Mag het een zuinig lampje minder zijn?

Onderstaande opiniebijdrage verscheen in de Nederlandse krant nrc-next van 3 maart 2009. De illustratie werd gemaakt door Milo.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
In de strijd tegen de klimaatopwarming, het dreigende energietekort en de economische crisis worden spaarlampen, elektrische auto’s, windmolens, zonnepanelen, groene gadgets en hogesnelheidstreinen ingezet. Door het ontwerpen van zuiniger technologie zouden we geld, energie en CO2 kunnen besparen.

Het te verwachten succes van die aanpak is twijfelachtig. Ecotechnologie is duur en dus op de korte termijn niet voor iedereen weggelegd. Pas op de langere termijn wordt er geld bespaard. Een ledlamp mag dan over 30 jaar bekeken energie en geld besparen, je legt er nu wel een flinke cent voor op tafel. Een treinreis duurt niet alleen vier keer langer dan een vliegtuigtrip, ze is ook vier keer duurder.

Daarbij kost de fabricatie van ecotechnologie ook energie en grondstoffen. Zo bleek al dat er in de stad zo weinig wind is dat een kleine windmolen op je dak of in de tuin tijdens zijn levensduur minder energie oplevert dan de energie om de machine zelf te maken. Het resultaat is meer energieverbruik, niet minder.

Ingebouwde zonnepaneeltjes

Gadgets die zelf energie opwekken via een ingebouwd zonnepaneeltje worden enthousiast onthaald, maar een zonnecel op een snel verouderend apparaat zoals een mobiele telefoon zal nooit de energie terugwinnen die de productie ervan vroeg. Tien jaar lang dezelfde telefoon gebruiken richt aanzienlijk minder schade aan dan elke drie jaar een nieuw ecotech mobieltje aanschaffen.

Een andere misvatting is dat energiezuinige technologie per definitie energiebesparing als gevolg heeft. Dat kan wel eens gebeuren, maar meestal is dat niet zo. Computers, televisies en automotoren zijn de afgelopen decennia veel efficiënter geworden. Toch neemt het energieverbruik van die machines nog altijd toe, door de nog steeds groeiende behoefte aan capaciteit, vernuft en snelheid.

Energiezuinige motoren resulteerden niet in zuiniger auto’s, maar vooral in zwaardere en snellere auto’s. De efficiënte lcd-technologie bracht geen zuiniger televisies, maar grotere beeldschermen. Gekleurde ledlampen worden als decoratie met tienduizenden tegelijk op de gevels van wolkenkrabbers gekleefd; die vervangen geen gloeilampen, maar introduceren verlichting waar voorheen geen verlichting was.

Minder technologie

We kunnen veel meer bereiken zonder de nieuwste technologie. Het verlagen van de grootte, het gewicht en de snelheid van auto’s zou een veel groter effect op het energieverbruik hebben dan efficiëntere motoren, betere aerodynamica en energierecuperatiesystemen - een auto heeft acht keer meer motorvermogen nodig om twee keer zo snel te rijden. Combineer zo’n lowtechmaatregel met ecotechnologie en je winst wordt nog groter. Doe het met ecotechnologie alleen en er verandert niets.

Het gemiddelde Nederlandse huishouden heeft volgens de beste schattingen 29 gloeilampen in huis. Uiteraard kan het energieverbruik naar beneden door die te vervangen door spaarlampen, maar het aantal gloeilampen halveren tot vijftien levert natuurlijk hetzelfde resultaat op. Iemand die elke avond een boek leest bij één gloeilamp verbruikt veel minder energie dan iemand die 29 spaarlampen heeft ingeschroefd, op twee zuinige laptops tegelijk werkt en naar een met zonne-energie opgeladen muziekspeler luistert. Een verbod op gloeilampen is dus geen garantie voor energiebesparing. Een maximum aantal gloeilampen per huishouden instellen is even onzinnig – wat we nodig hebben is een hoge belasting op fossiele brandstoffen, grondstoffen en kernenergie. Dan zou alles vanzelf gaan.

Krachtinspanning

Het Energie Centrum Nederland berekende een goed jaar geleden dat er 10.000 gigawattuur elektriciteit per jaar kan worden bespaard als alle supermarkten in Europa simpelweg deuren op hun koel- en vrieskasten zouden schroeven. Tienduizend gigawattuur staat gelijk aan het continu doen branden van 19 miljard gloeilampen van 60 watt. Daar kan geen ecotech tegenop. Niemand haalt het in zijn hoofd om thuis de koelkast of diepvries een hele dag open te zetten, maar in supermarkten is het de normaalste zaak van de wereld.

