Biobrandstof: rijden of eten?

Het wereldwijde enthousiasme voor biobrandstoffen dreigt meer kwaad dan goed te doen. Wetenschappers en milieuorganisaties vragen de opmars van groene brandstof te stoppen.

Biobrandstoffen introduceren een pervers mechanisme: naarmate de olieprijs stijgt, wordt het winstgevender om gewassen om te zetten naar brandstof in plaats van naar voedsel. Aangezien zo ongeveer alles wat we eten omgezet kan worden in brandstof voor auto’s, zullen we op een bepaald moment de marktontwikkeling van biobrandstoffen moeten stoppen. Zoniet komen we allemaal om van de honger. Dat auto’s ons nog niet uitgehongerd hebben, komt omdat we ze tot nu toe zeer geconcentreerd voedsel hebben gegeven: fossiele brandstoffen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
DOSSIER "GROENE" BRANDSTOFFEN :

Trolleybussen en trolleytrucks : elektrisch transport voor een koopje
Auto's op gebakken lucht : na de hype over waterstof - de auto op lucht
Laat de algen met rust : de tweede generatie biobrandstoffen is nog erger dan de eerste
Biobrandstof schadelijker dan benzine : meer in plaats van minder CO2-uitstoot
Groene auto's bestaan niet : de vruchteloze zoektocht naar alternatieve brandstoffen
Waarom de elektrische auto geen toekomst heeft : snelle oplaadtijden voor elektrische auto's worden enthousiast onthaald, maar ze leiden tot enorme pieken in het elektriciteitsverbruik.
Houtgasauto's : rijden op brandhout

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De Europese Commissie wil dat elke lidstaat tegen 2020 tien procent van het brandstofverbruik invult met biobrandstoffen. Ook in de rest van de wereld winnen groene brandstoffen snel aan populariteit. Overheden zien er het ideale middel in om hun afhankelijkheid van dure geïmporteerde olie te verminderen, en tegelijk de opwarming van het klimaat tegen te gaan. Een derde van de uitstoot van broeikasgassen is afkomstig van verkeer en vervoer – en dat aandeel groeit.

Ethanol en biodiesel

Er bestaan twee types biobrandstoffen: ethanol, bedoeld voor benzinemotoren, en biodiesel. Ethanol wordt geproduceerd uit suiker of granen, biodiesel wordt gemaakt uit plantaardige olie. Deze groene brandstoffen worden in toenemende mate gemengd met gewone benzine of diesel, zonder dat de consument daar iets van merkt. Ze kunnen ook op zichzelf worden gebruikt, maar dat vraagt aanpassingen aan de motor en een infrastructuur van aparte pompen in de tankstations.

140 miljoen ton graan

Lange tijd waren energiefabrikanten, milieugroeperingen en wetenschappers allemaal voorstanders van biodiesel en ethanol. Maar sinds een jaar vertoont dat front ernstige barsten. Zo vreest de Amerikaanse milieuorganisatie Earth Policy Institute dat de opmars van biobrandstoffen de voedselprijzen de hoogte in zal jagen. De organisatie rekende uit dat de (deels geplande en in aanbouw zijnde) distillerijen voor biobrandstoffen in de VS in september 2008 bijna 140 miljoen ton graan zullen nodig hebben, de helft van de voorspelde oogst.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De westerse landen kunnen onmogelijk aan de vooropgestelde quota voldoen met teelt uit eigen land."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De Amerikaanse regering introduceerde in 2005 forse subsidies en ambitieuze quota voor biobrandstoffen. Sindsdien schiet het aantal biobrandstoffabrieken als paddestoelen uit de grond, en verdwijnt er steeds meer graan in brandstoftanks. De graanprijs op de Amerikaanse markten staat nu al op het hoogste peil in tien jaar, en de jongste maanden worden stijgingen opgetekend tot meer dan tachtig procent.

Veevoeder

Graan is een basisproduct dat grotendeels als veevoeder wordt ingezet. Hogere graanprijzen vertalen zich dus in prijsstijgingen voor zuivel, vlees en gevogelte. Bovendien zijn de Verenigde Staten de grootste exporteur van graan. Rijke autobestuurders dreigen zo de voedselvoorziening van consumenten in armere landen in gevaar te brengen.

