Prior, alstublieft: raketpost

De mensheid heeft ingenieuze en soms bizarre methoden uitgedacht om informatie en kleine pakketjes over lange afstanden te versturen. Voorbeelden zijn de buispost, de optische telegraaf en de postduif. Maar de prijs voor het meest ambitieuze plan gaat zonder twijfel naar de raketpost. De communicatiemethode was een kort maar krachtig bestaan beschoren - ook in België en Nederland.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Het principe is eenvoudig: vuur een met brieven en pakketjes gevulde raket af en hoop dat ze zich op de juiste plaats in de grond boort - liefst zonder te ontploffen en met de vracht nog intact. Het klinkt als een grap, maar in 1931 werd de eerste "raketpostdienst" geopend tussen twee dorpen in Oostenrijk.

De afstand tussen beide dorpen - gescheiden door een ontoegankelijke bergketen - bedroeg 5 kilometer. Initiatiefnemer was de ingenieur Friedrich Schmiedl, die droomde van reguliere verbindingen tussen Wenen, Boedapest, Bazel en Noord-Afrika, gebruikmakend van veel grotere raketten. Maar in 1934 verbood de Oostenrijkse postdienst het verdere gebruik van raketpost.

Raketpost in de jaren dertig en veertig

Het relatieve succes in Oostenrijk wekte veel enthousiasme op voor de nieuwe technologie in andere landen, maar meestal zonder veel resultaat. Gerhard Zucker (foto hieronder) probeerde een soortgelijke dienst te lanceren in Duitsland.

Toen hij de postdiensten daar niet kon overtuigen, niet in het minst omdat zijn raket niet verder raakte dan een afstand van 15 meter, week hij uit naar het Verenigd Koninkrijk. Daar demonstreerde hij de technologie voor de British Royal Mail.

In 1934 poogde Zucker een raket af te vuren naar een Schots eiland. De 1.200 poststukken werden allemaal vernietigd toen de raket ontplofte. Het VK noch Duitsland bouwden een raketpostdienst uit, en het werd Zucker verboden om nog verdere experimenten uit te voeren. Zijn indrukwekkend uitziende raketten waren niet meer dan een leeg omhulsel, de aandrijving gebeurde door middel van vuurpijlen die aan de vleugels waren bevestigd.

Alan Young schoot in 1935 en 1936 twee postraketten af in Australië, waarvan er één ontplofte en de andere in een rivier terechtkwam. Nog in 1936 werden twee postraketten gelanceerd in de Verenigde Staten, over een afstand van 300 meter. Daar bleef het bij in de VS, voorlopig dan toch.

Kippen per post

In India werd kwam de technologie wel van de grond. Er werd van 1934 tot 1944 een experimentele postdienst onderhouden, ontwikkeld door Stephen Smith en aangemoedigd door de overheid.

Met de raketten (in feite grote vuurpijlen) werden ondermeer gebieden die door natuurrampen geïsoleerd waren geraakt, netjes van post voorzien. In totaal werden 270 raketten afgevuurd, waarvan er 80 effectief post aan boord hadden (inclusief, eenmalig, levende kippen).

De Cubaanse overheid nam een soortgelijk initiatief in 1939, en lanceerde ook de eerste officiële raketpostzegel ter wereld (eerdere zegels waren het werk van de rakettenbouwers zelf). De Cubaanse postraket raakte echter maar een paar meter ver.

België en Nederland

Ook in België en Nederland werd met de technologie geëxperimenteerd. De Nederlandse ingenieur Karel Roberti (foto onder) voerde in 1934 een eerste proef uit in Katwijk-aan-Zee in Nederland, in bijzijn van de pers. De raket ontplofte voor ze een centimeter van de grond kwam.

Drie latere tests in 1935, waarbij in totaal 8 raketten werden afgevuurd, waren niet veel succesvoller. De raketten ontploften of raakten nauwelijks een paar honderd meter ver.

Omdat Roberti banden had met een postzegelhandelaar, en de met de raket meegestuurde poststukken en postzegels voor veel geld aan verzamelaars verkocht, rees het vermoeden dat de ingenieur (net als Zucker in Duitsland) eerder geïnteresseerd was in snel geldgewin dan in techniek. De Nederlandse postdiensten verstuurden zelfs een persbericht waarin duidelijk werd gemaakt dat ze niets met de raketten te maken hadden.

Knokke-Heist

Roberti verlegde daarop zijn werkterrein naar het buitenland. In 1935 en 1936 werden, in samenwerking met de (blijkbaar goedgelovige) Belgische postadministratie, drie proeven uitgevoerd op het Albertstrand van Knokke-Heist (toen nog een schilderachtig dorp).