Duizenden kleine apparaten die op batterijen of op elektriciteit werken, zouden ook kunnen worden aangedreven met een kleine krachtinspanning. Voor de jongsten onder ons: een fietslicht werd niet altijd gevoed met batterijen, maar via een dynamo. Hebben we die automatische blikopener echt nodig? Kunnen we de raampjes van onze auto echt niet manueel opendraaien? We automatiseren zelfs de kleinste fysieke handelingen, terwijl we ondertussen roepen dat het energieverbruik omlaag moet.

Als we afstand nemen van het high tech-fetisjisme kan de ontwikkeling van de technologie eindelijk de juiste kant opgaan: naar extreem zuinige en lichtere apparaten en machines die lang meegaan, makkelijk te herstellen zijn, en met zo weinig mogelijk energie en grondstoffen geproduceerd kunnen worden. Minder spullen, maar wel betere spullen.

© Kris De Decker

PS: Het kaderstukje bij het opiniestuk in de krant, dat stelt dat de Toyota Prius meer energie verbruikt dan een auto met verbrandingsmotor, werd niet door mij geschreven (al lijkt dat zo) en werd zonder mijn medeweten gepubliceerd. En dan vragen de kranten zich af waarom ze hun geloofwaardigheid verliezen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Lees meer:

• Zo lossen we de energiecrisis (nooit) op
• Een wereldwijd netwerk van duurzame energie
• Hernieuwbare energie op grote schaal is een illusie: we zijn te laat begonnen
• Hoeveel olie kost de productie van olie?
• Moeten we het energieverbruik rantsoeneren? Een sociaal alternatief voor hogere energieprijzen
• Ook LED-lampen moeten bij het gevaarlijk afval

Comments

[Geplaatst door: Matthijs]

(1)

Een geweldige samenvatting van een aantal belangrijke artikelen. Ik heb al meerdere mensen doorverwezen naar deze site omdat het een nuchtere blik heeft op onze focus op een "technological fix". Die gaat natuurlijk niet komen, besparen op onze consumptie is het meest effectieve wat we kunnen doen.

[Geplaatst door: Kaan Ozdurak]

(2)

Ik sluit me aan bij de voorgaande commentator. Ook ik verwijs mensen graag door naar deze site. Nog twee aanvullende opmerkingen op de tekst: (1) het verbod op oude, 'milieuonvriendelijke' auto's zou hier ook als voorbeeld kunnen dienen. Weliswaar vervuilen oude auto's de lucht wat meer dan nieuwere modellen. Helaas wordt de energie die nodig is om een nieuwe auto te produceren buiten beschouwing gelaten. (2) De Nederlandse supermarktketen Dirk/Bas/Digros plaatst sinds enige tijd in haar nieuwe of verbouwde filialen alleen nog maar gesloten diepvrieskasten. Bij marktleider Albert Heijn daarentegen is er nog weinig van te zien.

[Geplaatst door: riek]

(3)

een gewoon zeer sterk artikel,
kris,
bedankt,
ik mag het doorsuren naar mijn vrienden?
en ondertussen hen wijzen op jouw degelijke site?

[Geplaatst door: kris de decker]

(4)

Hartelijk dank, beste lezers, uiteraard: stuur het door, via postduif, optische telegraaf, luchtballon of - als het écht niet anders kan... - internet.

[Geplaatst door: Dion Van Oirschot]

(5)

Een kleine kanttekening bij de toestellen met ingebouwde zonnepaneeltjes. Er wordt gesteld dat de paneeltjes meer energie kosten in productie dan je bespaart tijdens de levensduur. OK, dat is ongetwijfeld waar. Maar is het ook relevant? De meeste verbruiksartikelen kosten energie bij de productie en er zijn überhaupt nauwelijks verbruiksartikelen die meer energie opleveren dan voor de productie nodig is. Een interessantere vraag zou zijn of bijvoorbeeld een rekenmachientje op batterijtjes meer energie vraagt bij de productie van de batterijtjes dan voor ingebouwde zonnepaneeltjes in een rekenmachientje met ingebouwde zonnepaneeltjes. En hoe het in de afvalfase zit met weggesmeten batterijtjes. Dan heb je een zuivere vergelijking die iets zinnigs zegt.

Natuurlijk is in het algemeen de hoge omloopsnelheid van wegwerpgadgets een probleem. Maar dat is meer een probleem dat samenhangt met de wegwerp-cultuur en het altijd maar iets nieuws willen dan of er wel of geen zonnecelletjes in zitten.

Natuurlijk zou het meest interessant een los, portable zonnepaneeltje zijn waarmee je een veelheid aan gadgets van stroom kunt voorzien, zodat als het toestel kapot gaat, je niet meteen ook de zonnecellen wegsmijt.

