Bits en bytes laten zich niet bezitten

Je vindt ze overal: tweedehandswinkels met intellectuele koopwaar. Maar waar is de tweedehandsmarkt voor digitale producten?

Wie een liedje koopt bij de online muziekwinkel iTunes, moet eerst een licentieovereenkomst ‘tekenen’. Weinig mensen doen de moeite om dat document te lezen en klikken op ‘Akkoord’. Wie het document toch doorworstelt (voor België overigens enkel beschikbaar in het Frans), komt tot een opmerkelijke vaststelling: de ‘koper’ is niet eens eigenaar van wat hij ‘koopt’. De overeenkomst vermeldt uitdrukkelijk dat het uitlenen, weggeven of doorverkopen van het bestand verboden is.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wat doet een consument als een aangekocht product hem niet bevalt, of als hij er geen nut meer in ziet? Hij brengt het naar een tweedehandswinkel, hij verkoopt het rechtstreeks aan een andere consument, of hij geeft het weg. De wetgever noch de producent van het artikel zal dat verbieden. Wie iets koopt, heeft juridisch gezien het recht om dat eigendom verder te verkopen. Dat geldt niet alleen voor goederen zoals huizen, auto’s of televisies, maar ook voor auteursrechtelijk beschermde werken.

De 'uitputting' van het auteursrecht

Vanzelfsprekend is dat niet. De auteurswetgeving geeft de auteur (in praktijk meestal de uitgever) het exclusieve recht om exemplaren van een werk te verspreiden. Maar de wetgeving bevat het principe van ‘uitputting’ van het auteursrecht. Dat stelt dat de auteur zijn alleenrecht op distributie verliest nadat het werk verkocht is, en geeft de koper van een auteursrechtelijk beschermd product de mogelijkheid dat werk verder te verkopen, uit te lenen of weg te geven. Zonder de uitputting van het auteursrecht zouden tweedehandswinkels niet bestaan.

Het principe is echter niet van toepassing op digitale producten. Wie een liedje koopt bij de online muziekwinkel iTunes, moet eerst een licentieovereenkomst ‘tekenen’. Weinig mensen doen de moeite om dat document te lezen en klikken op ‘Akkoord’. Wie het document toch doorworstelt (voor België overigens enkel beschikbaar in het Frans), komt tot een opmerkelijke vaststelling: de ‘koper’ is niet eens eigenaar van wat hij ‘koopt’. De overeenkomst vermeldt uitdrukkelijk dat het uitlenen, weggeven of doorverkopen van het bestand verboden is.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Een compact disc mag je verder verkopen, maar als hetzelfde album wordt aangekocht via een download, mag dat niet."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Een compact disc mag je verder verkopen, maar als hetzelfde album wordt aangekocht via een download, mag dat niet. Artikel 23 bis van de auteurswetgeving, dat sinds 2005 in de Belgische wet verankerd is, stelt dat de uitputting van het auteursrecht niet afdwingbaar is als het werk digitaal wordt verspreid. De verkoper mag in dat geval de rechten van de gebruiker beperken via een licentieovereenkomst – wat meestal ook gebeurt. Uitgevers dwingen dat ook af via kopieerbeveiligingen, die bijvoorbeeld een digitaal bestand aan een bepaalde computer vastklinken.

Het belang van de tweedehandsmarkt

De uitputting van het auteursrecht is belangrijker dan op het eerste gezicht lijkt. Tweedehandswinkels bieden de consument de kans om een werk te kopen aan een lagere prijs, zodat meer mensen er toegang tot krijgen. Het bestaan van een tweedehandsmarkt verlaagt in feite ook de nieuwprijs van een werk, omdat de consument het achteraf verder kan verkopen. Nieuwe exemplaren zullen ook altijd moeten concurreren met goedkopere tweedehandsexemplaren. Uitgevers spelen hierop in door werken na enige tijd in prijs te verlagen.

