De zwendel met afvalstatistieken

We storten vèèl meer huishoudelijk afval dan de statistieken beweren.

De statistieken van het huishoudelijk afval zijn gebouwd op de veronderstelling dat het sorteren, recycleren en verbranden van afval honderd procent effectief zijn. Maar de realiteit is anders. Verbranding doet afval niet in rook opgaan, maar reduceert het slechts in gewicht en vooral volume. De belangrijkste restfracties zijn bodemassen en vliegassen. Ook sortering en recyclage leveren een overschot op. Het afval dat overblijft, wordt bijna integraal gestort. Maar daar is in de statistieken van het huishoudelijke afval niets van te merken.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Hoe meer huishoudelijk afval er selectief wordt ingezameld, gerecycleerd of verbrand, hoe groter de berg bedrijfsafvalstoffen wordt."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Wie zeurt er tegenwoordig nog over afval? Er wordt steeds meer selectief ingezameld, steeds meer gerecycleerd of hergebruikt, steeds minder gestort. Vlaams minister van Leefmilieu Kris Peeters (CD&V) heeft – in navolging van zijn voorganger Ludo Sannen (Groen!) - de ambitie om van Vlaanderen de eerste regio ter wereld te maken waar geen huishoudelijk afval meer wordt gestort. Er bestaat al een stortverbod sinds 1998, maar door een tekort aan verbrandingscapaciteit zagen de opeenvolgende ministers van leefmilieu zich genoodzaakt om afwijkingen toe te staan. De verbrandingsovens in Geel en Beveren hebben dat probleem opgelost, aldus Peeters.

Niets dan goed nieuws

De Openbare Vlaamse Afvalstoffen Maatschappij (OVAM) pakt elk jaar in september haast ritueel uit met gedetailleerde gegevens over het huishoudelijke afval. De toon van de publicatie is al jaren positief. Bij de presentatie van de cijfers van 2002 en 2003 was er zelfs sprake van een euforische stemming, omdat de huishoudelijke afvalberg voor het eerst “kleiner” werd.

Onzin uiteraard, want dé huishoudelijke afvalberg wordt hoedanook elk jaar groter en groter. Maar het was een feit dat de aangroei vertraagde. In 2004 produceerden de Vlamingen echter opnieuw meer rotzooi dan het jaar voordien. Vijf procent om precies te zijn, tot bijna 3,4 miljoen ton of 560 kilogram per persoon. Om dat gewicht te vervoeren heb je 85.000 vrachtwagens van 40 ton nodig, 232 vrachtwagens per dag.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De afvalverwerkende industrie is de grootste producent van bedrijfsafval."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Maar niets dan positief nieuws dus. Want maar liefst 71,6 procent van dat afval wordt selectief ingezameld. Dat gebeurt met het oog op recyclage, compostering of hergebruik. Het terugdringen van de restfractie van het huishoudelijke afval – dat wat niet selectief wordt ingezameld en dus gestort of verbrand moet worden - is al vele jaren de fetisj van het afvalstoffenbeleid. We hebben er een hele infrastructuur voor op poten gezet. De overheid wil de restfractie in 2007 beperkt zien tot 150 kilogram per inwoner, en we zijn goed op weg om dat streefdoel te halen. De OVAM laat niet na elk jaar te vermelden dat de Vlaming de beste afvalsorteerder ter wereld is.

Tien keer meer bedrijfsafval

Is die jubelstemming terecht? De OVAM publiceert elk jaar nog een andere inventaris: die van de bedrijfsafvalstoffen Die publicatie, die in het voorjaar verschijnt, krijgt nauwelijks aandacht. En dat is merkwaardig, want er is bijna tien keer zoveel bedrijfsafval als huishoudelijk afval: meer dan 30 miljoen ton in 2003 (de registratie van de bedrijfsafvalstoffen loopt een jaar achter op die van de huishoudelijke afvalstoffen). Tweeduizend vrachtwagens per dag.