De postbestemming was Duinbergen, nauwelijks 1 kilometer verderop. Bij de eerste proef werden twee raketten afgeschoten met in totaal een duizendtal brieven. Bij een tweede en derde proef werden opnieuw twee raketten afgeschoten, waarvan er telkens één bij de lancering ontplofte. Roberti voerde ook nog een testvlucht uit in Luxemburg.

Raket over het kanaal

Een poging om in 1936 een raket af te schieten van Calais naar Dover, opnieuw onder grote belangstelling van de pers, werd op het laatste nippertje door de lokale Franse politie tegengehouden.

Een andere Nederlandse ingenieur, A.J. de Bruijn, zou later wel nog proeven hebben uitgevoerd in Nederland (lees het hele verhaal hier). Eén van zijn postraketten zou een afstand van 21 kilometer hebben afgelegd - en was daarna dagenlang onvindbaar.

De Bruijn schreef ook een boekje over het onderwerp: "De Ruimtevaart raket – en zijn bewezen spoedig komende practische toepassing". De ingenieur zette zijn raketproeven verder tot na de Tweede Wereldoorlog en droomde van een regelmatige raketpostverbinding met Nederlands Indië.

Revival in de jaren vijftig en zestig

De mislukkingen met postraketten hadden uiteraard niets te maken met het feit dat ze poststukken vervoerden, maar alles met de in de kinderschoenen staande rakettechnologie. Het grote aantal ontploffingen deed het enthousiasme voor de technologie bekoelen. De Tweede Wereldoorlog maakte de raket er vervolgens niet populairder op - veel Europese steden kregen meer dan genoeg raketten te zien, maar die hadden geen post aan boord.

In 1959 blies de Amerikaanse defensie, in samenwerking met de Amerikaanse posterijen, de raketpost nieuw leven in. De techniek was intussen flink geëvolueerd.

Er werd een kruisraket ingezet met een bereik van bijna 1.000 kilometer, ontworpen voor het afvuren van nucleaire wapens. De nucleaire kop werd gedemonteerd, in de plaats daarvan kwamen twee containers met in totaal 3.000 stukken post.

De postraket werd gelanceerd vanop een duikboot voor de kust van Virginia (foto links) en kwam 22 minuten later aan in Florida. De vracht bleef intact. Dat wekte opnieuw veel enthousiasme op en sommigen dachten dat het tijdperk van raketpost nu definitief was aangebroken. Brieven en pakketjes zouden op een recordtijd over de hele aardbol worden getransporteerd.

Arthur Summerfield, de baas van de Amerikaanse postdiensten, verklaarde: "Before man reaches the moon, mail will be delivered within hours from New York to California, to Britain, to India or Australia by guided missiles. We stand on the threshold of rocket mail."

Kostprijs

Het bleef echter bij die ene vlucht. Het probleem waren de kosten. De kostprijs van een raket gedeeld door 3.000 poststukken maakt heel erg dure postzegels.

De komst van fax, internet en email maakte de postraket vervolgens helemaal onaantrekkelijk - berichten kunnen nu veel sneller worden verstuurd dan welke raket ook kan vliegen, en dat kost nauwelijks geld.

Komt raketpost terug?

Toch bestaat er geen even snel systeem voor het tranport van kleine pakketjes, waar het internet geen raad mee weet. Een revival van raketpost is dus niet uitgesloten, als een koerierdienst voor de elite.

Dat het ook betaalbaar kan voor het afleveren van een bij Amazon besteld boek, lijkt weinig waarschijnlijk. In elk geval zouden met de huidige rakettechnologie kleine pakketjes overal ter wereld op slechts 30 tot 45 minuten tijd kunnen worden afgeleverd. Dankzij GPS kunnen de tuigen ook veel nauwkeuriger gestuurd worden.

De in ontwikkeling zijnde "herbruikbare" raketten, die niet vernietigd worden na één lancering, zouden het systeem bovendien aanzienlijk goedkoper kunnen maken. De ontwikkeling van raketpost met de nieuwste technologie werd al geopperd door ruimtevaartingenieur Robert Zubrin.

Ook Rusland blijft met de technologie experimenteren, als creatieve oplossing voor het overschot aan raketten sinds het einde van de koude oorlog.

Doe het zelf

Filatelisten zijn vandaag nog altijd in raketpost geïnteresseerd, omwille van de zeldzame postzegels. Er worden op Ebay soms flinke prijzen voor neergeteld. Raketpost is ook een optie voor thuis of op kantoor: hier vind je een handleiding voor het bouwen van een geheel veilige en milieuvriendelijke binnenhuisraket.

Foto rechtsboven: Duits ontwerp uit 1932 voor een transatlantische postraket met een foutenmarge van "slechts" 80 kilometer.

Hieronder: raketpost in 1965 volgens het populair-wetenschappelijke tijdschrift Mechanix Illustrated. Het (korte) artikel verscheen in 1957, twee jaar voor de lancering van de Amerikaanse kruisraket.