Lowtech fotografie: de gaatjescamera

Maak een gaatjescamera, bouw je slaapkamer om tot camera obscura, en herontdek de fotografie.

Zelfgemaakte "gaatjescamera's" winnen momenteel snel aan populariteit. Deze toestellen - die in meerdere opzichten het tegenovergestelde zijn van een digitale camera - bestaan uit een lichtdichte doos met daarin een piepklein gaatje aan de ene kant (gemaakt met een naald) en fotopapier of film aan de andere kant (meestal simpelweg vastgemaakt met plakband). Een gaatjescamera beschikt niet over een lens, een batterij of automatische bediening. Foto's maken met deze lowtech camera's vraagt geduld en oefening, maar het resultaat is vaak spectaculair. © Liquid lucidity

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Met de komst van de digitale fotografie heeft de camera de rangen versterkt van de snel verouderende apparaten. Net zoals dat het geval is met een mobiele telefoon, is een digitale camera van pakweg drie jaar oud zo goed als niets meer waard: het ding is te traag, te groot, te zwaar, en het heeft te weinig pixels. De digitale fotografie spaart aardig wat schadelijke chemicaliën uit die nodig zijn voor de ontwikkeling van analoge foto's, maar de materialen en de energie die nodig zijn om een continue stroom van nieuwe gadgets (en batterijen) te produceren, doen dat milieuvoordeel teniet. Het kan dan ook geen kwaad om in herinnering te brengen dat een camera in wezen niets meer is dan een doos met een gaatje erin - iets wat je zelf makkelijk (en goedkoop) kan maken.

© chamaeleon618

Bouw een gaatjescamera : handleidingen

Om een gaatjescamera ("pinhole camera" in het Engels) te maken kan eender welke doos of trommel dienen (zoals de verpakking van thee of muntjes, of een koffiepot). Je kan ook zelf de behuizing bouwen, uit karton of hout. Deze lowtech cameras kunnen zo klein zijn als een luciferdoosje, maar ze kunnen ook de afmetingen hebben van een koffer of een koelkast, waarmee je dan veel grotere beelden kan maken. Via het internet zijn verschillende bouwplaten en (geïllustreerde) handleidingen te downloaden, waarmee je vrij snel en eenvoudig zo'n toestel kan bouwen. Er is ook een Nederlandstalige handleiding, maar die is niet van dezelfde kwaliteit.

Eén foto per dag

Het gebruik van een gaatjescamera vraagt geduld, vaardigheid en oefening. Een digitale camera stimuleert je om zoveel mogelijk foto’s te maken als je maar kan, omdat alles automatisch verloopt en omdat er geen bijkomende kosten zijn voor het afdrukken van mislukte foto's. Met een gaatjescamera kan je hooguit enkele foto's per dag maken. De camera heeft geen zoeker en heeft lange belichtingstijden nodig, van een aantal seconden tot meerdere uren. Met de eenvoudigste toestellen moet je bovendien een nieuwe film installeren telkens je een nieuwe foto wil maken, iets wat in een donkere kamer moet gebeuren. Als je op een uitstap meer dan één foto wil maken, moet je dus verschillende camera's meenemen (iets wat je kan omzeilen door een traditionele camera om te bouwen tot een gaatjescamera).

© xiao shan

Verrassende effecten

Met een gaatjescamera kan je beelden maken die onmogelijk te maken zijn met een hightech camera (hier vind je een aantal collecties van foto's). De toestellen leveren zachte foto's met een oneindig dieptezicht op, wat de camera's ideaal maakt voor het fotograferen van miniaturen en maquettes. Omdat een gaatjescamera geen lens heeft, kan je er groothoekbeelden mee maken waarvan de lijnen niet worden afgebogen aan de zijkanten van het beeld. Als de film op een recht vlak is bevestigd, wordt het beeld rondom omgeven door een zwarte waas - een effect dat esthetisch benut kan worden, maar dat ook kan worden vermeden door de film op een gekromd vlak te bevestigen (wat vanzelf gaat als je een ronde container als behuizing gebruikt). De camera kan meerdere gaatjes hebben of meerdere filmstroken bevatten, en de film kan verschillende keren belicht worden, wat telkens aparte effecten oplevert.

Verander je slaapkamer in een camera obscura

Net zoals elke andere camera, is een gaatjescamera gebaseerd op het natuurlijke fenomeen genaamd camera obscura (een effect dat mogelijk al in de prehistorie werd benut). Als je op een heldere dag in een donkere kamer zit ("camera obscura" in het Latijn), dan kan er via een smalle opening in de muur of in een gordijn een nauwkeurig beeld van het uitzicht buiten op de tegenovergestelde muur geprojecteerd worden (hier vind je een handleiding om je slaapkamer om te vormen tot een camera obscura).

Voor de fotografie was uitgevonden, werd het camera obscura effect beleefd als een “live” projectie. Je kan het nog altijd aanschouwen in sommige Victoriaanse gebouwen (zie hier voor een overzicht). Vanaf de zeventiende eeuw werd de camera obscura ook gebruikt als een tekenhulp voor artiesten (soms in de vorm van een tent) en als wetenschappelijk hulpmiddel (voor de studie van zonsverduisteringen). Op deze (Engelstalige) paginas vind je meer informatie over de geschiedenis van zowel de gaatjescamera als de camera obscura.

Wil je meer weten over de praktijk van lensloze fotografie, dan zijn deze drie pagina's de beste plaatsen om te starten. Voor (uiterst beperkte) Nederlandstalige informatie kan je terecht bij de Luikerwaal of bij Wikipedia. Komende zondag is het "Worldwide Pinhole Day".