[Geplaatst door: kris de decker]

(6)

De meeste consumptiegoederen kosten energie en leveren geen energie op, dat klopt. Maar van windmolens en zonnepanelen mag je toch verwachten dat ze meer energie opleveren dan de energie die het kost om ze te maken? Welk nut hebben ze anders?

Tenzij je ze als een soort reserve-oplader beschouwt voor als er geen stopcontact in de buurt is en je dringend je telefoon moet opladen. Maar ik denk dat het in België of Nederland makkelijker is om een stopcontact te vinden dan voldoende zon om je mobieltje op te laden. Als survival-tool heeft zo'n ecomobiel ook al geen nut want als het elektriciteitsnetwerk het begeeft, werken ook de zendmasten niet meer.

Het probleem is dat een gsm met ingebouwd zonnepaneel wordt voorgesteld als een "groen" product, en dus milieubewuste kopers aantrekt, terwijl het ingebouwde zonnepaneel er net voor zorgt dat deze zogenaamd groene gsm nog schadelijker is dan een doorsnee mobiele telefoon.

Dat soort groene gadgets geeft bovendien de indruk dat we op de goede weg zijn, terwijl dat helemaal niet zo is. Zoals je zelf aangeeft: de wegwerpcultuur is het probleem dat we moeten aanpakken. Ingebouwde zonnepaneeltjes zijn niets meer dan een poging om die pijnlijke waarheid te verhullen.

[Geplaatst door: kris de decker]

(7)

Een iets langere versie van de tekst verscheen in het mei-nummer van Milieudefensie Magazine.

http://www.milieudefensie.nl/publicaties/magazine

[Geplaatst door: jurgen]

(8)

Beste Kris,

die open koelkasten in supermarkten zijn inderdaad onzinnig. Maar laten we even naar getallen kijken:

"Tienduizend gigawattuur (per jaar) staat gelijk aan het continu doen branden van 19 miljard gloeilampen van 60 watt."

19 000 000 000 lampen * 60 W * 8700 uur/jaar = 1 * 10e16 W/jaar

10 GW/jaar = 1e10 W/jaar.

-> ik zie een factor miljoen verschil.

Ter vergelijking: de totale geïnstalleerde capaciteit (centrales) in België is ongeveer 17 GW. Die zouden 17 miljard lampjes van 1 W kunnen laten branden, en verders niks meer.

mvg,
Jurgen

[Geplaatst door: Ardi Janszen]

(9)

Spaarlampen gebruiken natuurlijk minder stroom, maar geven ook minder warmte.
Dat betekent dat we in de koude tijd van het jaar (en dan branden toevallig ook onze lampen het meest) meer brandstof in de cv ketel moeten verstoken om het huis lekker warm te krijgen.
Is de promotie van de spaarlamp niet gewoon een verkooptruc van philips, osram en consorte? Dat die dingen langer meegaan is niet mijn ervaring; ik heb er al vele moeten vervangen, die nog geen jaar oud waren.

[Geplaatst door: Niek Vermeulen]

(10)

Dit artikel en andere artikelen van Kris De Decker geven aan dat het nuttig zou zijn wanneer er een Energie Rekenkamer komt, in te stellen door de overheid. Deze zou alle energie- en CO²-besparende maatregelen door kunnen rekenen op werkelijk effect. De overheid zou alleen nog subsidie moeten verlenen aan maatregelen die het hoogste rendement halen wat betreft besparing.
Dan zouden warmtepompen hun subsidie verliezen omdat ze niet of nauwelijks bijdragen aan beperking van de CO²-uitstoot wanneer de elektriciteit met 65% verlies van het net komt.

[Geplaatst door: De Rooms Luc]

(11)

Ik ontdek de site nu pas, door een artikel in MO-magazine. Ik snap niet hoe ik dat toch nog toe gemist heb, ook de lezing in Antwerpen op 15 september is mij voorbij gegaan. Bizar! Zelfs je artikel in MO is mij ontsnapt, allicht door het overlijden van mijn vader en al wat daarop volgde. Dat geeft wel aan dat een of andere vorm van bekender maken nodig is, welke weet ik ook zo niet direct. Ik zal beginnen met het te promoten op een paar websites.

Ik zet mij al lang af tegen nep-reyclage (oa in MO) en gebruik van plastics. Ik breek nu al maanden, jaren mijn hoofd hoe we daar een beweging rond krijgen die verder gaat dan een bewustmakingsactie a la Mei plastic vrij of plastic attack. Allebei goed maar ruim onvoldoende, niet structureel genoeg en niet verbindend genoeg in de tegenkracht.

Ik hoop je snel eens te spreken te krijgen, kom je nog in Antwerpen de komende weken?

https://www.mo.be/opinie/de-circulaire-economie-vlaanderen-draait-vierkant

https://www.mo.be/opinie/plastic-geen-waardevolle-grondstof-plastic-vergif