In Mexico werd onlangs geprotesteerd tegen de snel stijgende prijs van tortillas – die worden gemaakt uit granen ingevoerd uit de VS. Ook plantaardige olie is fors duurder geworden. Voedingsmiddelenfabrikant Unilever verklaarde in september zich ongerust te maken over het Europese beleid inzake biobrandstoffen. Het bedrijf vreest de prijzen voor bijvoorbeeld margarine te moeten optrekken.

Hoeveel graan eet een auto?

Drie Nederlandse professoren rekenden uit dat een auto per dag gemiddeld zeven keer meer graan ‘eet’ dan een mens. Als alle Nederlandse personenwagens op biobrandstof zouden rijden, komt dat overeen met het voeden van 100 miljoen mensen. Dat auto’s ons nog niet uitgehongerd hebben, komt omdat we ze tot nu toe zeer geconcentreerd voedsel hebben gegeven: fossiele brandstoffen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Het omzetten van de volledige graanoogst in de VS naar ethanol zou slechts twaalf procent van het brandstofverbruik van de Amerikanen kunnen dekken"

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Een Amerikaanse onderzoeker berekende dat één liter benzine meer dan 25 ton prehistorisch plantaardig materiaal bevat. Volgens zijn onderzoek verbruiken we elk jaar het equivalent van 400 jaar plantengroei. Het is dus een illusie te denken dat we zelfs maar een bescheiden deel van onze brandstofbehoeften kunnen vervullen met de jaarlijkse plantenoogst. Daarvoor is de aarde veel te klein.

Energierendement

Het omzetten van de volledige graanoogst in de VS naar ethanol zou slechts twaalf procent van het brandstofverbruik van de Amerikanen kunnen dekken – nochtans zijn de Verenigde Staten ’s werelds grootste graanproducent. Voor het behalen van de Europese doelstellingen is er afhankelijk van de gekozen gewassen 24 tot 47 procent van de Europese landbouwgrond nodig. Het energierendement van planten is bijzonder laag. Gemiddeld zetten ze 0,1 procent van het zonlicht om in energie. Zonnecellen doen met een rendement van minstens tien procent honderd keer beter.

Bij de verbranding van petroleum komt koolstofdioxide (CO2) in de atmosfeer terecht die al miljoenen jaren onder de grond is opgeslagen. Maar de CO2 die bij de verbranding van biobrandstoffen vrijkomt, is recent door de energiegewassen uit de atmosfeer gehaald – planten zetten via fotosynthese koolstofdioxide om in biomassa en zuurstof. Daarom worden biobrandstoffen CO2-neutraal genoemd. Maar dat klopt alleen in theorie.

De productie van biobrandstoffen vraagt energie – en die is meestal afkomstig van de verbranding van fossiele brandstoffen. Er is energie nodig voor de vergisting, distillatie en raffinage van biobrandstof, maar ook voor het planten, oogsten en bemesten van de gewassen, en voor het ploegen van de grond. Traktoren en andere landbouwmachines draaien op diesel, kunstmest en pesticiden worden gemaakt uit aardolie. Als er meststoffen in de bodem worden aangebracht, komt ook lachgas vrij - een veel sterker broeikasgas dan koolstofdioxide.

Klimaatbalans

Er heerst grote onenigheid over de klimaatbalans van biobrandstoffen. Het meest objectieve onderzoek tot nu toe verscheen een jaar geleden in het wetenschappelijke tijdschrift Science. De conclusie ervan luidt dat uit graan gemaakte ethanol in de Verenigde Staten een besparing aan broeikasgassen oplevert van 13 procent. Volgens deze studie is de klimaatbalans in dit specifieke geval dus positief, maar niet bijzonder overtuigend.