Daarvan ging bijna 2,45 miljoen ton naar een stortplaats, dertig keer meer dan de 80.000 ton huisvuil die volgens minister Peeters in 2005 werd gestort. Het doet weinig terzake om met zulke verhoudingen uit te pakken met het bericht dat er voortaan geen huishoudelijk afval meer zal worden gestort. Who cares? In 2003 werd dubbel zoveel bedrijfsafval geproduceerd dan in 1992: terwijl we ons vijftien jaar lang blindstaarden op de huishoudelijke afvalberg, kwamen er dus drie even grote afvalbergen bij.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De statistieken van het huishoudelijk afval zijn gebouwd op de veronderstelling dat het sorteren, recycleren en verbranden van afval honderd procent effectief zijn."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

De schuld van de industrie? Niet helemaal. De OVAM stelt dat de hoeveelheid bedrijfsafval wordt overschat omdat er steeds meer ‘secundair’ afval in de statistieken terecht komt. Daarmee doelt ze op het afval van de afvalverwerkende industrie zelf, die met meer dan 9,6 miljoen ton de grootste producent van bedrijfsafval is. Deze afvalstoffen worden vaak meer dan één keer gemeten, omdat ze verschillende bewerkingen ondergaan. De OVAM verbindt hier echter niet de evidente conclusie aan dat hetzelfde mechanisme de statistieken van het huisvuil verschoont. Huishoudelijk afval dat selectief wordt ingezameld, maar na bewerking door de afvalindustrie toch nog nog gestort of verbrand moet worden, krijgt het etiket bedrijfsafvalstoffen opgeplakt.

Bodemassen en vliegassen

De statistieken van het huishoudelijk afval zijn gebouwd op de veronderstelling dat het sorteren, recycleren en verbranden van afval honderd procent effectief zijn. Maar de realiteit is anders. Verbranding doet afval niet in rook opgaan, maar reduceert het slechts in gewicht en vooral volume. De belangrijkste restfracties zijn bodemassen en vliegassen. Bodemassen vormen een steenachtige koek en zijn het resideu van de afvalberg zelf. Vliegassen worden uit de rook gefilterd zodat ze niet in het milieu terechtkomen.

Sorteer- en recyclageresidu's

Ook sortering en recyclage leveren een restfractie op. Er is het afval dat wel selectief wordt ingezameld maar niet goed genoeg wordt bevonden om te recycleren (het sorteerresidu), en anderzijds het residu van het recyclageproces zelf. Het sorteerresidu is voornamelijk toe te schrijven aan de onwetendheid of slechte wil van de inzamelende burger. Mosselschelpen of gras horen niet thuis in de GFT-bak, de meeste plastic verpakkingen mogen niet in de PMD-zak, half opgegeten pakjes friet liever niet in de glasbol of bij het ingezamelde papier. Er zijn ook dingen die niet gerecycleerd (kunnen) worden, maar toch worden ingezameld om het sorteerproces niet nog ingewikkelder te maken.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"De truc is des te opmerkelijker omdat er een uitzondering bestaat: het PMD-residu van de sorteerinstallaties."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Al die restfracties worden bijna integraal gestort, maar daar is in de statistieken van het huishoudelijke afval niets van te merken. Hoe meer huishoudelijk afval er selectief wordt ingezameld, gerecycleerd of verbrand, hoe groter de berg bedrijfsafvalstoffen wordt.

Maar terwijl het huishoudelijk afval bijna tot op de kilogram wordt berekend, zit er op de berg bedrijfsafvalstoffen een onzekerheidsmarge van maar liefst 6 miljoen ton. Het valt dus niet echt op als daar een paar honderdduizend ton verbrandingsassen en recyclage-residu’s bijgesmiesd worden.

PMD

De truc is des te opmerkelijker omdat er een uitzondering bestaat: het PMD-residu van de sorteerinstallaties. Het bedraagt zo’n twee kilogram per jaar per inwoner en wordt netjes bij het huishoudelijk afval geteld.

