelijks verwarmd moeten worden. Uiteraard valt de methode te combineren met bouwtechnieken die we eerder bespraken: earthships, tamboerijngewelven of dwerghuisjes.

Stammen en takken worden ook ingezet voor de afwerking van het gebouw, zoals relingen en trappen (zonder fanatiek te worden, de treden van de trappen en de vloeren bestaan nog altijd uit rechte planken). Daardoor krijgen zelfs de dunste twijgen een nuttige toepassing.

Bouwtechnische voordelen

Het gebruik van hele bomen als constructiemateriaal biedt verrassend veel voordelen. Onderzoek van het Amerikaanse "Forest Products Laboratory" wees uit dat een natuurlijke stam of tak 50 procent sterker is dan een vergelijkbaar stuk gezaagd hout van dezelfde diameter. De gewicht-naar-sterkte verhouding is vergelijkbaar met die van staal, in spankracht is natuurlijk gevormd hout zelfs twee keer zo sterk dan staal.

Gezaagde planken en balken zijn minder sterk omdat bij het zagen de concentrische vezels van de boom vernietigd worden. De buitenste lagen van een boom worden op een natuurlijke wijze versterkt wanneer een stam wordt gebogen door de kracht van de wind (of door een andere kracht). Bij de constructie met hele bomen wordt van deze extra kracht gebruik gemaakt.

Een boom die regelmatig sterke wind uit een bepaalde richting te verduren krijgt, gaat schuin groeien, een proces dat "flagging" wordt genoemd ("flag tree" of "banner tree", zie foto hierboven - bron). Een boom die sterke wind uit verschillende richtingen moet trotseren, gaat in een spiraalvorm groeien, een proces dat "thigmomorphogenesis" of "spiral grain" wordt genoemd (zie deze foto). Meer informatie over deze eigenschappen vind je hier en hier.

Bomen lijken weliswaar erg lowtech, maar je zou ze evengoed kunnen omschrijven als "zichzelf replicerende koolstof nanovezels opgebouwd uit lucht, water en zonlicht" - geen enkel hightech materiaal kan aan die miljoenen jaren oude technologie tippen. De mens kan weliswaar sterkere, kunstmatige materialen maken, maar dat kost wel altijd erg veel energie (en CO2). Bomen slaan daarentegen CO2 op.

Ecologische voordelen

Het gebruik van de hele boom bespaart uiteraard de energie die het kost om het hout te zagen, maar de ecologische voordelen zijn groter dan dat. Omdat hele bomen sterker zijn dan gezaagde planken of balken, komen er voor de constructie jongere en kleinere bomen in aanmerking - bomen die de houtindustrie als onkruid beschouwd omdat ze er niets mee kunnen aanvangen.

Er moeten dus minder grote en volwassen bomen worden omgehakt. Bovendien vormt het weghalen van dit "onkruid" een bescherming tegen bosbranden en insectenplagen - iets wat anders maar zelden gebeurt omdat dit kreupelhout geen economische waarde heeft.

De houtindustrie is daarentegen alleen maar geïnteresseerd in grote bomen en kapt ook alles tegelijk, allemaal in naam van de "efficiëntie" (de daarbij gebruikte machines spreken boekdelen). Dit gebeurt helaas niet alleen in boomplantages, maar ook in maagdelijke wouden waar nog grote, oude bomen te vinden zijn. Gunderson pikt er individuele bomen uit, en kijkt daarbij zowel naar de gewenste vorm als naar de gezondheid van het bos.

Bij het bouwen met volledige bomen wordt natuurlijk ook een groter deel van de boom gebruikt, omdat niet alleen de rechte stukken in aanmerking komen. Terwijl de houtindustrie haar grondstoffen vaak ver weg gaat zoeken (daar waar de bomen zo groot mogelijk zijn), halen Gunderson en zijn collega's alle benodigde bomen liefst uit de omgeving van de bouwplaats zelf. De Amerikaan beheert ook zelf een bos van 56 hectare als onderdeel van zijn bouwbedrijf. Uiteraard is het bouwen met volledige bomen een lokale aangelegenheid: zijn bedrijf bouwt alleen in de buurt.

In de juiste vorm dwingen

Opmerkelijk is dat Gunderson sommige bomen soms jarenlang op voorhand langzaamaan in de juiste vormen dwingt, door er druk op uit te oefenen of ze aan een andere boom vast te binden (zie bijvoorbeeld deze foto). Van zodra een boom klaar is om gekapt te worden, wordt eerst de schors er af gepeld. Zo verliest de boom op een paar maanden tijd tot 50 procent van zijn gewicht omdat hij verdroogt, zodat hij vervolgens makkelijker in zijn geheel te oogsten en te transporteren is. Een werkpaard levert de nodige kracht.

Het gebruik van volledige bomen houdt ook de bouwkosten relatief laag - Gunderson noemt een minimumprijs van 700 euro per vierkante meter. Arbeidskosten en ontwerpkosten zijn hoger dan bij een gewoon huis, maar de bouwmaterialen zijn merkelijk goedkoper. Ook is het een techniek die je relatief makkelijk zelf kan toepassen - Gunderson biedt op zijn website ook plannen tegen betaling aan.