Bovendien nemen de wetenschappers aan dat de volledige restfractie van het productieproces wordt ingezet als veevoeder, terwijl niemand weet of dat effectief gebeurt. Studies die deze factor niet in rekening brengen, eindigen met een negatieve klimaatbalans: biobrandstoffen brengen dan meer broeikasgassen in de atmosfeer dan fossiele brandstoffen. Het onderzoek negeert ook de koolstofdioxide die vrijkomt wanneer natuurlijke vegetatie plaats maakt voor landbouw – de wetenschappers gaan er dus van uit dat energiegewassen geteeld worden op bestaande landbouwgrond.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Als we erin zouden slagen de ontbossing een halt toe te roepen, kunnen we veel meer bereiken dan wat er ooit met biobrandstoffen mogelijk is."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De westerse landen kunnen echter onmogelijk aan de vooropgestelde quota voldoen met teelt uit eigen land. Ze zullen dus biobrandstof moeten importeren. Dat hebben ze in Latijns-Amerika en Zuidoost-Azië intussen begrepen. Daar worden miljoenen hectare tropisch regenwoud en andere ecosystemen omgeploegd tot energieplantages. Indonesië en Maleisië, die samen tachtig procent van de palmolie produceren, hebben zopas veertig procent van hun productie gereserveerd voor biobrandstof, grotendeels bedoeld voor de export.

Suikerriet en soja

Veel landen in Latijns- en Midden-Amerika hebben aangekondigd hun productie van suikerriet en soja te verdubbelen, met het oog op export als biobrandstof. De opbrengst van energiegewassen ligt in de tropen tot vijf keer hoger, wat de productie van biobrandstof er flink goedkoper maakt. Maar de klimaatbalans dreigt zwaar negatief uit te vallen.

Brazilië geldt als het wereldwijde voorbeeld voor het potentieel van biobrandstoffen. Het land zet de helft van zijn suikeroogst om in ethanol, goed voor veertig procent van het binnenlandse brandstofverbruik. Maar Braziliaanse milieuorganisaties weten al langer dat het milieuvriendelijke imago van hun land vals is. Het verkeer stoot er inderdaad relatief weinig broeikasgassen uit, maar tachtig procent van de uitstoot van koolstofdioxide in Brazilië is afkomstig van ontbossing - ondermeer voor de aanplanting van energiegewassen.

Volgens het International Panel on Climate Change (IPCC) is wereldwijd 25 procent van de door mensen veroorzaakt broeikasgassen afkomstig van de ontbossing van (sub)tropische wouden. Een regenwoud bevat erg veel koolstof, die grotendeels als koolstofdioxide in de atmosfeer terecht komt als er landbouwgrond van wordt gemaakt. Als we erin zouden slagen die ontbossing een halt toe te roepen, kunnen we veel meer bereiken dan wat er ooit met biobrandstoffen mogelijk is.

Duw in de rug

Noch de VS noch de EU hebben bestudeerd wat het importeren van tropische biobrandstof betekent voor het klimaat. Dat houdt hen echter niet tegen om biobrandstoffen een stevige duw in de rug te geven. Het invoeren van biobrandstof betekent natuurlijk ook dat er extra energie nodig is om die ‘groene’ brandstoffen naar de andere kant van de wereld te transporteren, en dat we evengoed afhankelijk blijven van buitenlandse energiebronnen. De concurrentie met voedingsgewassen kan bovendien ook tot hogere prijzen voor biobrandstof leiden, waardoor ze te duur blijven in vergelijking met petroleum.

(Deze tekst verscheen in Knack van 7 februari 2007)

--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Meer op Lowtech Magazine :

Trolleybussen en trolleytrucks : elektrisch transport voor een koopje
Laat de algen met rust : de tweede generatie biobrandstoffen is nog erger dan de eerste
Biobrandstof schadelijker dan benzine : meer in plaats van minder CO2-uitstoot
Auto's op gebakken lucht : na de hype over waterstof - de auto op lucht
Racen op zonne-energie : een zonnepaneel op je dak
Vrachtwagens met trappers : een nieuwe generatie vrachtfietsen
Groene auto's bestaan niet : de vruchteloze zoektocht naar alternatieve brandstoffen
Olie te duur? Stook de bossen op! : hout en pellets
Duizend jaar fossiele brandstoffen: de vergeten geschiedenis van turf en steenkool
Alleen op de wereld : de minachting voor andere diersoorten zal de mens zuur opbreken
Waarom de elektrische auto geen toekomst heeft : snelle oplaadtijden voor elektrische auto's worden enthousiast onthaald, maar ze leiden tot enorme pieken in het elektriciteitsverbruik.
Houtgasauto's : rijden op brandhout