De OVAM erkent dat al deze residu’s worden geklasseerd als bedrijfsafvalstoffen. Maar woordvoerster Karina de Beule ziet het probleem niet. ,,De onderverdeling tussen huishoudelijk afval en bedrijfsafval wordt ons door Europa opgelegd. Afval dat door de burger wordt geproduceerd is huishoudelijk afval, afval dat door een bedrijf wordt geproduceerd is bedrijfsafval. Verbrandingsassen en scheidingsresidu’s zijn producten van de afvalverwerkende industrie. Geen enkel huishouden produceert ze.”

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Je moet de mensen motiveren, en dat doe je niet door te zeggen dat er nog een deel van hun selectief ingezamelde afval op een stortplaats terecht komt."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Dus is het correct te stellen dat er geen huishoudelijk afval meer wordt gestort?

De Beule: ,,Wat we bedoelen is dat er rechtstreeks geen huishoudelijk afval meer wordt gestort. Ons beleid is gericht op het stimuleren van het sorteren, zodat we zo veel mogelijk afval kunnen recycleren en hergebruiken. Je moet de mensen motiveren, en dat doe je niet door te zeggen dat er nog een deel van hun selectief ingezamelde afval op een stortplaats terecht komt. De nadruk op het huishoudelijk afval kwam er om een sensibilisering op gang te brengen bij de burger.”

Waarom wordt het PMD-residu wel bij het huishoudelijk afval geteld?

De Beule: ,,Omdat we vreesden dat mensen anders massaal hun restafval in de PMD-zak zouden steken. In dit geval hebben we dus de eerste schakel van de verwerking meegenomen bij het huishoudelijk afval, terwijl bij alle andere stromen die eerste schakel al bij het bedrijfsafval zit. Dat zouden we ook voor de andere fracties kunnen doen. Maar daar is geen reden voor.”

Hoeveel van het selectief ingezamelde huisvuil wordt toch nog gestort of verbrand?

De Beule: ,,Dat weten we niet. Van zodra huishoudelijk afval selectief is ingezameld, of wordt verbrand, gaat het op in de veel grotere berg bedrijfsafvalstoffen en is het niet meer te traceren. Noch in de statistieken, noch fysiek. We weten niet hoeveel afval van de afvalverwerkende industrie afkomstig is van bedrijven, en hoeveel van de huishoudens.”

Nochtans geeft de wet op de milieuheffingen ramingen voor de uitval van sorteer- en recyclageprocessen per afvalsoort, die schommelen tussen de 5 en de 25 procent. En de verbrandingssector geeft een gemiddeld percentage verbrandingsassen op van 25 tot 33 procent.

De Beule: ,,Op die manier kan je dat inderdaad gaan berekenen. Maar echt wetenschappelijk is dat niet. Dat zijn gemiddelden, gebaseerd op steekproeven. Wij hebben cijfers over het sorteerresidu van de meeste afvalfracties. Die staan niet op onze website, maar ze zijn wel openbaar. Je kan stellen dat tien procent van het selectief ingezamelde afval toch nog gestort of verbrand wordt. Maar dat percentage moet verder naar beneden. Door nog beter te scheiden aan de bron, en door het recyclageproces zelf te optimaliseren.”

Dat percentage betreft enkel het afval afkomstig van de sorteerinstallaties. De uitval van de recyclage is grotendeels onbekend, want de meeste selectief ingezamelde afvalstoffen worden in het buitenland gerecycleerd.

De Beule: ,,Het recyclageresidu kennen we inderdaad niet. Maar het zal slechts een klein deel zijn, omdat die dingen hier al gesorteerd zijn. Omdat de personeelskost in China zo laag is, gaat men ook een stuk verder in de recyclage. Men schroeft er zelfs manueel de dopjes van de flessen. We evolueren van recyclage naar trading. Bedrijven die begonnen zijn als recycleur, zitten nu in de afvalhandel. Alleen het biologisch-organisch afval en het bouw- en sloopafval wordt nog in eigen land gerecycleerd. Het recyclageresidu voor die fracties is respectievelijk 10 en 5 procent.”