Meer informatie

Wie zelf met houtbouw aan de slag wil, kan op de website van het Forest Products Laboratory overigens gratis een lijvig boek (.pdf) downloaden. Dit Engelstalige werk gaat niet specifiek over het bouwen met volledige bomen, maar bevat een schat aan informatie over verschillende houtsoorten en bouwtechnieken.

Een ander hedendaags voorbeeld van het bouwen met hele bomen is het hobbithuis van Simon Dale (foto hierboven). Bouwen met natuurlijk gevormde stammen en takken is overigens niet nieuw. Er zijn tientallen historische voorbeelden, die soms een erg gezegende leeftijd hebben: het bekendste is de Old Faithful Hill, een hotel in Yellowstone Park, dat gebouwd werd in 1903.

© Kris De Decker

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Verwante artikels:

• Gelukkig in een huis van 8 vierkante meter: dwerghuisjes
• Verwarm je huis met aarde en autobanden: earthships
• Tegels als een alternatief voor staal: het tamboerijngewelf
• Huis afbreken is ecologische misdaad
• Wonen in scheepscontainers: lego voor grote jongens
• Moderne architectuur uit afvalmateriaal : eerst grondstoffen zoeken, dan ontwerpen
• TimberTower: een hightech windturbine uit hout
• Haal de zon in huis: tegelkachels en warmtemuren
• Weg met het gazon: prairietuinen, regentuinen, puintuinen en beestentorens
• Een hightech keuken zonder elektriciteit

Startpagina

Blijf op de hoogte van nieuwe berichten via e-mail, feed, twitter of facebook.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Comments

[Geplaatst door: Sietz Leeflang]

(1)

Bij de bouw van ons eerste "onderlandhuis", een half ondergronds gebouwtje op het terrein bij De Twaalf Ambachten in Boxtel, nu bibliotheek, kozen we larixhout uit de regio. Dit hout gebruikten we in de vorm van ongeschaafde (nu, na 30 jaar, met nog dezelfde rode natuurlijke kleur!), gekantrechte planken en halfronde stammen als staanders en dragers van het dak. Op dat dak ligt circa 35 centimeter grond, dus valt er heel wat te dragen.
De constructietekenaar, die jaren later voor de bouwvergunning van de gemeente berekeningen en constructietekeningen moest maken begreep niet dat de 4,5 meter lange gehalveerde stammen van 15 tot 20 cm op hun dikste punt het aardegewicht konden dragen en niet waren doorgebogen. De rechthoekige balk, die hij als rekenaar in de halve stam projecteerde was immers volgens objectieve berekeningen te licht en zou moeten doorbuigen. Die halve stam was veel sterker dan hij had gedacht.
De foto's bij dit interessante en inspirerende artikel van Kris bewijzen hetzelfde: die stammen met hun takken zijn veel sterker dan je denkt. Deze wijze van bouwen bespaart niet alleen kostbaar hout en bos, maar is natuurlijker en daardoor eigenlijk veel mooier en biedt het soort gezellige geborgenheid, dat onze rechtoe-rechtaan huizen meestal niet te bieden hebben.

[Geplaatst door: Lieven Scheire]

(2)

Idd, als je ziet hoe strak en witgeplamuurd minimalistisch er tegenwoordig gebouwd wordt is een tegenbeweging als deze eigenlijk onvermijdelijk.

[Geplaatst door: Koen Vandewalle]

(3)

In de archeosite van Aubechies (Henegouwen) staan er enkele prachtige voorbeelden van dergelijke boomconstructies uit de tijd van "Ambiorix". Op sommige dagen zijn er demonstraties van allerlei low-tech uit onze geschiedenis.

[Geplaatst door: Kris De Decker]

(4)

Dit gaat nog een stapje verder:

http://www.vegitecture.net/2009/07/arbo-architecture.html

Maar je hebt er wel wat geduld voor nodig...

[Geplaatst door: Frederik Deketelaere]

(5)

Laat ons ook inspireren door mijn favoriete architect Terenubi Fujimori met zijn fantastische theehuizen...
http://blog.urbanoutfitters.com/files/terunobu.jpg
http://www.instablogsimages.com/images/2009/03/13/treehouse-1_oKunS_6648.jpg
http://www.publishedart.com.au/images/architecture/big_fujimori.jpg

Die laatste is een pareltje!

[Geplaatst door: Willem]

(6)

Oh wow, wat mooi !

[Geplaatst door: Jan de werd]

(7)

De hierboven genoemde site vegitecture moet je niet openen. Deze site is gehacked.
Jan de Werd

[Geplaatst door: Renaat]

(8)

Geen bomen, maar ook leuk: https://www.vibe.be/wp-content/uploads/2017/05/Zwammen-het-bouwmateriaal-van-de-toekomst.pdf