Het principe zorgt er ook voor dat auteursrechtelijke beschermde werken doorheen de tijd beschikbaar blijven voor het publiek, nog afgezien van de prijs. De meeste boeken of cd’s worden na een tijd niet meer verkocht. Tweedehandswinkels zorgen ervoor dat het werk mits enig zoekwerk toch nog te vinden is, ook al is het niet meer economisch rendabel. Sommige uitgevers, zoals Disney, halen zelfs werken tijdelijk uit de handel, als marketingstrategie.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"In een wereld waarin intellectuele inhoud exclusief wordt verspreid via internet, zouden we alleen maar toegang hebben tot een werk zolang de uitgever het verkoopt."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

In een wereld waarin intellectuele inhoud exclusief wordt verspreid via internet, zouden we alleen maar toegang hebben tot een werk zolang de uitgever het verkoopt. En dat alleen aan de prijs die de uitgever bepaalt. Dat is nu al het geval bij software, of die nu digitaal is aangekocht, of in een doos in de winkel. Bijvoorbeeld een computergame mag je niet verder verkopen, uitlenen of weggeven.

Dat de rechten van de consument in het geval van digitale distributie beperkt worden, lijkt logisch. In het geval van boeken, kranten of compact discs zijn informatie en informatiedrager onlosmakelijk met elkaar verbonden. Je kan de informatie alleen maar weggeven, uitlenen of verkopen als je ook de drager weggeeft. De eigenaar verliest dus zijn eigen exemplaar.

Iets uitlenen en het tegelijk houden

Maar als je een digitaal aangekocht muziekalbum tweedehands verkoopt, verdwijnt het origineel niet. Het bestand verhuist niet van je harde schijf naar een e-mailbericht, een cd-rom of een USB-stick, het wordt gekopieerd. Je kan dus iets verkopen, weggeven of uitlenen en het tegelijk ook houden. Je kan dat bovendien duizendmaal doen. Zodat de koper in feite het werk op grote schaal kan gaan verspreiden of reproduceren – en dat is het exclusieve recht van de uitgever.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Als je online een liedje of een krantenartikel koopt, maak je een kopie van een bestand dat daar op een van de computers staat. Bij de online muziekwinkel of krant verdwijnt er niets."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Die gespannen verhouding tussen de rechten van consument en producent kan in principe worden opgelost als de consument na het doorverkopen van een digitaal bestand het origineel van zijn computer of muziekspeler zou verwijderen. Maar dat kan de verkoper niet controleren. Bovendien is het in feite onmogelijk. Als je een bestand wist, verdwijnt het enkel uit de index van het besturingssysteem. Zelfs als het daarna overschreven wordt door nieuwe bestanden, kan je het met goedkope software terug te voorschijn toveren.

Hetzelfde probleem stelt zich bij een miskoop. Wie iets koopt, heeft meestal het recht dat product binnen een bepaalde termijn terug naar de winkel te brengen. Dat moet de consument beschermen tegen opdringerige verkoopspraktijken en al te overhaaste koopimpulsen. Maar als je een digitaal product terug naar de verkoper stuurt, kan je het tegelijkertijd houden.

Iets verkopen en het tegelijk houden

Wat voor de consument geldt, geldt echter ook voor de uitgever. De uitgever kan iets verkopen, en het tegelijk ook houden. Een digitaal product moet maar één keer worden gefabriceerd en kan daarna een oneindig aantal keren worden verkocht. Als je online een liedje of een krantenartikel koopt, maak je een kopie van een bestand dat daar op een van de computers staat. Bij de online muziekwinkel of krant verdwijnt er niets.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Een abonnement op een digitale krant is soms goedkoper als een abonnement op de papieren versie."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Daarentegen moet een ‘offline’ winkel evenveel exemplaren produceren en in voorraad houden dan er mogelijkerwijze verkocht zouden kunnen worden, terwijl niemand op voorhand weet hoeveel dat er precies zullen zijn. Het gevolg is dat producten ofwel uitverkocht raken terwijl er nog vraag naar is, of dat ze niet allemaal verkocht raken waardoor er een productieoverschot ontstaat. In beide gevallen kost dat de winkel of uitgever geld. Het verspreiden van digitale bestanden is dus een stuk goedkoper dan de distributie van kranten, cd’s, dvd’s of boeken.