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Vlaanderen is dan niet langer de beste leerling van de klas, maar tekent vergelijkbare cijfers op als de buurlanden."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Als we er van uitgaan dat een verbrandingsoven een te storten residu oplevert van gemiddeld 29 procent, en dat het sorteerproces een restfractie oplevert van gemiddeld tien procent, komen we voor 2004 aan een totaal van net geen 480.000 ton extra te storten of verbranden selectief ingezameld huisvuil. Tellen we er 5 tot 10 procent recyclageresidu’s bij, dan komen we aan een totaal van ongeveer 600.000 tot 720.000 ton. Alles bij elkaar komt het aandeel gerecycleerde of hergebruikte afvalstoffen daarmee op 50 tot 55 procent, in plaats van meer dan 70 procent.

Indaver ontkent

Vlaanderen is dan niet langer de beste leerling van de klas, maar tekent vergelijkbare cijfers op als de buurlanden. Volgens de OVAM wordt ongeveer 140.000 ton bodemassen opnieuw gebruikt, als onderfundering van wegen en als grondstof voor beton. Maar het afvalbedrijf Indaver, dat volgens de overheid het grootste deel van de bodemassen hergebruikt, past ze “bijna uitsluitend” toe voor het afdekken en verstevigen van een stortplaats. Dat is op zich een goede zaak, want anders zou daar bijvoorbeeld zand voor gebruikt moeten worden. Maar het neemt niet weg dat zo goed als alle verbrandingsassen op een stortplaats terecht komen.

Nederland klasseert dit soort hergebruik als storten, niet als recyclage. Zelfs als we aannemen dat de recyclage 100 procent effectief is, en als we de helft van de bodemassen inderdaad als gerecycleerd beschouwen, komen we nog altijd aan 340.000 ton extra te storten huishoudelijk afval, wat het aandeel nuttig toegepast huisvuil op 60 procent brengt. Of het onderscheid tussen huishoudelijk en bedrijfsafval niet correct moet worden toegepast, is slechts één vraag. Want waarom eigenlijk een opdeling maken tussen huishoudelijk afval en bedrijfsafval?

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

"Er worden inderdaad regelmatig stortplaatsen gesloten: omdat ze vol zijn."

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Uiteindelijk wordt het bedrijfsafval geproduceerd om producten te maken, of diensten aan te bieden, die door de huishoudens worden gekocht. Als we onze groenten zelf schillen, zit dat keukenafval in de huishoudelijke statistieken. Kopen we een bereide maaltijd, dan zit datzelfde afval in de statistieken van het bedrijfsafval. Alleen het afval dat letterlijk de voordeur van onze woning passeert, wordt als huishoudelijk geklasseerd. De verpakking van het broodje dat we eten op kantoor, onze afgedankte auto, de 1,5 miljoen ton slib afkomstig van de openbare waterzuivering: volgens de statistieken hebben wij daar helemaal niets mee te maken.

Er worden inderdaad regelmatig stortplaatsen gesloten: omdat ze vol zijn. Dat blijkt uit alweer een andere jaarlijkse publicatie van de OVAM. De restcapaciteit van onze (openbare) stortplaatsen bedroeg eind 2004 ongeveer 15 miljoen ton. Gerekend aan het huidige tempo van aanvoer (en het aandeel export) zijn ze over tien jaar volgestort. Daarna zullen we nieuwe stortplaatsen moeten openen. Als we zo nog honderd jaar doorgaan, zullen we op ons afval moeten gaan wonen.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------

Een eerste versie van deze tekst verscheen augustus 2006 in het weekblad Knack.

Link : een overzicht van alle publicaties uitgegeven door OVAM (slechts een deel daarvan is gratis te verkrijgen)