Goedkoper?

Nogal wat kranten- of tijdschriftenuitgevers laten de consument mee profiteren van die kostenbesparingen. Een abonnement op een digitale krant is soms goedkoper als een abonnement op de papieren versie. Andere uitgevers houden digitale toegang voorbehouden voor de kopers of abonnees van hun fysieke producten, zonder daarvoor een meerprijs te vragen. Nog een ander verkoopsmodel geeft de consument de kans om voor een beperkte tijd een ongelimiteerde toegang te krijgen tot de volledige catalogus of database.

In al deze gevallen maakt het internet informatie toegankelijker voor het publiek. Er zijn nieuwe mogelijkheden ontstaan die goedkoper zijn, of die meer bieden voor hetzelfde geld. Ook software is soms goedkoper te verkrijgen als je ze downloadt dan wanneer je ze in de winkel koopt.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Mensen die nu een digitale collectie aanleggen, zullen die muziek of films over vijftien jaar niet aan hun kinderen kunnen laten horen of zien."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Maar de audiovisuele uitgevers hanteren een ander model. Een muziekalbum op iTunes kost 9,99 euro. Dat is meestal niet goedkoper als in de platenwinkel, tenzij het om de nieuwste cd’s gaat. En in feite is een digitaal muziekalbum duurder als een compact disc, omdat je die digitale aankoop niet verder mag verkopen om een deel van je investering te recupereren.

Het enige voordeel dat iTunes biedt, is dat je niet noodzakelijk een heel album moet kopen als je één liedje wil hebben, en op die manier dus geld kan besparen. Ook films en televisieprogramma’s zijn opvallend duur als je ze via internet aankoopt. De uitgevers profiteren in dit geval dus zelf volop van de voordelen van digitale distributie, maar ze steken die winst volledig in eigen zak.

Technologische veroudering

Nochtans zijn digitale producten lang niet zo duurzaam als fysieke dragers. Een vandaag aangekocht muziek- of filmbestand zal over een aantal jaren niet meer te spelen zijn. Omdat de hardware en software die nodig is om zo’n bestand af te spelen, niet meer te vinden is. Omdat je harde schijf is gecrasht. Omdat de (onvervangbare) batterij van je iPod de geest heeft gegeven. Of gewoon omdat je een nieuwe computer koopt en de oude, waaraan het digitaal product verbonden is, hebt verkocht.

Mensen die nu een digitale collectie aanleggen, zullen die muziek of films over vijftien jaar dus niet aan hun kinderen kunnen laten horen of zien. Tenzij ze bij de aankoop van elke nieuwe muziekspeler of computer, alles opnieuw digitaal gaan aankopen. Eigenlijk huur je een digitale download, en niet bepaald voor lange termijn. Het is dan ook verwonderlijk dat de uitgevers zoveel moeite doen om hun digitale koopwaar te beschermen, want zelfs zonder hun toedoen wordt een digitaal bestand al snel waardeloos.

UPDATE 29 mei 2008 : Bibliotheken mogen geen computergames of educatieve software uitlenen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Verwante artikels :

Waar blijft de digitale bibliotheek?
Informatie schaadt het milieu : waarom een elektronische krant even milieuvervuilend is als een papieren krant
Sneller internet onmogelijk : waarom we steeds snellere verbindingen nodig hebben om even traag te surfen
De ultieme jukebox : legale downloads in ruil voor reclame
Hoeveel energie kost digitale technologie? De productie van microchips

Startpagina

--------------------------------------------------------------------------------------------------------